شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان

«اللهم اجعلني فيه من المستغفرين و الجعلني فيه من عبادک الصالحين القانتين و اجعلني فيه من اولياءک المقربين برافتک يا ارحم الراحمين»
«خدايا مرا در اين روز از استغفارکنندگان قرار ده و از بندگان صالح مطيع مقرر فرما و هم در اين روز از دوستان مقرب درگاه خود قرار داده بحق لطف و رحمتت اي مهربانترين مهربانان»
 
   شرح دعا(1)« اللهم اجعلني فيه من المستغفرين»
«خدايا مرا در اين روز از استغفار کنندگان قرار ده»
بشارت خداوند به گنهکاران
امام صادق علیه السلام فرمود :خداوند متعال به داود علیه السلام وحی نمود و چنین فرمود :
«يا داود !..بشّر المذنبين ، وأنذر الصدّيقين ، قال : كيف أُبشّر المذنبين وأُنذر الصدّيقين ؟.. قال: کیف ابشّر المذنبين أني أقبل التوبة وأعفو عن الذنب ، وأنذر الصدّيقين أن لا يعجبوا بأعمالهم ، فإنه ليس عبدٌ أنصبه للحساب إلا هلك»(1)
«ای داود!به بندگانم بشارت بده و بندگان صدیقم را بترسان ، داود عرض کرد:خداوندا!چگونه به گنهکاران بشارت دهم و بندگان صالحت را بترسانم؟خداوند فرمود : به گنهکاران این مژده را بده که من توبه آنها را می پذیرم و از گناهان آنان می گذرم و صدیقین را از این جهت بترسان که آنها به اعمال خویش مغرور نشوند ، زیرا اگر من از بندگانم به طور دقیق حساب بکشم، همه آنها هلاک شده هستند.»
معنای واقعی استغفار
        شخصي در محضر حضرت علي عليه السلام گفت: "استغفرالله”
 اميرالمومنين علي عليه السلام فرمود: «مادرت به عزايت گريه نمايد، آيا مي داني استغفار چيست؟ همانا استغفار درجه عليين است و آن اسمي است که به شش معني واقع مي گردد:
 اول پشيماني بر گذشته مي باشد،  
دوم عزم و اراده براي دوري از آن گناه تا ابد،
 سوم حق مخلوقات را ادا نمايي تا خدا را پاک و مطهر ملاقات کني و حقي از مخلوقات بر عهده تو نباشد،  
چهارم اينکه به سوي هر فريضه اي که ضايع نموده اي روي آورده و حق آن را ادا کني،  
پنجم اينکه گوشتي را که به واسطه حرام روييده شده به واسطه اندوهها آب کني تا پوست به استخوان چسبيده و گوشت تازه بين آنها روييده شود.  
ششم :اين که درد و رنج فرمانبرداري و اطاعت را به جسم بچشاني چنان چه شيريني معصيت را به آن چشانده بودي، پس در آن هنگام مي تواني بگويي "استغفرالله”.(2)
پس با توجه به این حدیث گرانقدر می توان دریافت که استغفار نمودن فقط این نیست که تسبیح به دست گرفته و بگوییم«استغفرالله»چرا که فقط در آن هنگام زبان ماست که حرکت نموده و آن ذکر شریف را می خواند ، به طوری که کسی که این ذکر را می گوید ، باید بداند که رب خویش در حال نجوا و راز و نیاز است و با خواندن این ذکر به خدای خویش این را می گوید که «خدایا به سوی تو آمده و از گناه خویش آمرزش می طلبم»و اگر این ذکر شریف فقط با زبان صورت پذیرد ، پس آنگاه است که به پروردگار خویش دروغ گفته ایم و این ذکر شریف را که کلید گشایش غفران و آمرزش الهی است ، به بازی و استهزاء گرفته ایم. به عنوان مثال: اگر ما به فروشگاهی رفته و جنسی را از فروشنده درخواست نماییم، آن را به واقع خریداری خواهیم نمود ، ولی اگر به فروشنده بگوییم که ما فلان جنس را می خواهیم و او برای ما آن جنس را مهیا سازد و ما در آن هنگام بگوییم که آن را نمی خواهیم، و این عمل را چندین بار تکرار نماییم، این عمل ما چندین معنا به خود می گیرد:(دروغ گفتن، استهزاء نمودن، عمل بیهوده انجام دادن ، رضایت نداشتن برای خریدو ...)که در استغفار نمودن نیز خداوند فروشنده غفران و آمرزش،و بنده خریدار آن است که بر زبان جاری نمودن کلمه طیبه «استغفرالله»خریدار بودن آمرزش و غفران الهی را اعلان می دارد ،ولی در هنگام خریداری هیچ یک از اعضای او جز زبانش خریدار این نعمت بزرگ الهی نمی باشد و گاهی اوقات خود نیز متوجه این موضوع نیست که زبانش با این دروغ بزرگ او را به هلاکت می کشاند ، به طوری که خداوند از نهان و آشکار عالمیان آگاه است و کسی نمی تواند ذات اقدسش را بفریبد.لذا ما باید زمانی ذکر شریف«استغفرالله» را بر زبان بیاوریم که شش موردی را که امیر المومنان حضرت علی علیه السلام در معنای استغفار بیان فرمودند را در خود پدیدار نماییم.
