گزارشی متفاوت از شورای افتاء رهبر معظم انقلاب

بخشی از این مسایل در حوزه زندگی فردی مسلمین است و بخش بسیاری از این پرسشها مربوط به روابط اجتماعی و نظامات و مسایل حکومتی. بی شک پرسشهای حکومتی را ولیّ فقیه پاسخ گوست. چه، او آگاه ترین فقیه بر امور و مصالح مسلمین و محیط بر حوادث واقعه است.

به گزارش پایگاه 598 ، مقام معظم رهبری، شورایی از مجتهدان طراز اوّل که هم به مقتضیات زمان آگاه و هم مبانی، منابع و قواعد فقهی را نیک دریافته اند، تشکیل داده اند تا مباحث نوپیدای فقهی نظام اسلامی را با دیدی واقع بینانه و جامع، از منابع اسلامی استنباط کنند.

در شماره 2 مجله فقه اهل بیت فارسی  در مصاحبه با حضرات آیات هاشمی و مؤمن به گفتگویی پیرامون این شورا پرداخته شده است تا نیم رخی از چگونگی آن جلسه را نظاره گر باشیم.

مصاحبه با حضرت آیت اللّه سید محمود هاشمی

با تشکر از این که وقت خود را در اختیار مجله قرار دادید، لطفاً بفرمایید حضرت عالی، از چه زمانی در جلسه شورای افتاء مقام معظم رهبری شرکت می فرمایید؟

 بسم اللّه الرحمن الرحیم والصّلاة والسّلام علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطیبین الطاهرین دقیقاً در نظرم نیست ولی ظاهراً حدود سه سال است که در این جلسه شرکت می کنم.

دیگر اعضای این جلسه فقهی، چه کسانی هستند؟

 اعضای دیگر جلسه، فعلاً عبارتند از: مقام معظم رهبری (که علاوه بر این که محور اصلی جلسه اند، علاقه شدید به جلسه دارند و منظم و فعال شرکت می فرمایند) رئیس قوه قضائیه، فقهای شورای نگهبان، آیت اللّه مهدوی کنی، ریاست دیوان عالی قضایی و آیت اللّه محمدی گیلانی. فقه اهل بیت: لطفاً بفرمایید در جلسه شورا، چه موضوعاتی و با چه اهدافی مطرح می شود؟ همان گونه که از نام جلسه پیداست، هدف، بررسی دقیق فقهی مسایل مبتلابه جامعه اسلامی است، اعم از مسایل مربوط به مشکلات نظام جمهوری اسلامی، یا مسایل مستحدثه و نوپیدا و یا مسائلی که کمتر مورد بحث قرار گرفته و جهت تطبیق با نیازهای امروز جامعه اسلامی، نیاز به بحث و بررسی و نگرشی دوباره دارند.

این موضوعات، گاه از سری مسائلی است که از مقام معظم رهبری، استفتاء می شود و ایشان دستور می دهند که به بحث و بررسی گذارده شود و یا از سری مشکلاتی است که از طریق دیگر اعضای جلسه، بویژه آنان که مسوءولیتهای قضایی و اجرایی و یا قانونگذاری دارند، مطرح می شود. به هر حال، در این جلسه، بحث از موضوعات مستحدثه و زنده است که جای بحث و بررسی آنها در مباحث فقهی، خالی است و مورد نیاز جامعه می باشد.

روشن است که بحث در این گونه موضوعات، تلاش جدّی می طلبد و از مواردی است که توانایی مجتهد و فقیه را به آزمایش می گذارد و گرنه بحث در مسائلی تکراری و موضوعاتی که مفصّل پیشینیان بدانها پرداخته اند، نشاندهنده قدرت و هنر یک فقیه نیست.

