2012 و مذاکرات هسته‌یی ایران و 1+5

5+1 وقتی دید تحریم‌ها موجب عقب‌نشینی یا تغییر مواضع هسته‌یی ایران نشده است بار دیگر بر سر میز مذاکره در استانبول حاضر شد. اما آن‌چه در حدود یک‌سال گذشته اتفاق افتاد نه تنها دیدگاه‌های دو طرف را به هم نزدیک نساخت؛ بلکه فاصله‌ها و بی‌اعتمادی را بیش از پیش افزایش داد و هیچ توافق مرضی‌الطرفینی هم به دست نیامد.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته‌یی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در حالی که کشورهای عضو گروه 1+5 در تعطیلات سال نو میلادی به سر می‌برند و در فکر آن هستند تا پس از تاخیری شش ماهه دور دیگری از مذاکرات با ایران را با رویکردی به اصطلاح متفاوت هماهنگ کنند اما ایران هم‌چنان خواستار پاسخ منطقی 1+5 به پیشنهادهایش است.

در سال گذشته میلادی در موضوع هسته‌یی ایران مذاکرات و تحولاتی رخ داد که در این گزارش به یادآوری و بررسی این تحولات می‌پردازیم.

مذاکرات استانبول (2)

مذاکرات یک روزه ایران و 1+5 در ماه آوریل 2012 (26 فروردین سال جاری) پس از بیش از یک سال تاخیر در مرکز همایش‌های بین‌المللی "لطفی کردار" استانبول برگزار شد.

مهمترین موضوع قابل توجه در این مذاکرات این بود که کاترین اشتون، نماینده گروه 1+5 پس از پایان این مذاکرات بر ادامه گفت‌وگوها با ایران براساس معاهده ان.پی‌.تی و شناسایی حق ایران برای داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌یی بر اساس این معاهده تاکید کرد.

او گفت که" حق ایران برای داشتن فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌یی را به رسمیت می‌شناسیم و در عین حال معتقدیم ایران باید گام‌های عملی برای اعتمادسازی بردارد."

بر اساس مذاکرات استانبول بنا شد تا ادامه گفت‌وگوها یک ماه بعد در بغداد پایتخت عراق برگزار شود.

سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد ایران با 1+5 نیز اعلام کرد که "علی‌ باقری، معاون جلیلی و هلگا اشمید، معاون اشتون برای اجلاس بعدی در بغداد چارچوب همکاری‌ها را در موضوع‌های مختلف از جمله موضوع هسته‌یی مشخص می‌کنند."

مذاکره‌کننده ارشد ایران در پاسخ به ایسنا مبنی بر این که تعیین چارچوب کاری تا خرداد‌ماه چنان‌چه رویکرد اعمال تحریم‌های یک جانبه ادامه یابد، چگونه خواهد بود؟ گفت: ادامه حرکت رو به جلو و موفقت‌آمیز بودن این حرکت منوط به این است که رویکرد گفت‌وگو و همکاری به جای دیگر رویکرد‌ها جایگزین شود.

با وجود اعلام سازنده و مثبت بودن فضای مذاکرات استانبول از سوی اشتون و جلیلی، اما امیدواری جلیلی به کنار گذاشته شدن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا به منظور موفقیت‌آمیز بودن گفت‌وگوها با شروع دور جدید مذاکرات رنگ باخت. نه تنها روند تصویب و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه قطع یا کند نشد، بلکه سرعت و عمق شدیدتری گرفت، به ویژه این که اوایل تابستان سال جاری (1390) تحریم‌های یک‌جانبه نفتی و بانکی از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا به اجرا درآمد.

همان موقع این مساله مطرح شد که 1+5 از آن رو پس از یک سال وقفه به میز مذاکره بازگشت تا تاثیر تحریم‌های یک‌جانبه یک سال گذشته بر ایران و احتمالا تغییر مواضع ایران را نسبت به حقوق و فعالیت‌های هسته‌یی‌اش ببینند.

به گزارش ایسنا، اما در جبهه دیگر مذاکرات ایران و آژانس نیز در سال 2012 پیش رفت. هیات‌های فنی ایران و آژانس در بهمن و اسفند 1390 در تهران با یکدیگر مذاکره کردند، ولی نتیجه ملموسی جز این که مذاکرات در اردیبهشت ماه ادامه یابد در بر نداشت.

