درآمدي بر پروسه تشكيل حزب مشاركت

بولتن نيوز: از جمله تشکل های فعال و تاثیر گذار در عرصه سیاسی کشور که یک سال و اندی بعد از دوم خرداد ١٣٧۶با ...... رییس جمهور خاتمی پا به عرصه وجود گذاشت "جبهه مشارکت ایران اسلامی" است. این حزب در دوره های هفتم و هشتم ریاست جمهوری ضمن حمایت از دولت آقای خاتمی در مقابل نیز از حمایت های سیاسی و مالی و تشکیلاتی دولت تحت مدیریت ایشان برخوردار بود و همواره با عناصر سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی اکثریت مناصب دولتی را در اختیار داشتند. حزب مشارکت در دوره موسوم به اصلاحات در ميان گروه های هجده گانه جبهه دوم خرداد به عنوان تشکل "پیشرو" به ایفای نقش پرداخت و با ارائه قرائت های جدید از پدیده های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و مدل های نظری و الگوهای رفتاری خاصی را به ثبت رساند. همچنین بعد از کنار رفتن از قدرت رفتاری را از خود بروز داد که بعد از انقلاب نادر بود و تنها بین رفتار گروه های معارض اول انقلاب با رفتارهای این حزب شباهت هایی می توان یافت. به هر حال نقش حزب مشارکت در کشمکش ها و حتی آشوب های سیاسی آنقدر بارز است که نمی توان از بررسی نقش آن در تحولات ١۴ سال اخیر چشم پوشی کرد لذا سعی بر این است طی این شماره و شماره های بعدی به معرفی اجمالی این حزب بپردازیم.

عنوان دقیق و رسمی

بر طبق ماده یک اساسنامه نام دقیق و رسمی آن "حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی" است که به اختصار "حزب مشارکت" نامیده می شود. نام انتخابی این تشکل برای اخذ مجوز "جبهه مشارکت ایران اسلامی" بود اما کمیسیون ماده ١٠ احزاب به دلیل عدم اشاره قانون احزاب به عنوان "جبهه" به این نام ایراد قانونی گرفت. لذا لفظ "حزب" نیز به "جبهه مشارکت ایران اسلامی" اضافه گردید. این حزب به نام های "حزب مشارکت" و " جبهه مشارکت" شهرت دارد.

زمان و مکان تاسیس

این حزب در تاریخ ١۴ آذر ماه ١٣٧٧ در شهر تهران به طور رسمی مجوز خود را از کمیسیون ماده ١٠ احزاب اخذ و اعلام موجودیت کرد اما شروع فعالیت بنیانگذاران آن به قبل از انتخابات ریاست جمهوری سال ١٣٧۶ بر می گشت.

نحوه تاسیس

پس از انتخابات دوره هفتم ریاست جمهوری برخی از افراد فعال در ستادهای انتخاباتی سید محمد خاتمی در تهران و شهرستان ها درصدد ایجاد روابط نزدیک با همدیگر و تلاش برای حصول اهداف مشترک از طریق پایه ریزی یک تشکل سیاسی سراسری فراگیر برآمدند. هدف آنها این بود که از رهگذر تبلیغات و فعالیت های سیاسی- یک گروه و سازمان فکری و سیاسی در کشور تاسیس شود که بتواند ایده های آقای خاتمی را پیگیری کند. زیرا معتقد بودند که بدون ایجاد تشکیلات منسجم برنامه های آقای خاتمی به نتیجه نخواهد رسید. بر این اساس پس از بحث و تبادل نظرهای مختلف به این نتیجه رسیدند که بر مبنای شعارهای انتخاباتی آقای خاتمی که در سه شعار " آزادی در بیان و منطق در گفتگو و قانون در عمل" خلاصه می شد- تشکل سیاسی خود را پی ریزی نمایند. به این ترتیب ١٠۵ نفر از اعضای فعال در ستادهای انتخاباتی سید محمد خاتمی گرد هم آمده و به عنوان بنیانگذاران " حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی" این تشکل سیاسی را تاسیس کردند.