 شکل کار و روش تحقیق و بررسی چگونه است؟

 شیوه کار این گونه است که افراد، به تناسب علاقه، فراغت و آمادگی که دارند، موضوعی را به انتخاب خود یا پیشنهاد دیگر اعضاء، برای تحقیق بر می گزینند. پس از گزینش، به دنبال تتبع و تحقیق می روند و آن را با مبانی فقهی و استدلالی و اجتهادی، به نگارش در می آورند، آن گاه برای بررسی و اظهار نظر دیگر اعضاء، نوشته را در اختیار آنان قرار می دهند. سپس طی جلسه، یا جلساتی موضوع تحقیق شده، توسط نویسنده در جمع مطرح می گردد و انتقادات و پیشنهادات دیگران را می شنود و پس از بحث و بررسی، آنچه را پذیرفت، در نوشته خود اعمال می کند.

آیا برای تحقیق در موضوعات، زمان خاصی هم تعیین می شود؟

 خیر. همان گونه که گفتم، این مباحث، نوعاً موضوعات نوپیدایند و یا کمتر بحث شده اند. از این روی، مدت زیادی می طلبد تا شخص مبانی فقهی و اجتهادی مساله را بیابد و آنها را به تقریر در آورد.گاه، در ضمن تحقیق، دامنه بحث گسترده می شود و فروعات مختلفی پیدا می کند. گاه انتقادات و پیشنهاداتی که می شود و نویسنده باید پاسخ گوی آنها باشد، موجب می گردد که کامل کردن آن زمان بیشتری ببرد. هر چه موضوع جدیدتر و یا انتقادات به آن بیشتر باشد، مدت زمانی بیشتری را به خود اختصاص می دهد. این است که برای این گونه بحثها، نمی توان سقف زمانی مشخصی را در نظر گرفت. افزون بر این، تدوین آن، وقت فراوان می خواهد.

آیا نتایج این تحقیقات بنای کار دستگاههای اجرایی، قضایی و قانونگذاری نظام جمهوری اسلامی قرارمی گیرد؟

 * البته قانون این جلسه این نیست که حتماً، نتایج تحقیقاتش مورد استفاده دستگاههای اجرایی، قضایی و قانونگذاری قرار گیرد، ولی از آن جایی که موضوعهایی که طرح می شوند، بیشتر مشکلات محل ابتلایی نظامی جمهوری اسلامی بوده و اعضای جلسه هم، افراد تصمیم گیرنده در نهادهای قضایی، اجرایی و قانونگذاری هستند، طبعاً نتایج این جلسه می تواند برای آن آقایان در این زمینه، کارگشا باشد، بویژه آن دسته از مسائلی که پاسخ گوی آنها، شخص مقام معظم رهبری است که تحقیقات انجام شده با توجه به حضور فعال ایشان در جلسه، می تواند مورد استفاده در پاسخ به استفتائات قرار بگیرد.

به عنوان مثال، موضوعی که اخیراً در جلسه شورا مطرح گردید و مورد استفاده دستگاه قضایی قرار گرفت، دیه بود که پرداخت دیه، به چه صورت باید باشد، آیا به صورت اجناس، یا خیر؟

فرمودید: مقام معظم رهبری محور اصلی و از افراد جدّی آن جلسه اند. آیا کثرت اشتغالات معظم له و همچنین برخی دیگر از اعضا، مانع از حضور کیفی آنان نمی شود؟

 *آنچه در این جلسه مهم است، حضور جدّی با مطالعه و ارائه نظرات دقیق و پیشنهادات و انتقادات حساب شده است و در این جهت، مقام معظم رهبری،با وجود اشتغالات و مسوءولیتهای سنگین دیگرشان، حضور فعّال داشته، بلکه ایشان، رکن و بانی اصل جلسه اند که بدون حضور ایشان جلسه منعقد نمی شود. و بارها مشاهده شده که ایشان، بیش از دیگران اصرار بر برقراری جلسه داشته اند و در داخل جلسات نیز، در بحث و انتقاد و جمع بندی مطالب، فعّال بوده و نتایج نهایی بحثها را جمع بندی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را اعلام می کردند و همواره، به هنگام طرح مباحث، با ایراد انتقاد نقض و ابرام، حل و جواب و دفاع و ... شرکت فعالی دارند، بویژه در مسائل نوظهور و مربوط به مسائل اقتصادی و حقوقی.