مذاکرات ایران و آژانس 25 و 26 اردیبهشت (14 و 15 می) در وین برگزار شد و این‌بار هم توافقی بر سر مدالیته و چارچوبی برای حل و فصل مسایل باقی‌مانده به دست نیامد.

سفر مدیرکل آژانس به تهران در دقیقه 90

در حالی که قرار بود چهارمین دور از مذاکرات هیات‌های فنی ایران و آژانس اول خرداد (میلادی) در وین برگزار شود، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد، یوکیا آمانو در تاریخ فوق به تهران می‌آید.

آمانو در سفر یک‌روزه‌ و غیرمنتظره‌اش به ایران و در حالی که نمایندگان ایران و 1+5 مشغول بستن چمدان‌های خود برای سفر به بغداد بودند با مقامات بلندپایه ایران از جمله سعید جلیلی و فریدون عباسی "درباره مسائل مربوط به منافع متفابل" دیدار کرد.

از همان ابتدا مشخص بود مهمترین ملاقات رییس دیده‌بان هسته‌یی در تهران با مذاکره کننده ارشد ایران خواهد بود، در عین حال آمانو به دفعات آن‌چه در ملاقاتش با سعید جلیلی درباره توافق میان ایران و آژانس گذشته است به طور ضمنی در گزارش‌هایش درباره برنامه هسته‌یی ایران، اشاره کرده است.

مدیرکل آژانس با اشاره به دیدارش با نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی گفت: ما موضوع رویکرد ساختارمند را بررسی کردیم.

او با اشاره به زمان سفرش به تهران در آستانه مذاکرات ایران و 1+5 در بغداد گفت: قطعاً پیشرفت گفت‌وگوها اثر مثبتی بر مذاکرات1+5 و ایران خواهد گذاشت، البته این‌ها دو موضوع متفاوت از هم هستند، اما می‌توانند یکدیگر را تقویت کنند.

سعید جلیلی نیز در دیدار با آمانو از فتوای رهبر انقلاب به عنوان یک ظرفیت بزرگ برای خلع سلاح هسته‌یی یاد کرد و گفت: رویکرد جمهوری اسلامی ایران در مخالفت با سلاح‌های هسته‌یی، یک ظرفیت مهم برای آژانس است و ایران برای خلع سلاح، مقابله با سلاح‌های کشتار جمعی و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌یی با آژانس همکاری فعال خواهد داشت.

فتوای مقام معظم رهبری درباره خلع سلاح هسته‌یی به ویژه درباره ایران از موضوعاتی است که تیم مذاکره‌کننده ایران از مذاکرات استانبول همواره بر آن تاکید داشته و خواستار جدی گرفتن این موضوع به عنوان ضمانتی برای به انحراف نرفتن فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌یی ایران شده است.

علی‌اکبر صالحی پس از مذاکرات استانبول با بیان این‌که مقام معظم رهبری از هفت سال پیش تاکنون بارها تاکید کرده‌اند که با رویکرد مذهبی به دنبال سلاح هسته‌یی نیستیم به ایسنا گفته بود: مقام معظم رهبری فرمودند این فتوا مبنای فقهی دارد و ما به اعتبار استدلال‌های فقهی آن را اعلام کرده‌ایم، نه برای مقاصد سیاسی. غرب در نشست استانبول با در نظر گرفتن این فتوا به این نتیجه رسید که باید چارچوب مشترکی برای پیشبرد مذاکرات با ایران تهیه شود تا بر مبنای آن عمل شود.

وی فتوای مقام معظم رهبری را در تغییر رویکرد غرب نسبت به خطرناک بودن فعالیت هسته‌یی ایران موثر دانست.

اما وزیر امور خارجه آمریکا در پاسخ به این اظهارات وزیر خارجه ایران گفت: "به عمل در برابر عمل معتقدم." او مدعی شد که ایران باید نگرانی‌های جامعه بین‌المللی را نسبت به برنامه اتمی خود از بین برد.

به گزارش ایسنا‌، ایران و آژانس در 19 خرداد (8 ژوئن) بار دیگر در وین مذاکره کردند، اما این مذاکرات هم نتیجه‌ای در بر نداشت.

