چگونه قلب آدمی عرش الرحمن می شود؟

جام کشکول؛

نگاهداشت اعضاء و جوارح از نافرمانی خداوند سبحان، کلید سعادتی است برای انسان تا مرضی درگاه الهی شده و به غایت و نهایت آرامش و سعادت دست یابد؛ مصونیت فکر و جان و دل و قلب از گناه و پلیدی وسیله ای برای صیقل دادن روح و دست یافتن به رضای معبود و رسیدن به نقطه مطلوب. این مهم در ماه ضیافت الهی که بر امساک از خوردن و آشامیدن تاکید شده ضرورتی دوچندان می یابد. از این رو با حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی اسدی نسب، استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفتگو نشسته ایم که در ذیل می آید:

روزه فکر و قلب چه نوع روزه ای است و آیا این روزه مختص به ماه مبارک رمضان است؟

انسان ها هر حرکتی که انجام می دهند، بر اثر گرایش قلبی است. تا گرایش قلبی اصلاح نشود اعمال هم اصلاح نمی شود. اگر قلب معیوب و مریض باشد، اعمال هم زشت و مذموم است اگر چه در ظاهر مردم پسند باشد. بنابراین در دین تنها ملاک برتری و ارزشمندی اعمال، قلب سلیم و سالم است از این رو خداوند در قرآن سوره مبارکه شعرا آیات 88 و 89 درباره انسان ها می فرماید: یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ*إِلاَّ مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ؛ روزی که مال و پسران سودی نمی بخشند. مگر کسی که با قلبی سالم (از عقاید و اخلاق فاسده) به نزد خداوند بیاید.

اما روزه قلب یعنی اینکه انسان قلب سالم داشته و دلش را اصلاح کرده باشد. البته این یک مرحله است و مرحله بالاتر این است که آنچنان قلبش را از زشتی ها دور نگه داشته باشد که غیر از نور الهی در قلب او چیزی نباشد و در دل هدایت، تقرب و همه نیکی ها را بخواهد و در یک جمله فقط خواهان خدا باشد.

اما در پاسخ به قسمت دوم سوال باید گفت این روزه قلب اختصاص به ماه مبارک ندارد و در هر زمان و هر مکان روزه قلب پسندیده و مورد رضایت خدا است اما توصیه آن در ماه رمضان از این جهت است که اگر کسی زحمت فراوان می کشد و گرسنگی و تشنگی را تحمل می کند، قلب خود را پالایش کند و روزه بدارد. اما اگر فرد در کنار روزه و امساک از خوردن و آشامیدن، نفاق، حسد، کینه و رذایل را در قلب داشت، زحمت او بی خود و بیهوده است و به مقصد و مقصود نرسیده و سعادتمند نمی شود. بنابراین به این دلیل که در ماه مبارک سفره الهی پهن تر است و لطف الهی گسترده تر، درهایی به روی انسان باز می شود تا اینکه از در رحمت الهی استفاده کرده و توبه ای کسب کند و از نردبان سعادت بالا رود.

چطور می شود در طول سال روزه قلب داشت و فکر را از رذایل قلبی مصون نگه داشت؟
انسان به واسطه برخی از ریاضت های فکری و عملی به جایی می رسد که به فطرت الهی خود بازمی گردد، در نتیجه یاد خدا و معاد، او را دائم الصیام می کند و وقتی شناخت بیشتری کسب کرد و با عمل این شناخت را وارد قلب کرد و باور به وجود خدا و قیامت داشت، چنین فردی به طور خودکار صفات نیک قلبی ملکه او می شود و دیگر به دنبال غیر خدا نمی رود.

یکی از شبهاتی که مطرح می کنند این است چطور پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) حتی فکر گناه هم نمی کردند؟ در یکی از روایات امام معصوم (ع) به فرد سوال کننده این گونه پاسخ می دهد: آیا تو تا حالا فکر کرده ای که مدفوع خود را بخوری، فرد گفت: نه! امام (ع) فرمودند: گناه و به سوی غیر خدا رفتن برای انسان کامل مانند فکر این عمل را کردن است و انسان کامل با این تعریف هرگز فکر گناه و گرایش به سوی خدا رفتن را نمی کند. یکی از سفارشات امام خمینی (ره) هم در این زمینه این بود که گفته ها و سفاراشات بزرگان رد نشود اگرچه دلیلی برای انجام دادن یا ندادن آن پیدا نشد.

انس با قرآن و تدبر در آن چطور به روزه فکر و قلب می انجامد و آیا اساسا ممکن است این اتفاق با تفکر در قرآن به وقوع بپیوندد؟
قرآن کتاب هدایت و وصول انسان به سوی سعادت است؛ هر انسانی در هر مرحله ای از زندگی خویش نیازمند به قرآن است. تدبر در قرآن موجب می شود انسان زمینه عمل به قرآن را برای خود فراهم کند و وقتی این زمینه فراهم شد، آنچه خداوند از انسان خواسته در وجود او پیاده می شود و فرد به کمال و سعادت نزدیک می شود. انس با قرآن انس با کلام خداست و انس با کلام خدا، انس با خداست و انس با خداوند انس با خوبی ها و دست یابی به خوشبختی است. بنابراین تدبر و تفکر در کلام خدا می تواند به روزه فکر و قلب بینجامد.

اینکه می گویند در ماه مبارک رمضان شیطان در غل و زنجیر است و دست و پایش بسته، به چه معناست؟
این حرف هیچ گاه به معنای بسته شدن کامل نیست؛ انسان ها در ماه مبارک رمضان گناه هم می کنند همچنان که دیده و شنیده ایم مثلا در این ماه جنگ های ظالمانه ای رخ داده است یا انسان هایی دست به انجام گناه صغیره و کبیره می زنند.

شیطان در این ماه غل و زنجیر است اما به شرط اینکه انسان بخواهد. به تعبیر دیگر در این ماه به دلیل اینکه درهای رحمت الهی باز است، شیطان در زنجیر است و اختیاراتش محدودتر. اما اگر کسی نخواهد از این سفره استفاده کند، لاجرم در دامن شیطان قرار می گیرد. محدوده فریب شیطان در این ماه ضیق می شود و تاثیرات او محدود است و مانند غیر ماه رمضان نیست چرا که در این ماه سفره الهی پهن و سهل الوصول است. اما کسی که هدایت و خدا و سعادت را نمی خواهد، شیطان می تواند او را فریب دهد گرچه از نظر اختیارات شیطان محدود تر می شود. نباید فراموش کنیم که پروردگار بالاجبار افراد را هدایت نمی کند.

تفاوت عبادت در ماه مبارک رمضان با سایر ماه های دیگر در چیست؟
عبادت در ماه مبارک رمضان ثواب و تاثیر بیشتری دارد. به این دلیل که توام با دو مساله شده است. یکی اینکه همراه با نزول قرآن کریم است که برکات فراوانی با خود به دنبال دارد و دیگری به دلیل فریضه روزه است. و فضای جامعه در ماه مبارک رمضان، فضای معنوی و خاصی است بنابراین عبادت در این ماه اثر بیشتری دارد و این همان مصداق در توسعه رحمت و برکت الهی است.