بازی ژئواستراتژیک ایران در آب‌های بین‌المللی

به گزارش 598 به نقل از خبرگزاری فارس، در روزهای اخیر شاهد برگزاری رزمایش های نظامی جمهوری اسلامی ایران در پهنه های آبی جنوبی خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و اقیانوس هند تا خلیج عدن هستیم. با توجه به این که طی سال های گذشته تعداد رزمایش های نظامی ایران در آب های آزاد جنوبی روند صعودی داشته، ممکن است این پرسش مطرح شود که جمهوری اسلامی ایران بر پایه چه منطق راهبردی بر حجم فعالیت های خود در این خصوص افزوده است؟

قبل از پاسخ به پرسش مزبور لازم است 2 گزاره زیر مورد توجه قرار گیرد:

1-جمهوری اسلامی ایران به دلیل داشتن سواحل طولانی با آب های آزاد در جنوب همواره در طول تاریخ، یک کشور دریایی محسوب شده است؛ اگر چه حکومت های گذشته ممکن است چندان توجهی به این مساله نداشته یا الگوی بازی های قدرت های بزرگ در منطقه اجازه حاکم شدن رویکرد دریایی بر راهبرد امنیت ملی ایران را نداده است.

2-مفهوم ژئواستراتژی که سابقه استفاده از آن به دوران جنگ سرد بر می گردد، بدین معنی است که برخی قدرت های با به کارگیری مجموعه ای از مولفه های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی قادر خواهند بود در تعیین معادلات بین‌المللی نقش ایفا نمایند. در این راستا، حوزه خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان در اتصال با اقیانوس هند تحت تاثیر نظریه‌های امنیتی جهانی قرار دارند و بدین ترتیب جمهوری اسلامی ایران این امکان را پیدا کرده است تا در این حوزه بازی ژئواستراتژیک طراحی نماید.

با این وجود، به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی برای غلبه بر فضاهای تنگ ژئوپلیتیکی ناچار به اتخاذ رویکرد ژئواستراتژیک در دریاست که برخی الزامات و کارکردهای آن به شرح زیر می باشد:

1-رویکرد جمهوری اسلامی ایران به آب های آزاد از جنبه ژئوپلیتیک بدین معنی است که اگر چه ایران به لحاظ تاریخی حلقه اتصال حوزه های راهبردی بوده، اما هیچ گاه نتوانسته است از این موقعیت در جهت تعمیق بخشی منافع امنیت ملی خود بهره برداری مناسبی بنماید؛ اما تجربیات 3 دهه اخیر ایران ثابت کرد که محدود شدن در حصار تنگ ژئوپلیتیکی خشکی اجازه تحرک لازم را از تمدن ایران اسلامی خواهد گرفت. به عبارت دیگر، توسعه حضور در دریاها موجب تقویت امکان بازی های ابتکاری برای ایران خواهد شد.

2-در واقع، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و اتخاذ رویکرد مستقل در عرصه سیاست خارجی، قدرت های بزرگ فرامنطقه ای به این نتیجه رسیدند که دیگر نمی توانند موقعیت ژئوپلیتیک ایران را مانند گذشته به خدمت منافع خود در آورند. به عبارت دیگر، ایران به این قدرت ها فهماند که قصد تعریف بازی های منطقه ای و بین المللی مستقل دارد. اما یکی از مولفه های مهمی که موجب تولید این مزیت برای ایران شده بود، داشتن سواحل گسترده در خلیج فارس و دریای عمان بود. به همین دلیل، قدرت های فرامنطقه ای سعی کردند ایران را به عنوان عامل بی ثباتی و نا امنی برای سایر کشورهای منطقه معرفی کنند تا هزینه های سیاست خارجی مستقل ایران را افزایش دهند. در این راستا، یکی از کارکردهای طراحی و اجرای بازی ژئواستراتژیک ایران در آب های بین المللی به حاشیه راندن تبلیغات نادرستی است که در این خصوص صورت گرفته است.

3- از طرف دیگر، امروزه کارشناسان حقوق بین الملل بر این باورند که کشورهایی که در جهان دارای مرزهای بین المللی دریایی هستند به طور جدی به دنبال توسعه حاکمیت دریایی خود هستند و در این راستا، از ظرفیت های حقوق بین الملل دریاها بیشترین استفاده را می برند. این امر بدین معنی است که داشتن نگاه آینده پژوهی به آب های آزاد به دلیل ظرفیت سازی منابع اقتصادی در بستر و زیر بستر دریا برای نسل های آینده یک ضرورت انکار ناپذیر است. از طرف دیگر، با توجه به پیش بینی های انجام شده در مورد نقش دریاها در معادلات امنیت بین الملل به نظر می رسد کشورهایی قادر خواهند بود در این زمینه ایفای نقش نمایند که بتوانند قدرت خود را در آب های بین المللی به اثبات برسانند.

4- هم چنین در حوزه دفاعی و امنیتی نیز جمهوری اسلامی ایران از دوران دفاع مقدس به این تجربه رسید که ایجاد و توسعه رویکرد دریا پایه در راهبرد دفاع ملی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. به همین خاطر پس از خاتمه چنگ و طی 2 دهه گذشته بیشترین فعالیت نظامی خود را بر آمایش دفاعی به ویژه در سواحل جنوبی متمرکز کرد و از این طریق قدرت بازدارندگی موثری را در مقابل تهدیدهای امنیت ملی به وجود آورده است.

البته در یک نگاه کلان تر نیز با توسعه حضور در پهنه های آبی اقیانوس هند و کشاندن سرپنجه های قدرت دیایی تا حوزه دریای مدیترانه پیام‌های جدی را به قدرت های بزرگ دریایی منتقل کرده است.

5-در نهایت می توان گفت جمهوری اسلامی ایران به دلیل در نظر گرفتن مجموعه ملاحظات زیر، اراده خود را برای طراحی بازی ژئواستراتژیک در آب‌های بین‌المللی نشان داده است:

-توجه به ابعاد مختلف حاکمیتی در دریاهای آزاد شامل: سیاسی، اقتصادی و دفاعی؛

-استفاده از ظرفیت های حقوق بین الملل دریاها برای توسعه قلمروی حاکمیتی ایران؛

-گسترش صنایع دریایی؛

-توسعه فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی در مورد اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد؛

-بررسی امکان مشارکت فعال در طرح‌های امنیتی دریایی و ایجاد پیمان ها و نهادهای دریایی.

نویسنده: رضا مومن زاده