به نظر من انتقادها و پیشنهادهای ایشان، بسیار جالب و مبتنی بر مبانی صحیح اجتهادی و استدلالی است. و در عین این که بسیار مقیدند که از مبانی فقه جواهری تجاوز نشود، بر پاسخ گویی به مسایل نوظهور اجتماعی و به روز بودن مسایل و موضوعات فقهی مورد بحث نیز، تاکید دارند و مبانی که ایشان بر می گزینند، به نتایج خوب و مطلوبی می رسد که پاسخ گوی مسایل روز و مشکلات جامعه اسلامی است. فقه اهل بیت: حضرت عالی، تاکنون، چه مباحثی را تحقیق فرموده اید؟ اگر فراموش نکرده باشم، برخی از موضوعاتی که ارائه کرده ام، عبارتند از:

1. ذبح حیوان با دستگاههای جدید.

2. مقدار دیه ای که از طرف جانی، به مجنی علیه باید پرداخت شود.

3. ضمان پول اسکناس که بر اثر تورم ارزش آن کاسته می شود.

4. خسارتهای جنبی که از طرف جانی، به مجنی علیه وارد می شود، مانند هزینه بیمارستان، بیکاری در ایّام بستری و ...

آیا جانی افزون بر دیه، این هزینه ها را نیز باید پرداخت کند و ...

مزایای این شورا، بر دیگر جلسات استفتاءچیست؟

* مزایایی که این شورا دارد، یکی در شکل کار است و دیگری در نوع کار. در جلسات استفتاء مراجع تقلید،معمولاً، کار به این شکل است که: مرجع تقلید، در مقام پاسخ گویی به مقلدان خود، نظریه خود را به اعضای جلسه ارائه می دهد، دیگران اگر مطلبی در تکمیل آن فتوا و نظریه داشته باشند، ارائه می دهند. بنابراین تنظیم و تبیین و جمع کردن مطالب برای فتوا، به عهده خود آن مرجع است و در محدوده سوءالات استفتاء شده. ولی در این جلسه، چنانکه عرض شد، یکی از اعضای جلسه، موضوعی را،از مسائلی که بدانها اشاره شد برای تحقیق و اجتهاد و استنباط بر می گزیند و آن را پس از تحقیق و تکمیل، به دیگر اعضای جلسه، که نوعاً، از مجتهدین و صاحب نظر بوده و از سطح علمی بالایی برخوردارند، ارائه می دهد و طی ساعتها، بحث و بررسی می گردد. شخص محقق، باید پاسخ گوی انتقادات و مدافع نظریه خویش باشد.

و در حقیقت، روی هر موضوع، دو بار کار تحقیقی و اجتهادی می شود: یک بار شخص محقق و یک بار، جمع آقایان شرکت کننده.از نظر نوع کار هم، چنانکه اشاره کردم، موضوعات و مسائلی که در این جلسه به بحث گذاشته می شود، نوعاً، مسایل جدید و مشکلاتی است که نظام اسلامی و جامعه امروز ما، با آن درگیرند. این که معتقدیم، باب اجتهاد مفتوح است و از افتخارات فقه پویای ما، مشخصه باز بودن باب اجتهاد، در این است که بتواند مسایل زنده روز را پاسخ گو باشد. بویژه مسائلی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و الگو شدن حکومت اسلامی به وجود آمده است. امروز، مجتهد، باید بتواند بر مبنای فقه جواهری در این مسائل جدید اجتهاد کرده، پاسخ گوید. هم اکنون، خلاهای زیادی در بحثهای فقهی وجود دارد، که علما و فقهای حوزه، باید آنها را به داخل حوزه های درسی بیاورند و با مبانی اجتهادی فقه جواهری و مبانی اصولی قوی، پاسخ گو باشند.

با توجه به این که اعضای محترم جلسه، هر کدام، به نوعی با مشکلات نظام، رو به رویند و این، در آشنایی بیشتر آنان به موضوعات و مسایل مورد ابتلا، تاثیر فراوان دارد، آیا به نظر جناب عالی، این رویارویی نزدیک با مسایل از مزایای این جلسه به حساب نمی آید؟

 * به نظر من، این هم، یکی دیگر از ویژگیهای این جلسه است؛ چرا که اعضای این جلسه افرادی هستند که هم می توانند مبانی فقه جواهری را به طور کامل و دقیق و عمیق بفهمند و هم چون درگیر مسایل و مشکلات نظام و جامعه اند، در تشخیص موضوع و توجه به ابعاد مختلف مساله، از توانایی خوبی برخوردارند. در نتیجه، بررسیهایی که انجام می شود، از هر دو بعد، کامل تر و دقیق تر از بحثهایی است که اتفاقاً و احیاناً در حوزه انجام می گیرد.

