مجلس لایحه ‏دولت را تبدیل‏ به ‏طرح‏ کرد

رجانیوز: تصویب درآمدهای بودجه 90 در مجلس شورای اسلامی با فراز و نشیب‏ها و انتقادات زیادی مواجه شد. از یک سو حجم تغییرات اعمالی در مجلس فراتر از حد انتظار بود و از سوی دیگر برخی تغییرات با منطق اقتصاد همخوانی نداشت. این گونه بود که مصباحی مقدم هم در صحن مجلس انا لله و انا الیه راجعون خواند!

بودجه 90 را با محمد کاظم انبارلویی سردبیر روزنامه رسالت و کارشناس اقتصادی در میان گذاشتیم. او شفاف نبودن بودجه را از مشکلات کشور می‏داند و معتقد است در مجلس و دولت عزمی برای شفاف کردن بودجه وجود ندارد. انبارلویی معتقد است همین مسئله مشکلاتی را برای کشور ایجاد می‏کند. او می‏گوید این عدم شفافیت در خصوص درآمدهای شرکت‏هایی چون شرکت نفت هم قابل ذکر است. در واقع دولتمردان و نمایندگان به جای آنکه بودجه بنویسند، برنامه می‎نویسند. مشروح این مصاحبه را در پی می‏خوانید:

با توجه به تصویب نهایی درآمدهای بودجه 90 در مجلس شورای اسلامی، روند بررسی بودجه در مجلس را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

بودجه‏ای که دولت به مجلس ارایه کرده، دارای چهل و دو بند است؛ یعنی ماده واحده‏ی آن چهل و دو بند دارد. مجلس در بررسی‏های خودش تعداد زیادی از این بندها را تغییر داد. نود و دو بند هم الحاقیه در کمیسیون تلفیق به این چهل و دو بند اضافه شد. یعنی اگر بخواهم نگاهی از دور به این بررسی داشته باشم، مجلس کاملا لایحه دولت را تبدیل به طرح کرده است.

اولین سوالی که مطرح می‏شود این است که این تغییرات و آن الحاقیه‏ها چه تغییری در اعداد و ارقام بودجه به وجود می آورد؟ این اولین سوالی است که نمایندگان محترم مجلس باید به آن پاسخ دهند. آن چه که در ابتدای گزارش مخبر کمیسیون تلفیق آمده، این است که تنها یک درصد احتمال تغییر ارقام وجود دارد. اما نمی‏توان این تغییرات را با یک چنین ادعایی منطبق دانست.

یعنی تغییرات را فراتر از یک درصد می‏دانید؟

بله. مثلا یک قلم از این تغییرات این است که قیمت فروش نفت خام در داخل 95 درصد فوب خلیج فارس باشد و این رقمی است حدود 100 دلار؛ در صورتی که رقم پیشنهادی دولت سی و چهار دلار است. یک عدد نجومی اینجا پیدا می‏شود که در منابع و مصارف دولت به طور کل تغییر ایجاد می‏کند؛ یا اساسا فروش گاز در داخل نه در لایحه دولت است و نه در تغییرات مجلس. یعنی هم دولت و هم مجلس، قانون هدفمند کردن یارانه‏ها را زیر پا گذاشتند. در مورد عدد منابع حاصل از هدفمند کردن یارانه‏ها هم نمایندگان مجلس با هم اختلاف دارند و هم دولت قبول ندارد. اعدادی که در بودجه است با هم همخوانی ندارد.

چرا می‏گویید قانون هدفمندی را زیر پا گذاشتند؟

به خاطر اینکه یک رقمِ درآمدی کلان که همان فروش گاز در داخل است را اصلا در بودجه نیاوردند. دولت، ارقامی را که به صورت درشت در هدفمند کردن یارانه‏ها به دست می آورد، باید 50 درصد آن را بر اساس قانون هدفمند کردن یارانه‏ها به مردم بدهد و 30 درصد آن را در بخش صنعت به جریان بیاندازد و 20 درصد را نیز در جاهای دیگر به کار بگیرد.

