معمای خبری

حسین بیاتانی

1- از انتخابات 88 یک پدیده جدیدی در فضای ایران رخ نمایانده که هنوز ندیدم کسی به آن توجه ویژه ای داشته باشد. اکثر کسانی هم که به آن توجه کرده اند، پس از آن بوده است که از این پدیده نو ظهور یک سیلی سفت خورده اند! عکس العملشان هم همان ناله شان بوده که امان و صد امان از این پدیده! بعد هم که همین پدیده به طرف مقابلشان لطمه زده، سکوت کرده اند و کیف و حالش را برده اند!

«بهمن اخبار ضد و نقیض». این مسئله قبل و بعد انتخابات 88 که مردم هر دقیقه و هر ثانیه ولع اخبار جدید داشتند در بستر رسانه ای و بخصوص خبرگزاری های اینترنتی ظهور کرد. یک ماه مبارزات نفس گیر انتخابات برای اعتیاد به این پدیده کفایت کرد.

اصل «بهمن اطلاعات» از نظر تعدادی از جامعه شناسان قرن 21 اصلا اتفاق میمونی نیست. اما بیایید این را ندید بگیریم چون خیلی فهمش ساده نیست که چرا اینقدر مطلع شدن و اشتغال به کسب اطلاعات خیلی هم بدرد آدمی زاد نمی خورد. اما «ضد و نقیض بودن» این اخبار، دیگر صدای همه را در می آورد.

به یاد دارم که سال 88 یک دوستی (که پدر فرهیخته و تحصیل کرده ای داشت) واقعه ای را تعریف می کرد که آن روزها خیلی بین ما و دوستانمان دهان به دهان رد و بدل می شد و همه بهت زده آن را برای هم تعریف می کردند. آن دوست میگفت دو تن از دوستان پدرم در بانک مرکزی فعالیت میکنند. بعد می گفت یکی گفته آمارهای اقتصادی دکتر احمدی نژاد کاملا صحیح و رسمی است و دیگری می گفت که آمارهای مهندس موسوی درست است و آمارهای احمدی نژاد ساختگی و دروغ است! این واقعه در آن روزها توجه همه ما را جلب کرده بود و پشت بندش می گفتیم چقدر فضای خبری کشور آلوده شده است!

آن روزها فکر می کردم بهترین راه حل برای خلاص شدن از اخبار، پیدا کردن یک مدل تحلیلی مناسب در انتخاب رئیس جمهور است. یعنی به جای اینکه بر اساس اخبار آن 2 ماه رئیس جمهور مورد نظرم را انتخاب کنم، براساس یک مدل تحلیلی که گذشته و اهداف آینده نامزدها را با هم تلفیق می کرد، یکی از نامزدها را انتخاب کنم. راه حل راه کشایی هم بود. مزیت دیگرش هم این بود که در طول آن یک ماه مثل بقیه از هیجان خفگی بهم دست نمی داد و...

اما وقایع رخ داده در چند روز اخیر، از استعفای وزیر اطلاعات و غیبت طولانی رئیس جمهور که مسئله تحلیلی نبود!! یک پدیده با سطح مقطع محدود بود که باید اعلام موضع راجع به همان اتفاق کوچک می کردیم! اما از قضا دوباره زیر بهمن اطلاعاتی بس بزرگتر و کیچ کننده تر گیر کردم. واقعا اینبار باید چه می کردم؟

از 3 شنبه هفته پیش تا شنبه این فرصت را داشتم که در طول یک سفر زیارتی در خدمت دو تن از متفکرین فرهنگی امروز کشور که به ذهن تحلیلی آنها اعتماد زیادی دارم باشم. یکی از مدیران رسانه ملی هم که نسبت فامیلی دارد از قضا همراه ما بود که دسترسی دائم به اخبار داشت. روز 5 شنبه به یکباره خبر استعفای احمدی نژاد و غیبت چند روزه او و شرط و شروط گذاشتن برای رهبری را تلفنی شنیدم. هر دو استادم از قبل خبر داشتند ولی کاملا آرام بودند بدون اینکه به همسفران چیزی بگویند. بعد از اینکه متوجه ماجرا شدم در کمتر از نیم ساعت متوجه شدم که جزئیات خبر هر دو استاد متفاوت است. اخبار مدیر محترم هم واقعه را به نحو سومی تفسیر می کرد! وقتی تفاوت را جلوی هر کدام از آنها گذاشتم هر کدام دوباره به تکاپو برای بدست آوردن خبر صحیح افتادند و منتظر منابع خبری خودشان نماندند و شروع کردند به منابع دورتر هم زنگ زدن. برایم جالب بود که می دیدیم هر 3 در حال از دست دادن اعتمادشان به اخبارشان بودند!