وجود چنین اعضایی در جلسه، بویژه مقام معظم رهبری، که از بهترین افراد جلسه هستند، مباحث را از هر دو بعد کامل می کند. به نظر من، موضوع شناسی در این جلسه، بسیار غنی است، همان چیزی که در استنباط مسایل مستحدثه، بسیار لازم و ضروری است.به هر حال، اعضای این جلسه، با توجه به سطح بالای علمی و فقاهتی که دارند، موضوع مورد تحقیق و تتبع را از هر جهت، مورد ارزیابی و تحقیق قرار می دهند. و همان گونه که گفته شد، پیوندی بین فقه سنتی و مسایل روز انجام می دهند. این امتیاز مهم جلسه است.

اگر در موردی، شناخت موضوع، نیاز به نظرخواهی از کارشناسان داشته باشد چنین چیزی انجام می گیرد؟

 بله. به عنوان مثال، در همین مساله ذبح با دستگاه، این که دستگاه چیست و کارش را چگونه انجام می دهد؟ از توضیحات کارشناسان استفاده شده است. شخص محقق، در صورتی که نیاز بیند از نظر کارشناسان استفاده کند و تحقیق خود را با توجه به نظر کارشناسی به جلسه ارائه دهد، این کار را انجام می دهد. فقه اهل بیت: آیا بحثها و گفت و گوهایی که در جلسه انجام می گیرد، ثبت و ضبط می شود؟ * متاسفانه خیر ولی انتقادات و اشکالاتی را که محقق بپذیرد، در نوشته درج می شود و این نوشته ها موجود است. و بحمد اللّه این توفیق پیدا شد که برخی از آنها، در مجله وزین فقه اهل بیت(ع) منتشر گردد.

آیا تحقیقات این جلسه را، که به صورت مقاله ارائه می شود، می توان نظریه همه اعضای جلسه دانست یا این که نظر خود نویسنده است؟

* هر چند امکان دارد تمامی اعضا، یا بیشتر آنان با نظر نویسنده موافق باشند، با این حال، آنچه ارائه می شود نظر نویسنده است. زیرا چه بسا، برخی افراد جلسه انتقاداتی داشته اند که از نظر نویسنده، چون قبول نیفتاده، در نوشته اعمال نشده است آنچه ارائه می شود، یا خود نویسنده تحقیق و استنباط کرده یا اگر دیگران پیشنهادات و یا انتقاداتی داشته اند، پس از قبول آنها نوشته خود را اصلاح کرده که در نتیجه، آنچه ارائه می دهد، نظرخود اوست.

مصاحبه با حضرت آیت اللّه محمد موءمن

با تشکر از این که وقت خود را در اختیار ما گذاردید، جناب عالی از اعضای شورای استفتاء مقام معظم رهبری هستید، لطفاً بفرمایید این شورا، از چه زمانی آغاز به کارکرده و شما چه مدتی است که در آن شورا حضور می یابید؟

 * بسم اللّه الرحمن الرحیم پس از انتخاب حضرت آیة اللّه خامنه ای از سوی خبرگان، به رهبری جمهوری اسلامی، هنوز چهلم امام، رحمة اللّه علیه، فرا نرسیده بود که عده ای از دوستان، گفتند: خوب است به آقا پیشنهاد کنیم، بحث فقهی داشته باشند. در همان روزها، خدمت ایشان رسیدم و دو پیشنهاد به معظم له عرض کردم:

یکی این که مناسب است جناب عالی، درس خارج فقهی شروع کنید و مقرر خوبی هم داشته باشید که این مباحث را تقریر کند و به چاپ برسد و در اختیار حوزه قرار بگیرد.

