جهاد اقتصادی در سیره علوی

سرویس اقتصادی پایگاه 598 / اقتصاد واژه ی آشنایی است که همگان با آن برخورد داشته اند و در جمع علوم، موضوع علم اقتصاد را در استفاده ی حتی الامکان موثر از منابع موجود کشور به منظور حداکثر برآورده ساختن تقاضای نامحدود جامعه برای کالا وخدمات تعریف کرده اند واینکه هدف نهایی تلاش اقتصادی بر آوردن احتیاج انسان به محصولات است هرچند که نیازها تقریبا نامحدود است، عرضه ی منابع موجود- منابع طبیعی، نیروی کاروسرمایه- برای تحصیل کالا وخدمات محدود است از آنجا که منابع کمیاب است- برآوردن نسبی تقاضاها و توزیع منابع- مکانیزم ها و استراتژی هایی لازم است که تضمین کند تمامی منابع موجود به طور کل به کار گرفته می شود.لذا هر کشوری با توجه به شرایط خاص اش، سیاست وراهبردی را در پیش می گیرد که نتیجه بخش باشد ودر این زمینه مقام معظم رهبری در آغاز سال 1390 ، این مسئله رامورد توجه عموم قرار دادندوامسال را سال «جهاد اقتصادی»نامیدند.

گستره ی موضوعی وبه چالش انداختن این عنوان در زمینه های مختلف اقتصاد موجود است و آنچه که در این بررسی مشاهده می شود نوعی جنبه ی الگوپردازی است. در این باور که یکی از سالم ترین وپایدارترین اقتصادها، اقتصاد اسلامی است؛ جای هیچ شکی نیست ویکی از نمونه ترین الگوهای اقتصاد اسلامی را می توان در سیره ی امام نخست حضرت علی (ع) بوضوع دید. مدیریت ایشان در باب مدیریت اسلامی به گونه ای اسوه است که با گذشت بیش از 1400 سال از عمر اسلام ، هنوز زنده و امروزی است و در کشور اسلامی ما به عنوان الگو و اصل در سازمانها ونهادهای مختلف اجرا ودر دانشگاه ها تدریس می شود.

در تاریخ اسلام می بینیم که پس ازوفات پیامبر اکرم (ص)، حکومت طلبی ملعبه ای در دست سیاست بازان شد و پیمان شکنان وحدت اسلامی رافراموش کردند وجریان افتضاح گونه ی سقیفه و شکل گیری خلافت اتفاق افتاد. و زمانی که حضرت علی (ع) به خلافت ظاهری رسیدند؛ انبوهی از دشواریها پدید آمده بود گرچه ایشان تمام تلاش خود را می کردند،لکن برای آن زمان، ظرفیت ها پایین و ادراک ضعیف بود.وخود امام (ع) در این مورد فرمودند:«فردا مرا خواهید شناخت و به رازهای روزهای زندگیم که اکنون بر شما پوشیده است، پی خواهید برد.»

خلیفه ی دوم ، دیوان رابراساس سوابق اسلامی افراد وترکیب قبیله ای قرار داده بود. قریش بر غیر قریش،مهاجر بر انصار، عرب بر غیر عرب در صورتیکه در زمان پیامبر چنین نبود وتقوی و ایمان تمایز افراد بود و همواره روی برابری و برادری تاکید می شد. در حالیکه در زمان عثمان تمامی خمس غنایم، مالیات وجزیه ی سرزمین های فتح شده که متعلق به همه مردم بوده، تنها در اختیار افراد وگروه های خاص قرار داشت امام در سخنرانی نخست خود ،سیاست مالی برگرفته از سیره ی نبوی را مطرح کردند که همین نقطه ی آغاز مخالفت ها شد. جامعه، برتری عرب برغیر عرب را اصلی مسلم می پنداشت واین امر برای روحیه ی عدالتخواهی امام مشکلی مهم بود.ایشان هنگام تقسیم اموال می فرمودند:«حضرت آدم نه غلام به دنیا آورد، نه کنیز، بندگان خدا همه آزادند...و در قرآن برتری عرب بر عجم را ندیدم» ودر این سیر جهادی امام، ایشان در روز سوم بیعت،در جمع مردم به مهاجران سه دینار، انصار سه دینار وباقی افراد هم همان را دادند. سهل بن حنیفه گفت: ای امیر مومنان, این شخص تا دیروز غلام من بوده و امروز آزاد شده است. آیا او نیز همین سهم را بر می دارد که من دارم؟ و امام فرمودند؛ سهم توبااو برابر است .

در عدالت خواهی اقتصادی امام؛ انفاق کردن، برنامه ریزی صحیح برای استفاده مفید از منابع واستقلال اقتصادی با قناعت منجر به آن شده بود که مخالفین زیادی پیدا شوند. عده ای به امام گفتند؛ مردم به دنیا دل بسته اند، معاویه با هدایا و پول فراوان آنها راجذب می کند. شما از اموال عمومی به اشراف عرب وبزرگان قریش ببخش و از تقسیم مساوی بیت المال دست بردار ، تا به تو گرایش پیدا کنند . وامام در پاسخ فرمودند:«آیا به من دستور می دهید برای پیروزی خود، از جوروستم درباره ی امت اسلامی که بر آنها ولایت دارم، استفاده کنم ؟ به خدا سوگند! تا عمر دارم ،وتا شب وروز برقرار است وستارگان از پی هم طلوع وغروب می کنند،هرگز چنین کاری را نخواهم کرد! اگر این اموال از خودم بود، به گونه ای مساوی در میان مردم تقسیم می کردم تا چه رسد که جزو اموال خداست !» در مبارزه و جهاد علیه حرص ورزی وطمع اندوزی اموال وامور دنیوی، ایشان همواره قناعت را پیشه می کردند وساده پوشی وساده زیستن را در زندگیشان به کار می بردند. واین کنترل کردن نفس ومنیت خواهی را ازعوامل غلبه بر بیماری هایی چون حرص وآز، اشرافی گری وتجمل گرایی وفسادهای مالی وفقر و روی آوردن به کفر بر می شمردند وآنچنان روی بیت المال حساس بودند که ماجرای برادرشان عقیل در درخواست از ایشان که استفاده و بخشش یک من گندم از بیت المال بود، پیش آمد وایشان در پاسخ،آهن گداخته ای را نزدیکش کرد وعقیل از حرارت آن فریادی زد وامام در آن لحظه فرمودند؛ ای عقیل! گریه کنندگان برتو بگریند،از حرارت آهنی می نالی که انسانی به بازیچه آن را گرم ساخته است؟ تو از حرارت ناچیز می نالی و من از آتش الهی ننالم؟

بهترین رهنمودها و وصیت های اقتصادی امام را در نهج البلاغه می شود مشاهده کرد. علی الخصوص در امر قناعت کردن ومیانه روی در جمله ای زیبا فرمودند، «وهیچ گنجی بی نیاز کننده تر از قناعت،وهیچ مالی،در فقر زدایی از بین برنده تر از رضایت دادن به روزی نیست.»