عید فطر نزدیك است و بحث هلال ماه شوال هم داغ و مورد توجه. باز هم ممكن است اختلافاتی وجود داشته باشد كه دشمنان آن را بزرگ جلوه دهند و ناآگاهان باور كنند و شبهاتی برایشان پیش آید. یك سوال اساسی در این موضوع وجود دارد و آن اینكه آیا اگر اختلاف در مبانی، منجر به اختلاف در نظر فقهی درباب اول ماه شوال می شود؟ آیا برگزاری نماز جداگانه برای روز عید فطر مطابق مصالح نظام است؟
قبل از پاسخ به این سوال، ابتدا به چند سوال مقدماتی توجه می كنیم:
1- چرا اختلاف؟ آیا نمی شود كه مراجع مختلف بنشینند و بر روی یك روز در مورد عیدفطر هم عقیده شوند؟
درست است كه واقعیت یك چیز بیشتر نیست؛ در روز 29 رمضان یا ماه در آسمان وجود دارد و یا ندارد؛ اما آنچه باعث اختلاف در فتاوا می شود، اختلاف در راههای اثبات این واقعیت در نزد مكلّف است و این اختلاف هم بر می گردد به اختلاف در مبانی كه خود بحث مفصل مجزایی می طلبد. مواردی مانند اختلاف در حجیت استهلال با چشم غیرمسلح، حجیت استهلال در بعدازظهر روز 29 رمضان با لزوم استهلال بعد از غروب آفتاب، اختلاف در معیار هم افق بودن مناطق و...
بنابراین غیرممكن است كه فقیهی كه بر طبق اصول صحیح استنباط و بر طبق مبانی پذیرفته خودش به حكمی رسیده است، فتوایش را كنار بگذارد.
مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر سال 1382 هم فرمودند:
« امروز، مردم عزیز ما عید گرفتهاند. بسیارى از برادران و خواهران مسلمان كشورهاى اسلامى هم دیروز را عید دانستند. در داخل كشور ما هم براى بعضى از مراجع معظّم تقلید دیروز ثابت شد كه روز عید فطر است و بر طبق آنچه براى آنها احراز شده بود، عمل كردند. براى بعضى هم ثابت نشد و بر طبق حكم شرعى، امروز براى آنها عید محسوب شده و امروز را عید گرفتند. هر دو گروه به وظیفه خود عمل كردند. ... این چیزها در شریعت اسلامى مایه اختلاف نیست. كسانى كه دیروز را روز اوّل شوّال دانستهاند، بر اساس تكلیف و طبق جزم خود عمل كردهاند و پیش خداى متعال مُثابند. بقیه مردم هم كه به تبع جمعى از مراجع عظام در قم و نجف، براى آنها احراز نشد كه دیروز اوّل شوّال باشد - كه براى ما هم این معنا احراز و ثابت نشد - پیش خداى متعال مأجورند. وظیفه ما این بود، وظیفه آنها هم آن بود. آنچه مهم است، عمل به تكلیف و از دست ندادن ذخیره ماه رمضان است.»[1]
ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/1388 نیز فرمودند:
« در قضیه‌ی این عید فطر هم كه فرمودند، به نظر من این كه ما بگوئیم باید جوری بشود كه همه، در یك روز عقیده‌ی به عید پیدا كنند، این نشدنی است؛ یعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است كه همه‌ی فقها بر یك فتوا متفق بشوند؛ بالاخره یك فقیهی ممكن پیدا بشود كه نظرش چیز دیگری باشد؛ بنابراین اختلاف به وجود خواهد آمد .ما این اختلاف را خیلی بزرگ نكنیم؛ چه اهمیتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ یك نفری است، فتوائی دارد ـ یا مقلدینی هم دارد، یا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.»[2]
2- اثبات اول ماه در نزد مراجع تقلید در چه صورتی برای مقلدین آن مرجع، الزام آور است؟
به چند نكته باید توجه كرد:
الف- مساله رویت هلال و اثبات اول ماه تقلیدی نیست، بلكه از موارد تشخیص موضوع است.