ایشان فرمودند: اکنون که فرصت بسیار اندک است. رفت و آمدها و ملاقاتها زیاد است و در ضمن، تابستان است و درسها تعطیل. ان شاء اللّه در آغاز سال تحصیلی، اگر مجالی بود، بحثی را شروع می کنم.

پیشنهاد دیگر این بود که: جلسه ای با شرکت آقایان علما و فضلای حوزه تشکیل شود و در آن جلسه، مباحث مورد نیاز نظام مطرح شوند و با حضور حضرت عالی، به بحث گذارده شود و مورد بررسی قرار گیرد. برای این کار، خوب ست شماری از علمای قم، که ممخص در بحث و تدریس هستند، در این جمع باشند، تا این که مباحث این جلسه، در حوزه نیز، انعکاس یابد و اساتید حوزه هم به این فکر بیفتند که مسایل مورد نیاز و مبتلا به را در درسهای خود، مطرح کنند.

ایشان، این پیشنهاد را نیز پذیرفتند و فرمودند: خود شما هم یکی از شرکت کنندگان باشید. اسامی تعدادی از علما و فضلا را خدمت ایشان تقدیم کردم. حضرت آیة اللّه آقای حاج سیّد محمود هاشمی، از جمله آنان بودند.

جلسه فقه، به دستور ایشان تشکیل شد. در آغاز، جلسه، هم شبهای پنج شنبه برگزار می شد و هم روزهای پنج شنبه. ولی اخیراً، تنها روزهای پنج شنبه تشکیل می شود. زیرا برخی از آقایان، به خاطر اشتغالات درسی که در قم داشتند، آمادگی برای حضور در جلسه شب، کمتر داشتند و آن ثمره ای که باید داشته باشد، نداشت. از این روی، جلسه، همان روزهای پنج شنبه تشکیل می شود.

در این جلسه فقهی، چه کسانی عضویت دارند؟

* اعضای جلسه، عبارتند از: فقهای شورای نگهبان، آقای یزدی، رئیس قوّه قضائیه، آقای سید جعفر کریمی، آقای سیّد محمود هاشمی، آقای مهدوی کنی، و خود آقا.

اکنون که در شورای نگهبان، تغییر به وجود آمده، در اعضای این جلسه، تغییری به وجود نیامده است. زیرا آقای هاشمی که عضو جدید شورای نگهبان هستند، پیش از این هم، از اعضای جلسه بودند و آقای گیلانی هم، هر چند اکنون عضو شورای نگهبان نیستند، ولی در این جلسه فقهی شرکت می کنند. فقه اهل بیت: چه موضوعاتی در این جلسه، به بحث گذارده می شوند؟ موضوعات، چند دسته اند: موضوعات جدید و مستحدث.

موضوعاتی که سابقه طرح در فقه دارند، ولی نیاز به تحقیق و بررسی دوباره دارند. تا به تمامی جوانب و ابعاد آنها توجه شود. موضوعاتی که مشکلات فعلی نظامند که از مقام معظم رهبری استفتاء می شوند و یا از سوی اعضای جلسه، آنان که دست اندرکار مسایل اجرائی اند به میان می آید.

 لطفاً درباره شکل کار و شیوه تحقیق،توضیحاتی بفرمایید؟

شکل کار، به این صورت است: پس از آن که مشخص شد چه موضوعی باید بررسی گردد، یکی از اعضاء، داوطلبانه، یا به پیشنهاد دیگر اعضاء، موضوع را برای تحقیق بر می گزیند. آن شخص موظف است، نتیجه تحقیق خود را در جزوه ای مستدل و مستند، ارائه دهد. جزوه، تکثیر می شود و در اختیار اعضای جلسه قرار می گیرد. پس از مطالعه، در جلسه، یا جلساتی، جزوه خوانده می شود. افراد، هر کدام، نظر انتقادی، یا پیشنهادی در جهت تکمیل آن داشته باشند، بیان می دارند. نویسنده اگر نظرات اصلاحی را پذیرفت، جزوه را اصلاح می کند.

بحث و بررسی دقیق انجام می گیرد، به حدّی که اطمینان می آورد، بخصوص برای مقام معظم رهبری.

