از مهدی‌هادوی تا حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای

به گزارش فارس، دادستان کل کشور بر اساس متن قانون دارای وظایف و نقش های گوناگونی همچون پیشگیری از وقوع جرم و احقاق حقوق عامه است.

پس از انقلاب تاکنون صندلی دادستانی کشور در اختیار 13 نفر قرار گرفته و هر کدام از آن ها در طول دوران تصدی خود در این سمت تلاش داشتند تا با اجرای درست قانون وظایف خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهند.

مهدی هادوی نخستین دادستان کل کشور بود و پس از آن آیت الله قدوسی، موسوی خوئینی ها، موسوی تبریزی، یوسف صانعی و... عهده دار این سمت شدند.

در حال حاضر نیز حجت الاسلام محسنی اژه ای به عنوان دادستان کل کشور فعالیت می کند.

در ذیل نگاهی به زندگی و عملکرد دادستان های کل کشور از آغاز تا به امروز داریم:

مهدی هادوی

مهدی هادوی متولد 1305، دارای اجازه اجتهاد از مرحوم آیت الله شیخ عبدالنبی عراقی و فارغ التحصیل رشته حقوق از دانشگاه تهران است.

هادوی در سال 1342 رئیس دادگستری شهر قم بود و علیرغم فشار حکومت حاضر نشد حکم تبعید امام خمینی را امضا کند و به همین دلیل معزول و به تهران منتقل شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل اطمینان بنیانگذار جمهوری اسلامی به او، به عنوان نخستین دادستان انقلاب منصوب شد، هرچند او تنها چهار ماه عهده دار این سمت بود و از آن استعفاء داد.

شهید آیت الله علی قدوسی

آیت الله قدوسی دومین دادستان کشور پس از مهدی هادوی بود. وی  12 مرداد 1306 و درست زمانی که هنوز بیش از دو سال از روی کار آمدن رضا خان نگذشته بود، در خانواده‌ای روحانی در شهر نهاوند به دنیا آمد.

پس از ورود به حوزهٔ علمیهٔ قم، درس‌های مقدمات و سطح را نزد استادان وقت از جمله آیت‌الله صدوقی آموخت و پس از آن به درس خارج آیت‌الله العظمی بروجردی راه یافت، همچنین فقه و اصول را نزد سید روح‌الله خمینی گذراند و در سال 1341 به مقام اجتهاد رسید.

با گذشت چند ماه از انقلاب با هدف ساماندهی به وضعیت دادگاه های انقلاب وی با حکمی از سوی سید روح‌الله خمینی به سمت دادستانی کل کشور منصوب شد.

قدوسی با انجام اصلاحاتی بنیادی در نهاد دادستانی، با مشورت شهید بهشتی، تغییراتی در نیروهای دادستانی ایجاد کرد.

او نخستین کسی بود که آیین‌نامهٔ دادگاه‌های انقلاب را نوشت، همچنین تغییرات اصولی و زیربنایی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با پیشنهادهای سازنده وی صورت گرفت، تلاش قدوسی بر این بود که مقررات پهلوی و ضداسلامی محو و قوانین اسلامی جای‌گزین آن‌ها شود.

آیت الله قدوسی پس از 31 ماه خدمت در مقام قضاوت، بر اثر انفجار یک بمب آتش زا در دادستانی کل انقلاب در 14 شهریور 1360، به شهادت رسید.

محمدمهدی ربانی املشی

آیت اللّه حاج شیخ مهدی ربانی املشی به عنوان سومین دادستان کل کشور شناخته می شود. وی در نیمة شعبان سال 1313 شمسی به دنیا آمد، بیش از هجده سال نداشت که ازدواج کرد و ثمرة آن یک پسر و چهار دختر بود.

در این سال‌ها، برای تبلیغ مکتب تشیّع و نشر آموزه‌های دینی به نقاط مختلف کشور سفر می‌کرد که گاه، این سفرها پیام‌های سیاسی نیز به همراه داشت تا کم کم مردم را برای مبارزه آماده کند. آیت الله ربانی املشی در اکثر فعالیت های سیاسی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شرکت کرده و امضای او زیر بیانیه های مهم این مرکز به چشم می خورد.

نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی از طرف مردم استان گیلان، ریاست شعبه اول دادگاه عالی انقلاب، عضو شورای عالی قضایی و نائب رئیس مجلس شورای اسلامی در دورة دوم از جمله مسئولیت های وی به شمار می رود.

ترور آیت الله مرعشی در دوم شهریور 1360 توسط سازمان مجاهدین خلق ناکام ماند و سرانجام 17 تیر سال 1364، بر اثر بیماری درگذشت.