مکان های فعالیت

مهمترین مکان فعالیت حزب مشارکت دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و در میان اساتید و دانشجویان بوده است. به نحوی که فعالترین شاخه حزب مشارکت جوانان و کمیته دانشجویی آن بود. برگزاری همایش ها و نشست های مختلف سیاسی در محیط های دانشجویی- اعزام سخنران به دانشگاه ها - طراحی میتینگ های دانشجویی و خط دهی به جنبش های دانشجویی در اغتشاشاتی مانند غائله کوی دانشگاه تهران در هجدهم تیر ماه ١٣٧٨- بخشی از فعالیت های حزب در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی است. عملکرد حزب مشارکت گویای این واقعیت است که فعالیت در عرصه مطبوعات و رسانه ها با جدیت مورد توجه قرار گرفته است. راه اندازی روزنامه های متعدد بعد از دوم خرداد و موضع گیری های پی در پی در روزنامه های موسوم به "مطبوعات زنجیره ای" گواهی بر این مدعاست.

ارگان رسمی و نشریات وابسته

ارگان رسمی حزب مشارکت در ابتدا روزنامه توقیف شده " مشارکت" بود و پس از آن روزنامه نوروز جایگزین آن شد که این روزنامه هم به دلیل تخلفات عدیده تعطیل گردید. علاوه بر ارگان رسمی نشریان و روزنامه های مکتوب و الکترونیکی نشریات دیگری نیز به تبلیغ و انتشار دیدگاه های این حز پرداخته و یا می پردازند که تعدادی از آن ها عبارتند از :

١) "ماهنامه آیین" که به مباحث تئوریک مورد نظر حزب می پردازد و افرادی مانند عبدالکریم سروش- عباس عبدی- سعید حجاریان- مصطفی تاج زاده- جلایی پور- مصطفی ملکیان و محمد مجتهد شبستری در آن قلم می زدند.

٢) خبرنامه داخلی حزب نیز یکی از نشریاتی است که به صورت هفتگی منتشر می شد که ویژه اعضا و هواداران آن بود و در آن به اخبار داخلی - خارجی - تحلیل های درون گروهی و اعلام نقطه نظرات شخصیت های طراز اول حزب پیرامون رخدادها و وقایع سیاسی پرداخته می شد.

٣) کتاب ها- نشریات و انتشار جزوات مختلف برای پیشبرد اهداف حزب که از طریق انتشارات آن صورت می گرفت.

4) نشریات و روزنامه های دیگری همچون صبح امروز- دو هفته نامه عصرما ( ارگان رسمی مجاهدین انقلاب اسلامی)- روزنامه همشهری- تا قبل از انتخابات دوره دوم شوراها- روزنامه ایران تا زمان برگزاری نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری- روزنامه آفتاب یزد- روزنامه الکترونیکی صبح امروز و ... از جمله نشریاتی بوده اند که در انعکاس منویات حزب مشارکت نقش بارزی را ایفا کردند. در حال حاضر سایت اینترنتی نوروز به نشر دیدگاه ها و مواضع حزب می پردازد.

بنیانگذاران

غالب بنیانگذاران حزب مشارکت از مسئولان اجرایی دولت برآمده پس از دوم خرداد ١٣٧۶ بودند که پیش از انتخابات دوره هفتم ریاست جمهوری در ستادهای انتخاباتی سید محمد خاتمی فعالیت می کردند. موسسان ١٠۵ نفر بودند که با صدور بیانیه ای موجودیت حزب را اعلام نمودند.

