مسجد ایاصوفیه از لحاظ هنر و تاریخ معماری یکی از برجستهترین بناهای تاریخی در جهان است.
ایاصوفیه
یا حاجیاسوفیا (ترکی:Ayasofya) کلیسای مسیحیت شرق بود که در دوره
امپراتوری بیزانس به سال ۵۳۲ میلادی بنا به دستور امپراتور کنستانتین اول
ساخته شد.
این مسجد در قرن ۶ میلادی توسط جاستنیانوس مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.
برای بازسازی بنا دو معمار به نامهای ایسیدوروس (از میلتوس یا سوکلی فعلی) و آنتییوس (از تراللس یا آیدنلی فعلی) ماموریت یافتند.
بنا با کار ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد باشی تکمیل شد و به تاریخ ۲۷ آرالیک ۵۳۷ افتتاح شد.
این کلیسا نخستین کلیسای بزرگ نام گرفت. پس از فتح استانبول، سلطان محمد دوم دستور داد کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند.
سلیمان اول دستور داد نقاشیها و نگارگریهای داخل ایاصوفیه را بپوشانند تا نماز جمعه در آنجا خوانده شود.
سلیم
دوم به معمار سنان (Sinan) سنان دستور داد که ایاصوفیه را مرمت کند.در زمان
مراد سوم، مناره و منبر و محراب به ساختمان ایاصوفیه افزوده شد.
در
زمان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی در دیوارها و سقف
ایاصوفیه نگاشته شد؛ علاوه بر این لوحههایی دور تا دور سقف ایاصوفیه نصب
شد که در آن نام الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین نوشته
شده بود.
این لوحهها در زمان سلطنت عبدالمجید با الواح مدوری که به خط ابراهیم افندی نوشته شده بود، جایگزین شد.
پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن آتاترک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا امروز به همین شکل باقیماندهاست.
ارتفاع
گنبد بزرگ این مسجد از سطح زمین ۵۵ متر و قطر آن ۳۱ متر میباشد که بوسیله
۴۰ پشتبند بزرگ و روی چهار ستون اصلی سوار شدهاست.