محمد موسوی خوئینی‌ها

وی پس از آیت الله مرعشی به عنوان دادستان کل کشور منصوب شد، موسوی خوئینی ها در سال 1320 در قزوین متولد شد و دروس طلبگی را در خردسالی در قزوین آغاز کرد س از آن در سال 1340 راهی قم شد. خوئینی‌ها پس از انقلاب از افراد نزدیک به امام خمینی (ره) بود و از سوی ایشان در جریان دوره اول انتخابات ریاست‌جمهوری مسئول تایید صلاحیت کاندیداها شد و در همین سال به عنوان یکی از نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی در سال 1358 انتخاب شد.

وی در دوران رهبری امام خمینی پست‌های مهمی همچون نایب رئیسی دوره اول مجلس شورای اسلامی، عضویت در شورای سرپرستی صدا و سیما (1359)، ریاست سازمان حج ایران، نمایندگی دورهٔ اول مجلس خبرگان رهبری، نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی و عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی را برعهده داشت.

آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی

پنجمین دادستان کل کشور آیت الله موسوی اردبیلی بود. وی در سال 1304 در اردبیل و در خانواده‌ای روحانی متولد و در سال 1319 وارد مدرسهٔ علمیهٔ ملا ابراهیم در شهر اردبیل شد.

وی در سال 1322 برای خواندن درس حوزوی در مراتب بالاتر وارد شهر قم شد و حدوداً سه سال در این شهر اقامت گزید. موسوی اردبیلی در قم شاگرد کسانی چون مرحوم حضرت آیت‌الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی و مرحوم حضرت آیت‌الله ‌العظمی سیداحمد خوانساری بود.

از مشاغل و مسئولیت‌های وی پس از انقلاب اسلامی می‌توان به عضویت در شورای انقلاب، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، عضویت در هیئت سه نفره رسیدگی به اختلاف بنی‌صدر و دیگران، نمایندگی دوره اول مجلس خبرگان رهبری، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور ، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی و مسئولیت اجرای فرمان شش ماده‌ای امام‌ خمینی (ره) اشاره کرد.

سید حسین موسوی تبریزی،

وی محقق حوزه، دبیر مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس خانه احزاب بود، موسوی تبریزی ششمین دادستان کل کشور پس از آیت الله موسوی اردبیلی بود.

یوسف صانعی

هفتمین دادستان کل کشور در سال 1316 متولد شد، وی یکی از مراجع تقلید شیعه در ایران است که به دلیل فتواها و نگرش نوگرایانه‌اش به ویژه در مسائل مربوط به حقوق زنان شهرت خاصی دارد و به مرجع تقلید اصلاح‌طلب معروف است.

یوسف صانعی، در مورد حقوق زنان دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به اکثر مراجع دارد و عدم شرطیت مرد بودن در مرجعیت دینی، قضاوت و کلیه مناصب حکومتی، تساوی زن و مرد در قصاص نفس و تساوی دیهٔ زن و مرد در دیهٔ نفس از جمله دیدگاه های وی به شمار می آید.

محمد محمدی نیک ری شهری

هشتمین دادستان کل کشور محمد محمدی نیک معـــروف به ری‌شـــهری در آبان 1325 در شهرری متولد شد، وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی وارد حوزه علمیه شهرری شد و در سال 1340 برای ادامه تحصیل به قم رفت.

وی در اواسط سال 1358 به ریاست دادگاه انقلاب ارتش منصوب شد و رسیدگی به اتهامات متهمین حزب خلق مسلمان در پایگاههای هوایی تبریز، اصفهان و بوشهر، محاکمه متهمین به شرکت در کودتای نوژه، رسیدگی به ماجرای قطب زاده و رسیدگی به اتهامات سران نظامی حزب توده از جمله مسائلی بود که در زمان تصدی وی مورد بررسی قرار گرفت.

حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی، ریاست دادگاه انقلاب ارتش، وزیر اطلاعات، دادستان کل کشور، دادستان ویژه روحانیت، تولیت شاه‌عبدالعظیم، نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری، نمایندگی ولی فقیه از جمله سوابق آیت الله ری شهری است.

آخرین سمت رسمی وی سرپرستی حجاج ایرانی بود که در دی 1388 از آن استعفا کرد.

سیدابوالفضل‌ موسوی‌ تبریزی‌

وی در سال‌ 1314 هجری‌ شمسی‌ در تبریز در میان‌ خانواده‌ای‌ متدین‌ و اهل‌ علم‌ متولد شد، در طول‌ سال های‌ تحصیل‌ خود و پس‌ از آن‌، بارها کتـب‌ پیش‌ آموخته‌ را تدریس‌ کرد‌.