اسامی بنیانگذاران

١) محمدرضا خاتمی ( نماینده و نائب رییس دوره ششم مجلس شورای اسلامی)

٢) محسن امین زاده ( معاون وزارت امور خارجه)

٣) مصطفی تاج زاده ( معاون سیاسی و اجتماعی وزارت کشور)

۴) سعید حجاریان ( مشاور سیاسی رییس جمهور)

۵) هادی خانیکی ( معاون وزیر علوم و مشاور فرهنگی رییس جمهور)

۶) عباس عبدی ( مشاور رییس جمهور)

٧) سعید پور عزیزی ( مدیر مسئول روزنامه بهار)

٨) مرتضی حاجی ( وزیر تعاون)

٩) محمدرضا عارف ( وزیر پست و تلگراف و تلفن)

١٠) حبیب الله بی طرف ( وزیر نیرو در دوره دوم ریاست جمهوری خاتمی)

١١) نجف قلی حبیبی ( رییس دانشگاه علامه طباطبایی)

١٢) معصومه ابتکار ( معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست)

١٣) داوود کشاورزیان ( استاندار مازندران)

١۴) سید محمود میرلوحی ( استاندار آذربایجان غربی)

١۵) رجبعلی مزروعی ( مشاور فرهنگی رییس جمهور)

١۶) محسن میردامادی ( نماینده مجلس ششم و رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی)

١٧) علی شکوری راد ( نماینده مجلس ششم)

١٨) سید علی خاتمی ( رییس سازمان بازرسی ریاست جمهوری)

١٩) رحمان دادمان ( معاون وزیر راه و ترابری)

٢٠) احمد ستاری

اعضای شورای مرکزی

در کنگره یازدهم (١۵/٩/١٣٨٧) اعضای شورای مرکزی این حزب به مدت دو سال انتخاب شدند. اسامی کامل ٣٠ منتخب شورای مرکزی و پنج منتخب علی البدل این شورا که از بین بیش از ۶٠ نامزد برگزیدا شدند به ترتیب حروف الفبا به شرح زیر است:

١) زهرا آقاجاری ٢) کریم ارغنده پور ٣) سید مصطفی تاج زاده ۴) حمیدرضا جلایی پور ۵) جلال جلالی زاده ۶) سعید حجاریان ٧) سید صفدر حسینی ٨) محمود حجتی ٩) سید محمدرضا خاتمی ١٠) هادی خانیکی ١١) مصطفی درایتی ١٢) عبدالله رمضان زاده ١٣) فاطمه راکعی ١۴) داوود سلیمانی ١۵) مصطفی سبطی ١۶) علی شیرکوند ١٧) علی شکوری راد ١٨) سعید شریعتی ١٩) محسن صفایی فراهانی ٢٠) هادی قابل ٢١) حسین کاشفی ٢٢) الهه کولایی ٢٣) علی کیانوش راد ٢۴) محسن میردامادی ٢۵) آذر منصوری ٢۶) فخرالسادات محتشمی پور ٢٧) فریده ماشینی ٢٨) اوروجعلی محمدی ٢٩) محمد نعیمی پور ٣٠) شمس الدین وهابی

دبیرکل

در کنگره یازدهم جبهه مشارکت پس از تعیین اعضای شورای مرکزی بر اساس اساسنامه حزب شورای مرکزی- آقای دکتر محسن میردامادی که از زمان کنگره هشتم (١٣٨۴) در سمت دبیرکلی بود را با اتفاق آراء تا دو سال دیگر به عنوان دبیرکل این حزب ابقاء کردند.

مشی اصلاح طلبانه التقاطی-مخالفان و موافقان

خط و مشی کلی

خط و مشی حزب مشارکت اصلاح طلبانه می باشد که از بدو تشکیل ضمن انتقاد از سیاسی و اجتماعی حاکم- خواهان تغییر وضع موجود بوده است. این خط و مشی در اظهار نظر اعضای برجسته و مرامنامه حزب آشکار است. محمدرضا خاتمی دبیرکل سابق حزب مشارکت در این باره می گوید: "وضع فعلی به هیچ وجه پایدار نیست. جامعه ما سه راه بیشتر ندارد راه اول- پیروزی جمهوری اسلامی با قرائت اصلاحات است که تنها راه سعادت ملت نیز به شمار می رود. راه دوم دیکتاتوری در پوشش جمهوری است ... و راه سوم- هرج و مرج انقلاب است. نگرانی اصلاح طلبان این است که نکند به بدترین وضع دچار شویم...". حجاریان عضو برجسته حزب نیز بر این امر تاکید دارد که : " این جبهه یک برنامه اصلاحات آماده و حاضر دارد {و} چه برنامه ای قانونی و مشروع تر از مرامنامه جبهه مشارکت...".