در ابتدا نمایندگان محترم مجلس و کارشناسان دولت باید بررسی کنند که این رقم چیست؟ و دیگر آنکه قبلا به چه میزانی بوده است و الان به چه قیمتی به فروش می رسد. یعنی فروش نفت و گاز در داخل کشور قبل از قانون هدفمند کردن یارانه ها چقدر بوده است و الان چقدر است؟

در بودجه‏های گذشته این ارقام بوده است؟

نه. در بودجه‏های سال گذشته هم این رقم را اصلا نمی‏بینیم. بعضی‏ها نیز می‏گفتند که اصلا خرید و فروشی صورت نمی‏گیرد. در صورتی که اگر فروش صورت نمی‏گرفت. بالاخره مردم با یک عدد مشخصی بنزین و فرآورده‏های نفتی را می‏خرند. بنابراین، این خرید و فروش در داخل وجود داشته است، ولی حاضر نشدند که در طول این سی سال به مردم بگویند که فرآورده‏های نفتی را با چه قیمتی عرضه می‏کردند و در بودجه هم نیاوردند، اکنون بعد از سی سال و با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‏ها تصویب کردند تا درصد آن را در بودجه بگنجانند که فروش نفت در داخل 95 درصد فوب خلیج فارس است و فروش گاز 75 درصد. بنابراین در اینجا یک عددی به دست می آید و این عدد را نه دولت حاضر است در بودجه بیاورد و نه مجلس.

یعنی رقم دقیق ذکر نمی‏شود؛ فقط درصد است؟

بله. همه بحث ما درصد است. ما قرار نیست در بودجه همان حرف‏هایی را تکرار کنیم که در برنامه بوده است، ما در بودجه باید عدد بدهیم. در برنامه گفتیم 95 درصد حال این 95 درصد چه عددی است؟! مشخص نیست و ما باید این را در بودجه بیاوریم و اگر نیاوریم در واقع بودجه تصویب نکردیم تکرار همان عدد برنامه است. الان دولت بنزین 700 تومانی می‏فروشد و گاز را به قیمت دیگری می‏فروشد.

نفت خامی که در داخل خرید و فروش می شود، این باید دارای یک عدد مشخص باشد، وقتی مشخص کرد، تناژ نفتی که در داخل خرید و فروش می شود و میزان متر مکعبی که مصرف می شود، این را در هم ضرب می‏کنند و بعد معلوم می‏شود که منابع حاصل از قانون هدفمند کردن یارانه‏ها چه عددی می شود. من قبل از اینکه بودجه بررسی شود گفتم کف دریافت دولت از منابع حاصل از هدفمند کردن یارانه‏ها صد هزار میلیارد تومان است که این قیمتِ کف است و بیشتر از این هم می‏شود، اما دولت در بودجه خودش شش هزار میلیارد تومان آورده است. اول باید از دولت پرسید که این شش هزار میلیارد تومان را از کجا آوردید؟ چرا شما صدهزار میلیارد تومان را این قدر نوشتی؟ مگر نمی‏خواهی نفت را در داخل بفروشی یا بخری؟ مگر نمی‏خواهی گاز را خرید و فروش کنی؟ مگر نمی‏خواهی قانون هدفمند کردن یارانه‏ها را اجرا کنی؟

در همان بند الف قانون هدفمند کردن یارانه‏ها صحبت از خرید و فروش نفت خام و گاز خام است و همین عدد حدود صد هزار میلیارد تومان می شود. شما شش هزار میلیارد تومان را از کجا آوردید؟ نمایندگان مجلس باید این را از دولت بپرسند. سپس، نمایندگان مجلس گفتند که این عدد شصت و دو هزار میلیارد تومان است و کلی روی آن بحث کردند. یکی گفت که هست و دیگری گفت نیست. من تعجب می کنم که ما از یک عدد غیبی صحبت نمی کنیم، مشخص است که چقدر مصرف می کنیم مشخص است که چقدر نفت خام مصرف می کنیم. قیمت این هم مشخص است با یک ضرب و تقسیم ساده می شود این را در بودجه پیش بینی کرد. اما نه اراده‏ای در دولت وجود دارد و نه اراده‏ای در مجلس. این مهم ترین سوالی است که دولت و مجلس باید به آن پاسخ دهند.

لذا در مورد مهم‏ترین کار دولت که اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‏هاست ارقام منابع به دست آمده مورد اختلاف است. در صورتیکه می شود این عدد را بیرون آورد. این معادله ده مجهولی نیست، یک مجهول دارد و می‏شود با یک ضرب و تقسیم ساده در آورد، این عدد مربوط به فروش نفت خام و گاز خام طبیعی در داخل است. این کف قیمت است.

