آوازی که فقط برای خداست

به گزارش خبرنگار بخش موسیقی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، بیشتر ما لحظه‌های افطار و پایان روز را با نوایی ویژه سپری می‌کنیم. لحظه‌ای که با یک آواز خاص همراه است. آوازی که فقط برای خداست.

 

در ایران اذان را بیشتر در آواز بیات ترک در گوشه روح‌الارواح می‌خوانده‌اند. البته شور، شهناز و حجاز ابوعطا هم برای خواندن اذان رایج است.

 

بسیاری از آوازخوانان موسیقی ایران مرتبه مؤذنی نیز داشته‌اند.

 

اذانی که روی صفحه گرامافون ضبط شده است

 

اذان‌گویی با لحن موسیقی ایرانی توسط برخی خوانندگان آواز ایرانی در گذشته انجام شده است که از این دست می‌توان به اذان ابوالحسن دماوندی یکی از خوانندگان اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اشاره کرد.

 

اذان او که در فواصل بیات ترک است در واقع نخستین نمونه ضبط شده اذان روی صفحات گرامافون است که در سال 1308 ضبط شده است.

 

او علاوه بر خواننده بودن، موذن مظفرالدین شاه بوده است.

 

اذان‌گویی تاج اصفهانی در بیات ترک

 

اذان‌گویی در بین استادان موسیقی آوازی از سال‌های بسیار دور رواج داشته‌است. از آن جمله می‌توان به سیدحسین عندلیب اصفهانی، حاج موذن تفرشی پدر حسین قلی خان نکیسا که در عهد محمدعلی شاه، موذن مشهوری بود، ابوالحسن دماوندی موذن مظفرالدین شاه، سیدعبدالرحیم اصفهانی، قربان خان قزوینی معروف به شاهی و تاج اصفهانی اشاره کرد.

 

پس از دماوندی حدود 15 سال بعد، تاج اصفهانی خواننده مکتب اصفهان، اذانی را در بیات ترک خواند.

 

عطاالله امیدوار و تجربه اذان‌گویی در چهارگاه

 

عطاالله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان نیز همانند دیگر آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان‌گویی در دستگاه‌های مختلف موسیقی پرداخته است.

 

البته او بر خلاف دیگران که تنها در بیات ترک اذان گفته‌اند، تجربه‌هایی را در دستگاه‌های نوا، همایون و چهارگاه انجام داده به طوری که با استناد به شیوه‌های آوازی در این دستگاه‌ها اذان گفته است.

 

به گفته بسیاری از اهالی فن موفق‌ترین تجربه امیدوار در اذان گویی در دستگاه چهارگاه است.

 

این اذان به طور مشخص در گوشه منصوری شکل می‌گیرد.

 

مردی که فقط با دهان روزه اذان می‌گفت

 

در کنار تمامی موذن‌هایی که یا خواننده و یا از ابتدا موذن بودند، رحیم موذن‌زاده اردبیلی در 30 سالگی یعنی در سال 1334 اذان معروفش را گفت.

 

این اذان در حال حاضر جاودانه‌ترین اذان در ایران است که در گوشه «روح الارواح» و در بیات ترک خوانده شده است.

 

ماندگاری این اذان به واسطه فضای دستگاه بیات ترک با صدای موذن‌زاده است که باعث شده اذان او به عنوان اولین رویداد از چهار رویداد منحصر به فرد در موسیقی آئینی - مذهبی ایران ثبت شود.

 

مرحوم موذن‌زاده اردبیلی در گفت‌وگویی قدیمی با خبرنگار ایسنا درباره راز ماندگاری اذانش گفت: « وقتی اولین‌بار صدای اذان خود را شنیدم، مورد تشویق اطرافیان قرار گرفتم و این خوشحالی یک شادی معنوی بود که از خانواده ما، صدای اذانی ضبط شده و به گوش تمام ایرانیان مشتاق می‌رسد.»

 

او همچنین گفته بود: «تا کنون(1382) که با این سن و سال هنوز مشغولم، افتخار دارم که با گفتن آن یک اذان برای اسلام و مملکتم کاری کرده‌ باشم. ما نه ثروت داریم و نه مکنت و همین یک اذان برایمان بهترین خیر است. هر روز تلفن می‌زنند و می‌گویند که این اذان خیلی زیبا گفته شده است، می‌دانید چرا؟ من جوابتان را می‌دهم برای این که باطن خوشگل است، برای اینکه این اذان را با دهان روزه پر کردم تا قربه الی‌الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود و نتیجه‌اش را هم می‌بینید.»

 

 

پدر رحیم موذن زاده تا دهه 20 در اردبیل اذان می‌گفته و بعد از او رحیم فرزند او راه پدر را ادامه داده است.

 

البته دو برادر او سلیم و داوود نیز اذان می‌گویند.

 

حسین صبحدل و تسلط بر زوایای موسیقی ایرانی

 

حسین صبحدل از جمله موذن‌هایی است که به تمام زوایای موسیقی ایرانی تسلط کافی دارد و همین مساله باعث خلق اذان او در مایه بیات ترک شد.

 

اذان او همانند موذن‌زاده در یک دستگاه است اما دو نوع متفاوت را با شیوه مختلف آوازی بیان می‌کند.

 

قدمت اذان صبحدل به سه دهه می‌رسد که در واقع جزو آخرین اذان‌های شکوهمند است . البته او اذانی هم در ماهور دارد.

 

به گفته بسیاری از صاحب نظران اذان موذن زاده و صبحدل هم پهلو و هم ردیف هستند و نمی‌توان یکی را بر دیگری برتر دانست.

 

اذان کاظم‌زاده تم غربی دارد؟

 

کاظم‌زاده از دیگر موذن‌هایی است که اذانش را از طریق صدا و سیما می‌شنویم. البته خیلی‌ها معتقدند کاظم‌زاده در اذانش از تم غربی بهره برده است و ساختار اذان‌گویی سنتی ایرانی در آن شنیده نمی‌شود.

 

دیگر موذن‌های ایران

 

در کنار این موذن‌ها می‌توان به حسن رضائیان، کاظم محمدزاده، تسویه‌چی، آقاتی، روحانی‌نژاد، کریمی و ...اشاره کرد.