لطفاً بفرمایید، حضرت عالی تاکنون چه موضوعاتی را برای این جلسه تحقیق کرده اید؟

 بنده چون از آغاز در این جلسه حضور داشته ام، موضوعات زیادی را تحقیق کرده ام. از جمله: کالبد شکافی میت و پیوند اعضا، غسل دادن میت با دستگاه، غنا، احکام عده زنی که رحم ندارد، اقدام حکومت به کارهایی که مزاحمت با حقوق شخصی افراد دارد، تصرفات شخص در ملک خود که موجب اضرار به دیگری گردد، حق عفو حاکم در حدّ سرقت، قراءت قرآن زنان پیش مردان و ...البته پاره ای از این بحثها در جلسه بحثی که در قم، به خواست گروهی از فضلا تشکیل شده بود و مسایل مستحدثه بحث و بررسی می شد، مطرح شده بود و در این جلسه، تکمیل می گردید.

با توجه به اشتغالات فراوان مقام معظم رهبری، حضور کمی و کیفی ایشان در جلسه، چگونه است؟

 حضور کمی، به معنای فیزیکی، باید عرض کنم: جلسه، قائم به ایشان است. اگر ایشان حضور نداشته باشند، جلسه، برگزار نمی شود. با وجود کثرت کارها، حضور ایشان در جلسه بسیار جدی، با علاقه و اشتیاق است. گاهی وقتها، که بعضی از اعضای جلسه می خواهند عذری بیاورند برای تعطیلی جلسه، ایشان نمی پذیرند. یا مثلاً گاهی وقتها، به خاطر خستگی ایشان، برخی از اعضای دفتر، از روی دلسوزی، پیشنهاد تعطیلی جلسه را می دهند که ایشان نمی پذیرند.

از نظر کیفی هم، انصافاً، با استعداد و بینش دقیقی که دارند، در مباحث وارد می شوند و به اظهار نظر می پردازند. چند موضوع را هم، خود ایشان، متصدی تحقیق و بررسی بوده اند.

بزرگان مراجع، از این گونه جلسه ها که شورای استفتاء نامیده می شود،داشته و دارند، به نظر حضرت عالی، این جلسه، چه برتری بر آنها دارد؟

به نظر من، مهم ترین امتیاز این جلسه، شکل کار آن روی موضوعات و مسایل آن است. در جلسات استفتاء دیگر، موضوع کار، مسائلی است که از مرجع تقلیدی، استفتاء شده و آن آقا، نیاز می بیند که در جلسه ای درباره آن بحث شود.

شیوه کار هم، نوعاً بدین گونه است که مساله مطرح می شود، آقای مرجع، مطالبی می فرمایند، آقایان دیگر هم، با مطالعاتی که داشته اند، به اظهار نظر می پردازند. و به گونه محدود، دلائل آن مساله بررسی و پاسخ مساله داده می شود ولی در این جلسه فقهی، که در محضر رهبر انقلاب برگزار می شود، جدای از این که بیشتر، بحث روی موضوعات جدید، یا مورد ابتلای جامعه و نظام است که باید مشکلی را حل کند، هر یک از اعضای جلسه، به تنهایی موضوعی را می پذیرد و روی آن به تحقیق و تتبع می پردازد و آن را در جزوه ای، به گونه ای مستدل و بیانی اجتهادی محکم، می نویسد و به دیگر افراد جلسه ارائه می دهد و آنان، جزوه را به دقت مطالعه و نقد و بررسی می کنند. نویسنده، باید در جلسه ای از مبانی و مستندات خود، دفاع کند. چه بسا برخی از موارد جزوه، نیاز به بازنگری و نگارش دوباره پیدا می کند.

انصافاً، تهیه چنین جزوه ای، کاری بس مشکل است و با کاری که اعضای شوراهای استفتاء معمولی، انجام می دهند، اصلاً قابل مقایسه نیست.