سقف آن چه طور؟

سقف آن این است که این شرکت‏هایی که فرآورده‏های نفتی را با آن قیمت نفت خام و گاز در داخل ایجاد می‏کنند، آیا این شرکت‏ها سودده هستند و یا زیان‏ده. اگر سودده هستند، باید آن سود را هم متعلق به منابع عمومی و متعلق به همین قانون هدفمند کردن یارانه بدانند و اگر زیان‏ده بود که دولت باید زیان را تأمین کند. در تمامی سی سال گذشته شرکت‏های پخش پالایش و شرکت ملی گاز سودده بوده اند و الان هم سودده هستند. یک موقع گاز را هشت تومان می‏فروختند، آن شرکت سودده بود؛ الان سیصد تومان می‏فروشند پس سودده هستند. بنابراین سود این‏ها رقم نجومی است.

در آن کف این سقف را هم باید نشان داد و منابع عظیمی در داخل آزاد می‏شود که می‏توان پرداخت‏های مربوط به قانون هدفمند کردن یارانه‏ها را بر آن اساس انجام داد.

یعنی شما برخلاف برخی نمایندگان که معتقدند دولت در بحث هدفمندی کم آورده است، معتقدید این طور نیست؟

بله. تازه دولت یک چیزی را هم اضافه می آورد و این نیست که کم بیاورد. متأسفانه در مجلس گفتند که دولت نمی‏تواند به تعهداتش در این زمینه عمل کند، یعنی در زمینه صنعت و پرداخت‏های نقدی عمل کند، در صورتیکه این گونه نیست دولت نه تنها می تواند پرداخت‏ها را انجام دهد، بلکه بیشتر از آن هم می‏تواند انجام دهد.

منتها مشکلی که وجود دارد این است که آقایان در مجلس موقع تصویب بودجه به فکر برنامه هستند، برنامه می‏نویسند و حرف برنامه‏ای می زنند، حرف بودجه‏ای نمی‏زنند. حرف بودجه‏ای یعنی شما از دو عدد حرف بزنید یکی منابع و یکی مصارف و دقیقا مشخص کنید که این منبعی که آزاد می شود چه مقدار است، این‏ها حاضر نیستند این را اعلام کنند، این‏ها وقتی صحبت می‏کنند، صحبت از درصد می‏کنند. در همین جزء الف بند اول برنامه بودجه صحبت از دادن 10 درصد و یا چهارده و نیم درصد از ارزش نفت خام تولیدی به شرکت نفت است. از هرکه بپرسید که آیا شما می‏دانید که این عدد چیست، می‏گوید نه! شما دارید بودجه تصویب می‏کنید! باید عدد را مشخص کنید! صحبت از درصد نداریم. باید درآمد و هزینه را در بودجه تعیین کنید و هر عددی را بدست می آوردید در بودجه قرار دهید.

شما در برنامه می توانید  صحبت از درصد کنید، چون برنامه انشاء است ولی بودجه حساب و کتاب است. باید عدد را بیاورید. به خاطر این است که در اواسط سال دچار کسری می‏شوید و مدام باید متمم و مکمل بیاورید. اینگونه نمی شود که کشور را اداره کرد. این چیزی که هر سال به صورت بودجه تصویب می‏شود به دلیل همین سردرگمی هاست. ما دارای بودجه شفافی نیستیم. الان یکی از گله‏هایی که از کارشناسان و صاحب نظران می‏کنند این است که بودجه شفاف نیست.