نوع رفتار

در بیانیه های رسمی و اظهارات اعضای شورای مرکزی بر رفتارهای مسالمت آمیز و نفی خشونت تاکید شده است. به عنوان نمونه می توان به نامه حزب مشارکت در سالگرد دوم خرداد به آقای سید محمد خاتمی اشاره نمود که در بخشی از آن آمده است: جبهه مشارکت ضمن شریک دانستن خود در نگرانی های شما و همه دلسوزان کشور وظیفه خود می داند برای دفاع از جمهوری اسلامی چه در مرزهای سرزمینی و چه در مرزهای هویتی با هر آن چه به خدشه دار شدن این مرزها منجر می شود با ابزارهای مناسب و با سلاح تدبیر و منطق و به شیوه های آرام و بدون تنش به مقابله برخیزد.

اما با نگاهی به عملکرد حزب و برخی از اعضا در دامن زدن به وقایعی مانند حادثه کوی دانشگاه در ١٨ تیر ماه ١٣٧٨- غائله خرم آباد- تحریک احساسات دانشجویان و اغتشاشات بعد از انتخابات ریاست جمهوری ١٣٨٨- سطحی از خشونت در رفتار آنها مشاهده می شود. تحریک احساسات و جهت دهی های خشونت زا در افعال و سخنان افرادی مانند تاج زاده- خانم فاطمه حقیقت جو- اکبر گنجی- علیرضا علوی تبار- محمدرضا خاتمی- محسن میردامادی و دیگر اعضلی حزب در جمع دانشجویان و اغتشاشات داخلی پیش گفته قابل رویت است. عملکردهای دیگر حزب مانند تحصن- استعفا- خروج از حاکمیت- آبستراکسیون- جنگ روانی پردامنه و حضور در پازل جنگ نرم دشمن- هر چند به زعم برخی از آنها در ظاهر اقداماتی سیاسی و مسالمت آمیز محسوب می شود اما در عمل شالوده و زمینه خشونت هایی را در عرصه سیاسی و اجتماعی فراهم آورده و به خشونت های سیاسی در برخی از مقاطع انجامیده است.

حمایت های داخلی

در عرصه داخلی حامیان مشارکت در دو دسته زیر قرار دارند:

١) سید محمد خاتمی: همانگونه که قبلا نیز اشاره شد بنیانگذاران جبهه مشارکت از اعضای فعال ستادهای انتخاباتی سید محمد خاتمی در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بودند و اصلی ترین تشکل سیاسی صحنه گردان و نقش که در سطوح مختلف مدیریتی کابینه آقای خاتمی حضور داشت- حزب مشارکت بود. با این اوصاف ارتباط متقابل و صمیمی میان سید محمد خاتمی و شخصیت های طراز اول حزب مدت ها پیش از انتخابات برقرار بود و همین امر آقای خاتمی را در صدر حامیان داخلی حزب مشارکت قرار داد. شایان ذکر است که در مقطعی از زمان اعضای حزب مشارکت در تندروی سیاسی تا بدانجا پیش رفتند که بحث " عبور از خاتمی" را به عنوان تاکتیکی مقطعی برای پیشبرد اصلاحات مورد نظر خود طرح کردند که در بخش های بعدی به آن اشاره خواهد شد.