ب- صرف اینكه مرجع تقلیدی اعلام نماید برای من «رویت هلال ماه و یا اول ماه اثبات شده است» الزامی نه برای مقلدینش و نه برای دیگران ایجاد نمی كند. همچنین مصداق شهادت دو نفر عادل نیز نیست، چون این دو نفر عادل باید خودشان ماه را دیده باشند، در حالیكه مراجع معمولا از طریق مشاهدات دیگران علم پیدا میكنند و مقلدین هم اگر از گفته مراجع تقلید اطمینان به اول ماه پیدا كنند، طبق آن عمل می كنند. و الا صرف ثابت شدن اول ماه برای مرجع تقلید الزامی برای مقلدین او ایجاد نمی كند.
ج- طبق نظر اكثر فقها[3] «اگر حاكم شرع[4] حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه تقلید او را نمى كند، باید به حكم او عمل نماید، ولى كسى كه مى داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى تواند به حكم او عمل نماید.»
فقهایی هم هستند كه حكم حاكم شرع را معتبر نمی دانند[5]، اما گفته اند اگر از حكم حاكم، اطمینان به اول ماه حاصل شود، اول ماه ثابت می شود.
آنطور كه به خاطر بنده است؛ در بعضی سالهای قبل، كه بعضی مراجع عید را زودتر اعلام می كردند، حكم نمی دادند و دفاترشان تنها می گفتند كه كه برای ایشان اول ماه ثابت شده است.
یادآوری می شود كه معمولاً در اطلاعیه های دفتر مقام معظم رهبری برای عید فطر، عبارت « رؤیت هلال ماه شوال المكرم در غروب ... برای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) محرز گردیده است، بنابراین فردا ... عید سعید فطر خواهد بود. » می آید(از جمله در سالهای 85 و 86 و 87 و 89 و90). اینكه آیا این عبارت به معنای حكم هست یا خیر باید بررسی شود، اما این معنا در اطلاعیه سال 1388 به صورت متفاوتی تصریح شد:
«رؤیت هلال ماه شوال‌المكرّم شنبه 28/6/1388 مطابق با بیست و نهم رمضان‌المبارك 1430 هجری قمری برای رهبر معظّم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای مد‌ظلّه‌العالی محرز گردیده و معظّمٌ له حكم به عید فطر بودن فردا یكشنبه 29/6/1388 فرمودند.»[6]
3-آیا اگر مراجع مختلف به نظر متفاوتی در مورد روز عید فطر رسیدند، برگزاری نماز جداگانه صحیح است؟
مقام معظم رهبری با دید جامعی كه دارند معتقدند رعایت مصالح نظام ایجاب می كند كه این امر اتفاق نیفتد و اگر نظر مخالفی هم با نظر ولی فقیه وجود دارد، تظاهر به این مخالفت نشود. ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/1388در قدردانی از مراجع عظامی كه این موضوع را رعایت كردند، فرمودند:
«در قضیه‌ی این عید فطر هم كه فرمودند، به نظر من این كه ما بگوئیم باید جوری بشود كه همه، در یك روز عقیده‌ی به عید پیدا كنند، این نشدنی است؛ یعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است؛ همه‌ی فقها بر یك فتوا متفق بشوند؛ خوب، نمیشود. بالاخره یك فقیهی ممكن پیدا بشود كه نظرش چیز دیگری باشد؛ بنابراین اختلاف به وجود خواهد آمد. ما این اختلاف را خیلی بزرگ نكنیم؛ چه اهمیتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ یك نفری است، فتوائی دارد ـ یا مقلدینی هم دارد، یا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.