لذا در اين روز ما هم از خداوند مي خواهيم جزء مستغفرين واقعي که امير مومنان علي عليه السلام در مورد آن توضيح فرموده اند قرارمان داده و توبه ما را بپذيرد...
  شرح دعا (2) «و اجعلني فيه من عبادک الصالحين القانتين.»
«و مرادر اين روز مرا از بندگانت که صالح (و)مطيع (تو هستند)قرار ده»
شناخت بندگان صالح
یک بنده در پيشگاه خداوند هنگامی داراي مقام و منزلت است که واجبات الهي را انجام داده و از محرمات او بپرهيزد. که آنگاه می توان آن بنده رابه عنوان بنده صالح که مطيع پروردگار خويش است معرفی نمود.ولی بعضی ها از بنده صالح معنی دیگری را برداشت می نمایند، به طوری که کسی را بنده صالح می شمارند که به کلی از دنیا و اهل آن بریده و در گوشه ای فقط به عبادت بپردازند ، که این برداشت به طور کلی اشتباه و نادرست است، چرا که این عمل خود نوعی نافرمانی (مطیع نبودن) از دستور ذات اقدس پروردگار است. به طوری که همان طور که خداوند امر به ترک محرمات دنیا نموده است ، امر به استفاده از طیبات و چیزهای حلال دنیا را نیز فرموده است. چنانچه خطاب به کسانی که ایمان آورده و از دنیا به کلی بریده اند ، می فرماید:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ»(3)
«ای کسانی که ایمان آورده اید ، چیزهای پاکیزه ای را که خدا بر شما حلال نموده ( انواع وسایل زندگی که حرمتی برای آنها نرسیده ) بر خود حرام نکنید و  از مرز حلال به حرام هم تجاوز ننمایید ، که همانا خداوند تجاوزکاران را دوست ندارد.»
ودر آیه بعد نیز می فرماید :
«وَ کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ»(4)
«و از نعمتهای حلال و پاکیزه ای که خداوند به شما روزی داده است ، بخورید! و از ( مخالفت ) خداوندی که به او ایمان دارید ،بترسید و از گناه و نافرمانی او بپرهیزید!
که با توجه به مطالب بیان شده می توان گفت مثل مومنان در دنیا همانند کشتی بر روی دریا است ،به طوری که اگر دنیا را آب دریا فرض کرده و مومنان را کشتی ، حرکت مومن در دنیا،همانند حرکت کشتی بر روی دریاست ، که کشتی طوری ساخته شده است که فقط بر روی آب حرکت کرده و در آب غرق نمی شود تا به مقصد خود برسد ، و مومن نیز در دنیا سیر می کند و از آن استفاده می نماید ،ولی هیچگاه غرق آن نمی شود و آن را جز پلی برای رسیدن به مقصد خود که منزل اخروی و ابدی اوست ،چیز دیگری نمی داند ،چنانچه حضرت علی علیه السلام در رابطه با صالحان و پرهیزگاران فرمودند :
« وَاعْلَمُوا - عِبادَ اللَّهِ - اءَنَّ الْمُتَّقِينَ ذَهَبُوا بِعاجِلِ الدُّنْيا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ، فَشارَكُوا اءَهْلَ الدُّنْيا فِي دُنْياهُمْ، وَ لَمْ يُشارِكْهُم اءَهْلَ الدُّنْيا فِي آخِرَتِهِمْ، سَكَنُوا الدُّنْيا بِاءَفْضَلِ ما سُكِنَتْ، وَ اءَكَلُوها بِاءَفْضَلِ ما اءُكِلَتْ، فَحَظُوا مِنَ الدُّنْيا بِما حَظِيَ بِهِ الْمُتْرَفُونَ، وَ اءَخَذُوا مِنْها ما اءَخَذَهُ الْجَبابِرَةُ الْمُتَكَبِّرُونَ.
ثُمَّ انْقَلَبُوا عَنْها بِالزَّادِ الْمُبَلِّغِ، وَالْمَتْجَرِ الرَّابِحِ، اءَصابُوا لَذَّةَ زُهْدِ الدُّنْيا فِي دُنْياهُمْ، وَ تَيَقَّنُوا اءَنَّهُمْ جِيرانُ اللَّهِ غَدا فِي آخِرَتِهِمْ لا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ، وَ لا يَنْقُصُ لَهُمْ نَصِيبٌ مِنْ لَذَّةٍ.»(5)
«و بدانيد، اى بندگان خدا، كه پرهيزگاران ، هم در اين دنياى زودگذر سود برند و هم در جهان آينده آخرت . آنها با مردم دنيا در كارهاى دنيوى شريك شدند و مردم دنيا با ايشان در كارهاى اخروى شريك نشدند. در دنيا زيستند، نيكوترين زيستنها و از نعمت دنيا خوردند، بهترين خوردنيها و از دنيا بهره مند شدند آنسان ، كه اهل ناز و نعمت بهره مند شدند و از آن كامياب گرديدند، چونان كه جباران خودكامه كام گرفتند. سپس ، رخت به جهان ديگر كشيدند با ره توشه اى كه آنان را به مقصد رسانيد و با سودايى كه سود فراوانشان داد. لذت زهد را در دنيا چشيدند و يقين كردند كه در آخرت در جوار خدایند ،جایگاهی که هر چه درخواست کنند،داده می شود ،و هر گونه لذتی در اختیارشان قرار دارد.»