امتیاز دیگر این جلسه، که از ترکیب اعضای آن، نشات می گیرد، حضور ذهن و آگاهی اعضاء، بر زوایای گوناگون موضوعی است که مطرح می شود. به تعبیر دیگر، افراد این جلسه، چه شخص مقام معظم رهبری، چه دیگر افراد، هر کدام، به گونه ای با مسایل اجرائی نظام درگیرند و بر دشواریها به خوبی آگاهی دارند و موضوعاتی هم که به بحث گذارده می شود، بیشتر موضوعاتی است که نظام و جامعه در رابطه با آنها، مشکل دارند.

پر واضح است که هر چه شناخت موضوع، دقیق تر باشد، استنباط و اجتهادی که به عمل می آید، دقیق تر و کارگشاتر خواهد بود. فقه اهل بیت: آیا نتایج تحقیقات این جلسه، مرجع کاردستگاههای اجرایی قرار می گیرد؟ بله. ولی چون این نظر مقام معظم رهبری است که مبنای کار قرار می گیرد، تحقیقات انجام شده اگر برای ایشان قانع کننده باشد و بنظر قطعی برسند، بر اساس آن، نظر خود را اعلام می دارند. ملاک در امور نظام، نظر مقام معظم رهبری است که این جلسه نقش مهمی در آن دارد.

با توجه به موفقیت این جلسه و نیز جلسه های همانندی که حضرت عالی با گروهی از شاگردان خود داشته اید، گسترش این گونه جلسه ها را در حوزه بین اساتید، مدرسان و فضلا چگونه می بینید؟

* به فرموده مقام معظم رهبری، مسایل مورد نیاز جامعه و نظام اسلامی که حوزه باید پاسخ گوی آنها باشد، بسیار است و حوزه، با وضعیت فعلی،نمی تواند پاسخ گوی آنها باشد.

اکنون، همین مجمع فقهی جدّه، که جمهوری اسلامی ایران هم، در آن عضویت دارد و من تا کنون، سه مرحله در آن شرکت کرده ام، انصافاً موضوعات خوب و نوعاً جدیدی در آن مطرح می شود که پاره ای از آنها، نه تنها برای حوزه ما، که برای دست اندرکاران اجرایی نظام نیز، تازگی دارد. هرچند در تحقیق این موضوعات خیلی عمیق نیستند،ولی در طرح موضوعات و ارائه مشکلات فقهی جامعه امروز، حقاً کار می کنند و مسایل جدیدی را برای تحقیق عرضه می دارند.

حوزه ما، باید به استقبال این مسایل و موضوعات برود و همان گونه که شایسته فقه غنی شیعه است، متقن و مستدل، پاسخ دهد. همان طور که تا به حال، نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، با حضور علمی دقیق خود، موجب تحسین شرکت کنندگان شده اند.

در حوزه ها، متاسفانه، به بحث و بررسی روی این گونه موضوعات، روی خوش نشان داده نمی شود، شنیدم، حضرت آیة اللّه آقای وحید، روزهای پنج شنبه، جلسه ای دارند که گروهی از فضلای درسشان شرکت می کنند و فروعات فقهی را به بحث می گذارند. یک روز پنج شنبه، مجموعه ای از سوءالات و موضوعاتی را که در مجمع فقهی جدّه بنا بود طرح شود، برداشتم و خدمت ایشان رفتم. در همان جمعی که فضلای درس ایشان هم حضور داشتند، به ایشان عرض کردم:

اینها موضوعاتی هستند که در مجمع جدّه بناست مطرح شوند و ما هم آن جا حضور داریم. خوب است جناب عالی این موضوعات را به بحث بگذارید، تا پخته تر و متقن تر گردد و ما هم بتوانیم قوی تر و محکم تر حرفهای خود را بزنیم. که این، هم مایه آبروی جمهوری اسلامی خواهد بود و هم بیانگر قوت فقه شیعه.ولی متاسفانه، تاکنون پاسخی و عکس العملی مشاهده نشده است.

خودم خیلی دوست داشتم، مباحثه ای این چنین داشته باشم که متاسفانه بر اثر اشتغالات بسیار به کارهای مدیریت حوزه، همان جلساتی هم که با برخی از فضلا داشتیم، کمتر شد. امیدوارم دوباره بتوانم آن جلسات را ادامه بدهم.