منتها البته امسال هم مشاهده كردید، با اینكه بعضی از آقایان بزرگ و محترم و مراجع عظام نظرشان نظر دیگری بود، هیچ تظاهری به این نظر مخالف انجام نگرفت؛ شما ملاحظه كردید. این خیلی چیز مهمی است؛ این خیلی چیز عظیمی است؛ خیلی باید قدردانی كرد. اینجور نبود كه حالا یك نماز عید روز یكشنبه تشكیل بشود؛ مثلاً در اصفهان یا در مشهد یا در تهران یا جای دیگر، یك نماز عید هم روز دوشنبه. همچین كاری اتفاق نیفتاد؛ این خیلی مهم است. خوب، بزرگان انصافاً همینطور كه همیشه‌ی عقیده‌ی ما بوده و الان هم هست، به مصالح نظام، به مبانی نظام خیلی پایبندند، خیلی معتقدند؛ انسان اینها را می‌بیند؛ و واقعاً باید قدردانی كرد، شكرگزاری كرد. بنده كه خیلی متشكرم از آقایان محترم و بزرگی كه فتوایشان هم غیر از آن چیزی بود كه مبنای حكم ما بود، اما در عین حال، به مخالفت تظاهری نكردند؛ این خیلی چیز مهمی است. دشمن البته ممكن است یك كلمه حرف بزند و این را بزرگ كنند و جنجال كنند و هیاهو كنند؛ ما كه تابع نغمه‌ی دشمن كه نیستیم.»[7]
پی نوشتها:
1) http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3205
[2]( http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8094
[3] آیات عظام: امام خمینی (ره)، خامنه ای، بهجت (ره)، تبریزی (ره)، لطف اله صافی گلپایگانی، فاضل لنكرانی (ره)، مكارم شیرازی، نوری همدانی.(رساله محشی امام خمینی،انتشارات جامعه مدرسین،ذیل مسائل 1730و1731)
[4] آیت اله مكارم شیرازی آن را مجتهد عادل می دانند، آیت اله فاضل لنكرانی در این مساله از عبارت مجتهد جامع الشرایط استفاده كرده اند، در رساله آیت اله وحید خراسانی حاكم شرع، «مجتهدى كه شرعاً حقّ حكم كردن داشته باشد» معنی شده است و جالب آنكه در هیچكدام از تعابیر نیامده است مجتهد اعلم. در بخش اصطلاحات فقهی سایت دفتر رهبری نیز، در معنی حاكم شرع آمده است:
«مجتهد جامع الشرایط، ولى فقیه و رهبر مسلمین. مجتهدى كه شرعاً حق حكم كردن داشته باشد.» مندرج در http://leader.ir/tree/index.php?catid=50
همچنین آیت اله خامنه ای در جواب استفتایی در مورد نظر مجتهد درباره رویت هلال فرموده اند:« منظور از حاكم، مجتهد جامع‌الشرایط و در درجه اول ولىّ امر مسلمین است.» مندرج در http://leader.ir/tree/index.php?catid=49
[5] مانند آیات عظام: سیستانی و زنجانی(رساله محشی امام خمینی،انتشارات جامعه مدرسین،ذیل مسئله 1731).
[6] http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=5896
[7] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8094
قبل از پاسخ به این سوال، ابتدا به چند سوال مقدماتی توجه می كنیم:
1- چرا اختلاف؟ آیا نمی شود كه مراجع مختلف بنشینند و بر روی یك روز در مورد عیدفطر هم عقیده شوند؟
درست است كه واقعیت یك چیز بیشتر نیست؛ در روز 29 رمضان یا ماه در آسمان وجود دارد و یا ندارد؛ اما آنچه باعث اختلاف در فتاوا می شود، اختلاف در راههای اثبات این واقعیت در نزد مكلّف است و این اختلاف هم بر می گردد به اختلاف در مبانی كه خود بحث مفصل مجزایی می طلبد. مواردی مانند اختلاف در حجیت استهلال با چشم غیرمسلح، حجیت استهلال در بعدازظهر روز 29 رمضان با لزوم استهلال بعد از غروب آفتاب، اختلاف در معیار هم افق بودن مناطق و...
بنابراین غیرممكن است كه فقیهی كه بر طبق اصول صحیح استنباط و بر طبق مبانی پذیرفته خودش به حكمی رسیده است، فتوایش را كنار بگذارد.
مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر سال 1382 هم فرمودند:
« امروز، مردم عزیز ما عید گرفتهاند. بسیارى از برادران و خواهران مسلمان كشورهاى اسلامى هم دیروز را عید دانستند. در داخل كشور ما هم براى بعضى از مراجع معظّم تقلید دیروز ثابت شد كه روز عید فطر است و بر طبق آنچه براى آنها احراز شده بود، عمل كردند. براى بعضى هم ثابت نشد و بر طبق حكم شرعى، امروز براى آنها عید محسوب شده و امروز را عید گرفتند. هر دو گروه به وظیفه خود عمل كردند. ... این چیزها در شریعت اسلامى مایه اختلاف نیست. كسانى كه دیروز را روز اوّل شوّال دانستهاند، بر اساس تكلیف و طبق جزم خود عمل كردهاند و پیش خداى متعال مُثابند. بقیه مردم هم كه به تبع جمعى از مراجع عظام در قم و نجف، براى آنها احراز نشد كه دیروز اوّل شوّال باشد - كه براى ما هم این معنا احراز و ثابت نشد - پیش خداى متعال مأجورند. وظیفه ما این بود، وظیفه آنها هم آن بود. آنچه مهم است، عمل به تكلیف و از دست ندادن ذخیره ماه رمضان است.»[1]
ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/1388 نیز فرمودند:
« در قضیه‌ی این عید فطر هم كه فرمودند، به نظر من این كه ما بگوئیم باید جوری بشود كه همه، در یك روز عقیده‌ی به عید پیدا كنند، این نشدنی است؛ یعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است كه همه‌ی فقها بر یك فتوا متفق بشوند؛ بالاخره یك فقیهی ممكن پیدا بشود كه نظرش چیز دیگری باشد؛ بنابراین اختلاف به وجود خواهد آمد .ما این اختلاف را خیلی بزرگ نكنیم؛ چه اهمیتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ یك نفری است، فتوائی دارد ـ یا مقلدینی هم دارد، یا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.»[2]
2- اثبات اول ماه در نزد مراجع تقلید در چه صورتی برای مقلدین آن مرجع، الزام آور است؟
به چند نكته باید توجه كرد:
الف- مساله رویت هلال و اثبات اول ماه تقلیدی نیست، بلكه از موارد تشخیص موضوع است.
ب- صرف اینكه مرجع تقلیدی اعلام نماید برای من «رویت هلال ماه و یا اول ماه اثبات شده است» الزامی نه برای مقلدینش و نه برای دیگران ایجاد نمی كند. همچنین مصداق شهادت دو نفر عادل نیز نیست، چون این دو نفر عادل باید خودشان ماه را دیده باشند، در حالیكه مراجع معمولا از طریق مشاهدات دیگران علم پیدا میكنند و مقلدین هم اگر از گفته مراجع تقلید اطمینان به اول ماه پیدا كنند، طبق آن عمل می كنند. و الا صرف ثابت شدن اول ماه برای مرجع تقلید الزامی برای مقلدین او ایجاد نمی كند.
ج- طبق نظر اكثر فقها[3] «اگر حاكم شرع[4] حكم كند كه اول ماه است، كسى هم كه تقلید او را نمى كند، باید به حكم او عمل نماید، ولى كسى كه مى داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى تواند به حكم او عمل نماید.»
فقهایی هم هستند كه حكم حاكم شرع را معتبر نمی دانند[5]، اما گفته اند اگر از حكم حاكم، اطمینان به اول ماه حاصل شود، اول ماه ثابت می شود.
آنطور كه به خاطر بنده است؛ در بعضی سالهای قبل، كه بعضی مراجع عید را زودتر اعلام می كردند، حكم نمی دادند و دفاترشان تنها می گفتند كه كه برای ایشان اول ماه ثابت شده است.
یادآوری می شود كه معمولاً در اطلاعیه های دفتر مقام معظم رهبری برای عید فطر، عبارت « رؤیت هلال ماه شوال المكرم در غروب ... برای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) محرز گردیده است، بنابراین فردا ... عید سعید فطر خواهد بود. » می آید(از جمله در سالهای 85 و 86 و 87 و 89 و90). اینكه آیا این عبارت به معنای حكم هست یا خیر باید بررسی شود، اما این معنا در اطلاعیه سال 1388 به صورت متفاوتی تصریح شد:
«رؤیت هلال ماه شوال‌المكرّم شنبه 28/6/1388 مطابق با بیست و نهم رمضان‌المبارك 1430 هجری قمری برای رهبر معظّم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای مد‌ظلّه‌العالی محرز گردیده و معظّمٌ له حكم به عید فطر بودن فردا یكشنبه 29/6/1388 فرمودند.»[6]
3-آیا اگر مراجع مختلف به نظر متفاوتی در مورد روز عید فطر رسیدند، برگزاری نماز جداگانه صحیح است؟
مقام معظم رهبری با دید جامعی كه دارند معتقدند رعایت مصالح نظام ایجاب می كند كه این امر اتفاق نیفتد و اگر نظر مخالفی هم با نظر ولی فقیه وجود دارد، تظاهر به این مخالفت نشود. ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 2/7/1388در قدردانی از مراجع عظامی كه این موضوع را رعایت كردند، فرمودند:
«در قضیه‌ی این عید فطر هم كه فرمودند، به نظر من این كه ما بگوئیم باید جوری بشود كه همه، در یك روز عقیده‌ی به عید پیدا كنند، این نشدنی است؛ یعنی طبق مبانی فقهی ما نشدنی است؛ همه‌ی فقها بر یك فتوا متفق بشوند؛ خوب، نمیشود. بالاخره یك فقیهی ممكن پیدا بشود كه نظرش چیز دیگری باشد؛ بنابراین اختلاف به وجود خواهد آمد. ما این اختلاف را خیلی بزرگ نكنیم؛ چه اهمیتی دارد؟ چه اشكالی دارد؟ یك نفری است، فتوائی دارد ـ یا مقلدینی هم دارد، یا ندارد ـ و طبق فتوای خودش عمل میكند.