لذا در اين روز ما نيز از خداوند مي خواهيم که ما را جزء بندگان صالح که مطيع اوامر او مي باشند، قرار دهد.  
شرح دعا (3)« واجعلني فيه من اولياءک المقربين برافتک يا ارحم الراحمين»  
«ومرا در اين روز مرا از دوستان مقرب درگاهت قرار ده بحق لطف و رحمتت اي مهربانترين مهربانان.»
بندگان مقرب
    همان طور که در روايات و آيات آمده است کساني مقرب درگاه الهي قرار مي گيرند که هيچ گاه از ياد خداوند در تمام لحظات عمر و حيات خويش غافل نبوده و طاعت و بندگي خدا را فقط براي جلب رضايت و خشنودی او انجام دهند که براي فهم بيشتر به قسمتی از مناجات اسوه مقربان درگاه الهی ، حضرت امير مومنان علي عليه السلام اشاره مي نماییم که در نهج البلاغه خطاب به خداوند چنين فرمودند:  
«الهي ما عبدتک خوفا من نارک و لاطمعا في جنتک لکن وجدتک اهلا للعباده فعبرتک»
«بار خدايا! تو را به خاطر ترس از جهنمت و يا به جهت طمع به بهشتت عبادت نمي کنم، بلکه تو را شايسته عبادت يافتم، پس تو را عبادت مي کنم.»
که این امر نشان دهنده آن است که بندگان مقرب درگاه الهی هیچگاه خداوند را برای پاداش گرفتن و یا امان یافتن از عذاب و عقابش پرستش نمی کنند ، بلکه خدا را فقط برای شایستگی و عشق سرشارشان به ذات اقدسش عبادت می کنند ، که این گونه افراد به جز رضای الهی به چیز دیگری رضا نیستند ، و خداوند نیز در شان چنین افرادی فرموده است :
«وعِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ بَهَائِی وَ عُلُوِّ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَایَ عَلَى هَوَاهُ فی شی ءمن امر الدنیا إِلَّا جَعَلْتُ غِنَاهُ فِی نفسه وهَمَّهُ فِی آخِرَتِهِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ رزقه و کُنتُ له من وراء تجاره کلِّ تاجِرٍ»(6)
«سوگند به عزت و جلال و عظمت و بها و علو مقام و ارتفاع مکانم ،هر بنده مومنی رضای مرا بر خواست خود ترجیح بدهد و در امور دنیا خواست مرا بر خواست خود مقدم بدارد ، من ذاتا او را بی نیاز می گردانم و همه همتش را به امور آخرت معطوف می سازم و آسمانها و زمین را ضامن روزی او می نمایم و من در پشت سر او در هر تجارت هستم.»
لذا در اين روز از خداوند مي خواهيم که بحق لطف و رحمتش ما را از دوستان و اولياء و مقربان درگاهش قرار دهد.  
نکته ها:
1-استغفار نمودن فقط این نیست که تسبیح به دست گرفته و بگوییم«استغفرالله»چرا که استغفار دارای شرایطی است که باید با دل و زبان و تمام اعضا و جوارح صورت پذیرد.
2- یک بنده در پيشگاه خداوند هنگامی داراي مقام و منزلت است که واجبات الهي را انجام داده و از محرمات او بپرهيزد. که آنگاه می توان آن بنده رابه عنوان بنده صالح که مطيع پروردگار خويش است معرفی نمود.
3- گفت مثل مومنان در دنیا همانند کشتی بر روی دریا است ،به طوری که اگر دنیا را آب دریا فرض کرده و مومنان را کشتی ، حرکت مومن در دنیا،همانند حرکت کشتی بر روی دریاست.
4- کساني مقرب درگاه الهي قرار مي گيرند که هيچ گاه از ياد خداوند در تمام لحظات عمر و حيات خويش غافل نبوده و طاعت و بندگي خدا را فقط براي جلب رضايت و خشنودی او انجام دهند.
    
 پي نوشتها:
1-حدیث قدسی،باب 8،ص 144،ح142.
2- نهج البلاغه،حکمت 417،صص729و731.
3-مائده/87.
4-مائده/88.
5- نهج البلاغه،نامه27،ص509.
6- حدیث قدسی،باب امام محمد باقر علیه السلام،ص 556،ح513.

به قلم :علیرضا احمدی