٢)تشکل های سیاسی همفکر: تشکل های سیاسی داخلی حامی حزب به دو دسته بیرون از حاکمیت و درون حاکمیت تقسیم می شوند:

الف)تشکل های سیاسی داخلی بیرون از حاکمیت : علاوه بر ملی مذهبی ها- نهضت آزادی مهمترین تشکل سیاسی همسو با حزب مشارکت است که به عنوان اپوزیسیون داخلی بیرون از حاکمیت در مقابل نظام جمهوری اسلامی قرار دارد. نهضت آزادی در مناسبت های مختلف از سوی حزب مشارکت مورد حمایت قرار گرفته و در مقابل در مناسبت های مختلف نیز این تشکل از حزب مشارکت حمایت کرده است. به عنوان نمونه نهضت آزادی در پیامی به کنگره سوم جبهه مشارکت با تاکید بر رسالت روشنفکران و پیشگامان جامعه در تشکیل احزاب اعلام کرد: " در شرایط کنونی که جنبش اصلاح طلبی در آستانه یک چرخش سرنوشت ساز تاریخی قرار دارد- برگزاری سومین کنگره جبهه مشارکت ایران اسلامی- گامی مثبت در راستای تحقق پیش نیازهای توسعه سیاسی محسوب می شود". این حمایت ها در مناسبت های مختلف تکرار گردید- مانند پشتیبانی نهضت آزادی از نامزدهای حزب مشارکت در انتخابات های مختلف و حضور مکرر آنها در کنگره های حزب به عنوان میهمان.

ب) تشکل های سیاسی دالی درون حاکمیت : پس از برگزاری انتخابات دوره هفتم ریاست جمهوری در دوم خرداد ١٣٧۶ حزب مشارکت به همراه ١٧ تشکل دیگر- جبهه دوم خرداد را ساماندهی کردند. این تشکل ها به عنوان حامیان داخلی درون حاکمیت حزب مشارکت محسوب می شوند. از قبیل: دفتر تحکیم وحدت- سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی- حزب کارگزاران سازندگی- مجمع روحانیون مبارز- مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم- مجمع نمایندگان ادواری مجلس شورا و ... . در میان تشکل های اصلاح طلب (دوم خرداد) به لحاظ ارتباط سازمانی- هم اندیشی و وحدت فکری و عملکردی- سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نزدیکترین تشکل به حزب مشارکت است. زیرا افرادی مانند سعید حجاریان- مصطفی تاج زاده و محسن میردامادی که از اعضای اصلی و موثر سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی هستند- عضو شورای مرکزی حزب مشارکت نیز می باشند.

مخالفت های داخلی

از زمان شکل گیری تا کنون موضع گیری و عملکرد سیاسی حزب مشارکت مورد انتقاد و مخالفت جدی تشکل های سیاسی تحت اردوگاه اصولگرایان بوده است. از منظر اصولگرایان- اصلاح طلبی مورد ادعای حزب مشارکت- تجدید نظر طلبی در آرمان ها و اصول انقلاب با رویکرد لیبرالیسمی و بر اساس ایدئولوژی التقاطی بوده است که نتیجه قهری آن حذف دین از عرصه سیاسیت و حکومت خواهد بود. در حال حاضر تشکل های اصولگرای زیر به عنوان رقیب و مخالفان داخلی حزب مشارکت محسوب می شوند: جامعه روحانیت مبارز _ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم _ حزب موتلفه اسلامی _ جامعه اسلامی مهندسین _ جامعه زینب _ جامعه اسلامی پزشکان _ جامعه اسلامی کارگران _ جامعه انجمن های اسلامی بازار و اصناف تهران _ جامعه اسلامی دانشگاهیان _ جامعه اسلامی دانشجویان _ جامعه اسلامی فرهنگیان _ جامعه اسلامی وعاظ تهران _ انجمن روزنامه نگاران مسلمان _ جمعیت زنان انقلاب اسلامی _ آبادگران انقلاب اسلامی _ حزب جمعیت ایثارگران _ رایحه خوش خدمت.