نهمین دادستان کل کشور بسیاری‌ از کتب‌ دورة‌ مقدمات‌ و سطح‌ را در مقاطع‌ گوناگون‌ تدریس‌ کرده‌ و از این‌ رهگذر، شاگردان‌ بسیاری‌ را تربیت‌ کرده‌ است‌.

از فعالیتهای‌ مهم‌ سیاسی‌ آیة‌الله‌ موسوی‌ تبریزی‌ در پس‌ از انقلاب‌ اسلامی‌ می‌توان‌ به‌ عضویت‌ او در مجلس‌ خبرگان‌ قانون‌ اساسی‌، نمایندگی‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ در دورة‌ اول‌ و دوم‌ از طرف‌ مردم‌ تبریز، نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبری‌ در سه‌ دوره‌ و ریاست‌ دیوان‌ عدالت‌ اداری‌ و نیز دادستان‌ کل‌ کشور اشاره‌ کرد.

آیت‌ الله‌ سید ابوالفضل‌ موسوی‌ تبریزی‌ نماینده‌ مجلس‌ خبرگان‌ و عضو جامعه محترم مدرسین‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ در 25 فروردین 82 در سن‌ 68 سالگی‌ دار فانی‌ را وداع‌ گفت.

آیت ‌الله‌ مرتضی‌ مقتدایی‌

دهمین دادستان کل کشور متولد سال 1314 در محله مسجد حکیم اصفهان است، مقتدایی همزمان با تحصیل حوزوی، به تدریس نیز پرداخته و چند سال به تدریس خارج فقه در مدرسه مروی تهران و سپس حوزه علمیه قم، اشتغال داشته است.

قاضی دادگاه‌های انقلاب اسلامی، عضو و سخنگوی شورای عالی قضایی، ریاست دیوان عالی کشور، مدیریت حوزه‌های علمیه و رئیس حوزه علمیه قم از جمله مسئولیت های وی پس از انقلاب به شمار می رود.

آیت ‌الله‌ عبدالنبی‌ نمازی

عبدالنبی نمازی، متولد 1324 در بوشهر، فرزند احمد، امام جمعه شهر کاشان و نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری است و به عنوان یازدهمین دادستان کل کشور شناخته می شود.

وی پس از تحصیلات ابتدایی، تحصیلات حوزوی را در آبادان آغاز کرد و پس از چند سال تحصیلات خود را در قم ادامه داد.

حاکم‌ شرع‌ در منطقه‌ سرپل‌ ذهاب‌ و قصرشیرین، قاضی‌ شرع‌ دادگاه های‌ انقلاب‌ اسلامی غرب‌ کشور (سالهای 58 و 59)، نمایندگی‌ ولی فقیه‌ و فرماندهی سپاه‌ منطقهٔ‌ 2 کشوری‌، نمایندگی‌ مجلس‌ خبرگان‌ رهبریی در دورهٔ‌ دوم‌ و سوم‌ از استان‌ بوشهر و عضویت‌ در جامعه‌ مدرسین‌ حوزهٔ‌ علمیه‌ قم‌ از جمله مسئولیت های وی پس از انقلاب است.

قربانعلی دری نجف آبادی

دوازدهمین دادستان کل کشور در آبان 1324 در نجف آباد اصفهان متولد شد، وی نماینده مجلس و رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس دوم و مجلس پنجم، نماینده مجلس خبرگان رهبری و برای مدتی وزیر اطلاعات در دولت اول محمد خاتمی بود.

از دیگر سمت‌های او دبیر کل گزینش کشور و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و امامت جمعه موقت شهر ری بوده‌است.

غلامحسین محسنی اژه‌ای

غلامحسین محسنی اژه‌ای وی در سال 1335 متولد شد، وی سمت هایی همچون دادستان دادگاه ویژه روحانیت و وزیر اطلاعات در دولت نهم را در اختیار داشته و هم اکنون دادستان کل کشور است.

او در سال 1377 قاضی دادگاه محاکمه غلامحسین کرباسچی بود و در 2 شهریور 1388 با حکم آیت الله آملی لاریجانی به عنوان دادستان کل کشور منصوب شد.

مسئول گزینش وزارت اطلاعات در سال‌های 1363 و 1364‬، نمایندهٔ قوهٔ قضاییه در وزارت اطلاعات از نیمهٔ دوم سال 1364 ‬تا  1367 ، دادستان ویژه روحانیت تهران از سال 1374 تا  1376‬، دادستان کل ویژه روحانیت از سال 1377 ‬تا 1384، مسئول مجتمع قضایی ویژه رسیدگی به جرائم کارکنان دولت از سال 1377 ‬تا 1381، وزیر اطلاعات از 23 مرداد 1384 تا 3 مرداد 1388 از جمله مسئولیت های وی به شمار می رود.

گزارش: سعیده اسدیان