بگذریم از اینکه بالاخره کدام یک توانستند به اطلاعات بهتری دسترسی پیدا کنند، اما همه به بهمن اخبار ضد و نقیض اشاره می کردند. و البته باز هم بگذریم از اینکه در آخر سر دوباره یک روشی شبیه انتخابات 88 طراحی کردند و با روش تحلیلی فقط سعی کردند سناریو های ممکن را استخراج کنند و از اتخاذ موضع تا به این لحظه ای که در خدمت شما هستم شانه خالی کرده اند .اما نکته جالب توجه همان ناامنی خبری بود که رخ داده بود و آنها را هم آزار می داد!

2- از انتخابات 88 یک پدیده جدیدی در فضای ایران رخ نمایانده که هنوز ندیدم کسی به آن توجه ویژه ای داشته باشد. فضای سیاسی کشور «پارادایمی» شده؛ یعنی فضایی تکه تکه شده که فصل مشترکی برای گفتگو با هم پیدا نمی کنند! فضای تحلیلی و سیاسی سبزها. فضای سنتی های ضد احمدی نژاد. فضای احمدی نژادی ها، فضای احمدی نژادی های ضد مشّایی، فضای احمدی نژادی هایی که اصلا به حواشی سیاسی حول او کاری ندارند و... همه از هم جدا شده و انگار دیگر قصد شناخت فضای طرف مقابل را ندارند. اصلا انگار دیگر جو بین آنها تفاهم پذیر هم نیست. این یعنی پارادایمی شدن فضای سیاسی!

هیچ دقت کرده اید که در طول یک هفته گذشته اخبار قانع کننده برای هر یک از این بسترهای تحلیلی کاملا مهیا بود؟ هر کس با هر پس زمینه ای که می خواست اطلاعات متناسب با تحلیل خود را می یافت! «بهمن اخبار ضد و نقیض» در این چند روز پای خود را فراتر از یک یورش گذاشته بود. انگار اخباری که هر یک از این دسته ها را قانع می کرد برایشان تولید می شد. واقعا هنوز معلوم نشده است که آخر سر در این چند روز چه اتفاقاتی رخ داده است! آیا احمدی نژاد قهر کرده است یا مریض بوده؟ آیا احمدی نژاد با رهبری مشکل پیدا کرده است یا تنها زیر بار سنگین کم آورده است؟ مسئله به آقای "میم" ربطی داشته؟ اصلا وزیر اطلاعات استعفاء داده؟!

من اخبار موثق هر طرف را که شما بگویید شنیده ام! کدامش را می خواهید برایتان تعریف کنم؟ همه را هم از منابع موثق جمع آوری کردم! الحمدالله این روزها همه جور منبع موثقی پیدا می شود. بگویید چه نوع تحلیلی شما را راضی می کند تا خبرهایش را خدمتتان بیاورم!

3- از انتخابات 88 یک پدیده جدیدی در فضای ایران رخ نمایانده که هنوز ندیدم کسی به آن توجه ویژه ای داشته باشد. پدیده «بهمن اخبار ضد و نقیض» یک مسئله امنیتی یا ارزشی نیست که رئیس پلیس یا رئیس سازمان بسیج یا یک کارآگاه خبره وزارت اطلاعات، یا حتی یک کارشناس مذهبی را برای تحلیلش دعوت کنیم. این یک «مدل بازی» و یک نوع روش منازعه است. ما الان درون این بازی قرار داریم. این بازی حتما دو طرف دارد. عده ای بازی می کنند و عده ای بازی می خورند. اما مهم «معادله» این بازی است. باید بتوانیم معمای این معادله را حل کنیم. اگر معادله اش را ندانیم حتی اگر عوامل آن را هم سرکوب کنیم، در اولین فرصت این بهمن از یک نقطه دیگر سرازیر خواهد شد.

«معادله باز» های عرصه ارتباطات کجا هستند؟ یک معمای بیست داریم برای حل کردن! آنهایی که تنشان می خارد برای معادله های اجتماعی را خبر کنید بیایند. ته ماجرا را پیدا کنند و دنیا را سورپریز کنند از هوش ایرانی!!!

گزارش خطا