چه کسانی بودجه را شفاف نمی‏کنند؟

همان‏هایی که در پیش بینی و برآورد هزینه حاضر نیستند عدد مشخصی را در یک حوزه خاص بدهند. مثلا الان در گزارش تفریغ در سال‏های مختلف که نگاه کنیم این معنا همیشه در گزارشات تفریغ بودجه هست. ما باید بودجه را با یک دقت قوی در برآوردهایمان انجام دهیم و این یک کار تخصصی است و کارشناسان دولت باید مهارت خود را در این دقت نشان دهند، این طور نیست که در مجلس اعداد و اراقام را تغییر دهند و تمام معادلات را به هم بزنند و بعد فکر کنند که این کار درستی است و آن وقت تفریغ بودجه شرکت‏های دولتی را می‏آورند و معلوم می‏شود که بودجه شرکت‏های دولتی با دویست درصد خطا صورت گرفته است! وقتی شما تا بیش از صد‏درصد خطا می‏کنید معلوم می‏شود که بودجه‏نویسی معنا ندارد، وقتی در برنامه صددرصد خطا می کنید، اصلا بودجه ننویسید بهتر است، هر طور که می‏خواهید عمل کنید! فلسفه نوشتن بودجه چیست؟ ما باید ببینیم پیش‏بینی‏هایمان چقدر است و چه مقدار به صحت نزدیک است. می‏توانیم بیست درصد خطا کنیم اما صددرصد خطا معنا ندارد.

وضعیت کسری بودجه‏ای که به خاطر تغییر ردیف‏های درآمدی در مجلس ایجاد شد را چطور ارزیابی می‏کنید؟

به عقیده من ما اصلا در هیچ سالی کسری بودجه نداشتیم. یعنی وقتی که شما می‏گویید که صندوق ذخیره ارزی داریم، معلوم می‏شود که یک پول اضافی دارید که می‏خواهید پس‏انداز کنید. کسی کسری بودجه دارد که منابعش کمتر از مصارفش باشد. وقتی شما این قدر منابع دارید که بیشتر از مصارفتان است و دارید پس‏انداز می‏کنید، پس کمبود بودجه ندارید.

خب اجازه برداشت محدود می شود.

به عقده من اصلا این گونه بودجه نویسی غلط است. اینکه بیاییم یک درآمدی را ببریم در جایی دپو کنیم و بعد بگوییم که کسر می‏آوریم، غلط است. شما باید در پیش‏بینی درآمدها همه آن چیزی که واقعا درآمد دارید را بیاورید. شما بخشی از درآمد را نمی‏آورید بعد آخر سر می‏گویید که کسری دارم. ما در اعمال بودجه مربوط به نفت نیمی از درآمدها را از گردش خزانه خارج می کنیم. وقتی عمل کردیم کسری می‏آوریم. شما هرچقدر درآمد دارید بیاورید و بعد هزینه‏ها را کسر کنید.

چه کسی گفته که هر چقدر درآمد داشتی همان را هزینه کنی؟ ما از اول درآمد را نمی‏آوریم و بعد می‏گوییم که می‏خواهیم ذخیره کنیم! بعد در ذخیره معلوم می شود که ته صندوق ذخیره ارزی چیزی نیست، اگر چیزی نیست چرا رفتی ذخیره کردی؟! پس همه آن ارقام را در پیش‏بینی درآمد بیاور تا معلوم شود که چقدر می‏خواهی ذخیره کنی، شما از اول نیمی از درآمد را اصلا نمی‏آوری مثل همین بحثی که جزء الف بند 12 بودجه آورده‏اید که چهارده و نیم درصد از ارزش نفت خام برود به وزارت نفت. به چه علتی این کار را می کنید؟ بعد می‏گویید که تمامی سود شرکت نفت هم برای خودش، یعنی نیمی از درآمدهای نفت برود در شرکت نفت.

آیا مجلس گزارشی از شرکت نفت مبنی بر این که پول‏هایی را که دریافت کرده، چگونه هزینه کرده است، دارد؟

خیر. البته شرکت ملی نفت اقدامات زیادی را در عسلویه و دیگر جاها انجام داده است، اما به صورت رسمی اعلام نشده. مثلا سال قبل شرکت ملی نفت چهل میلیارد دلار سرمایه‏گذاری کرده است. این را باید به صورت گزارش تنظیم کرد.

حذف بدهی معوق دوهزارمیلیارد تومانی شرکت گاز را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

درآمد حاصل از فروش گاز در بودجه نیامده است. در مقابل نه تنها نیامده، گفته‏اند که همین قیمتی که به مردم می‏فروشیم هر متر مکعب 5 تومان بیشتر بگیرید که گازرسانی بشود و معلوم نیست آن همه پولی که از مردم گرفته می‏شود تکلیفش چیست؟! شرکت گاز کارش گازرسانی است. به هر حال تشخیص مجلس بوده است که یک درصدی را اضافه بگیرند تا گاز رسانی کنند.