منتها البته امسال هم مشاهده كردید، با اینكه بعضی از آقایان بزرگ و محترم و مراجع عظام نظرشان نظر دیگری بود، هیچ تظاهری به این نظر مخالف انجام نگرفت؛ شما ملاحظه كردید. این خیلی چیز مهمی است؛ این خیلی چیز عظیمی است؛ خیلی باید قدردانی كرد. اینجور نبود كه حالا یك نماز عید روز یكشنبه تشكیل بشود؛ مثلاً در اصفهان یا در مشهد یا در تهران یا جای دیگر، یك نماز عید هم روز دوشنبه. همچین كاری اتفاق نیفتاد؛ این خیلی مهم است. خوب، بزرگان انصافاً همینطور كه همیشه‌ی عقیده‌ی ما بوده و الان هم هست، به مصالح نظام، به مبانی نظام خیلی پایبندند، خیلی معتقدند؛ انسان اینها را می‌بیند؛ و واقعاً باید قدردانی كرد، شكرگزاری كرد. بنده كه خیلی متشكرم از آقایان محترم و بزرگی كه فتوایشان هم غیر از آن چیزی بود كه مبنای حكم ما بود، اما در عین حال، به مخالفت تظاهری نكردند؛ این خیلی چیز مهمی است. دشمن البته ممكن است یك كلمه حرف بزند و این را بزرگ كنند و جنجال كنند و هیاهو كنند؛ ما كه تابع نغمه‌ی دشمن كه نیستیم.»[7]
پی نوشتها:
1) http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3205
[2]( http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8094
[3] آیات عظام: امام خمینی (ره)، خامنه ای، بهجت (ره)، تبریزی (ره)، لطف اله صافی گلپایگانی، فاضل لنكرانی (ره)، مكارم شیرازی، نوری همدانی.(رساله محشی امام خمینی،انتشارات جامعه مدرسین،ذیل مسائل 1730و1731)
[4] آیت اله مكارم شیرازی آن را مجتهد عادل می دانند، آیت اله فاضل لنكرانی در این مساله از عبارت مجتهد جامع الشرایط استفاده كرده اند، در رساله آیت اله وحید خراسانی حاكم شرع، «مجتهدى كه شرعاً حقّ حكم كردن داشته باشد» معنی شده است و جالب آنكه در هیچكدام از تعابیر نیامده است مجتهد اعلم. در بخش اصطلاحات فقهی سایت دفتر رهبری نیز، در معنی حاكم شرع آمده است:
«مجتهد جامع الشرایط، ولى فقیه و رهبر مسلمین. مجتهدى كه شرعاً حق حكم كردن داشته باشد.» مندرج در http://leader.ir/tree/index.php?catid=50
همچنین آیت اله خامنه ای در جواب استفتایی در مورد نظر مجتهد درباره رویت هلال فرموده اند:« منظور از حاكم، مجتهد جامع‌الشرایط و در درجه اول ولىّ امر مسلمین است.» مندرج در http://leader.ir/tree/index.php?catid=49
[5] مانند آیات عظام: سیستانی و زنجانی(رساله محشی امام خمینی،انتشارات جامعه مدرسین،ذیل مسئله 1731).
[6] http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=5896
[7] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8094
اخبار ویژه
در دیدار هزاران نفر از زنان و دختران؛
بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
سکوت اصلاحطلبان
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
پر طرفدار ترین ها