مذاکرات بغداد

دور دوم مذاکرات ایران و 1+5 در بغداد به پیشنهاد تهران در پایتخت همسایه غربی ایران، دشمن سال‌های دور و دوست سال‌های اخیر در سوم خرداد ‌ سالروز فتح خرمشهر که صدام حسین در حدود یک سال آن را به اشغال درآورده بود، برگزار شد.

این مذاکرات دو روزه و در هوای غبار آلود عراق و با استفبال قابل توجه رسانه‌های خارجی به ویژه آمریکایی انجام شد. استقبالی که تا پیش از آن بی‌سابقه بود.

برخی تحلیل‌گران بر این نظر هستند که توجه خاص رسانه‌های غربی به دور جدید مذاکرات هسته‌یی تحت تاثیر یک سال بن‌بست در مذاکرات و نیز برخی احتمال‌ها از سوی غربی‌ها نسبت به پذیرش تعلیق غنی‌سازی 20درصد از سوی ایران بود.

بنابراین گزارش، با وجود فضای مثبت حاکم بر مذاکرات تحت تاثیر گفت‌وگوها در استانبول، اما چیزی نگذشت که غبار آسمان عراق بر امید‌ها و برخی خوش‌بینی‌ها در میان تیم مذاکره‌کننده ایرانی نسبت به تغییر رویکرد 1+5 نشست.

اگر چه در پایان نشست استانبول، 1+5 مبنای مذاکرات را معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌یی ( ان. پی. تی) معرفی کرد، اما در بغداد "از ایران درخواست شد که کلیه فعالیت‌های غنی‌سازی را طبق درخواست‌های قطعنامه‌های شورای امنیت اجرا کند." امری که به نظر مذاکرات را یک‌بار دیگر به "بن بست" کشاند.

بر اساس گزارش رسانه‌های غربی در چارچوب پیشنهاد‌های جدید 1+5 که در بغداد به ایران ارایه شد، اگر در مذاکرات بغداد پیشرفتی حاصل شود، آماده‌اند برخی تحریم‌های موجود درباره واردات قطعات یدکی هواپیما، کمک فنی به صنعت انرژی ایران را لغو کنند و به ایمنی هسته‌یی در ایران کمک کنند."

مذاکرات بغداد "جدی و فشرده" بود تا جایی که در پایان روز دوم اختلاف‌نظر‌ها میان دو طرف به دلیل پافشاری بر مواضع‌شان شدت گرفت به گونه‌ای که دیگر رایزنی‌های دو جانبه کاترین اشتون با سعید جلیلی برای جلب نظر وی به ادامه مذاکرات هم افاقه نکرد و در نهایت با پادرمیانی نمایندگان چین و روسیه تعیین زمان و مکان مذاکرات بعدی توافق شد.

ایران پاسخ‌هایش به پیشنهاد 1+5 را ارایه داد و در مقابل پیشنهاد‌هایی را مطرح کرد. اما 1+5 در این مذاکرات نه تنها خواست‌ها و پیشنهاد‌های ایران را پاسخ نداد، بلکه از مواضع "سازنده"‌اش در استانبول نیز عقب‌نشینی کرد.

ایران در این مذاکرات اصرار داشت که پاسخ طرف مقابل درباره پیشنهاد‌هایش را همان جا بشنود، اما 1+5 از پاسخ صریح به آن سرباز زد و به نوعی پیشنهاد‌های ایران را رد کرد.

کاترین اشتون، نماینده 1+5 در بغداد به میان خبرنگاران آمد و اعلام کرد که "طرف 1+5 محکم، روشن و متحد است در پی‌گیری این که یک راه‌حل اساسی سریع درباره نگرانی‌های جامعه بین‌المللی که برنامه‌ هسته‌یی ایران کاملا صلح‌آمیز و براساس ان‌پی‌تی، قطعنامه شورای امنیت و شورای حکام است، مورد بررسی قرار گیرد و به این ترتیب 1+5 از "به رسمیت شناختن حق ایران برای داشتن فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌یی" و مواضعش در استانبول (2) عقب نشست.

اشتون گفت‌وگوها با ایران را" فشرده و با جزییات زیاد و در راستای توافق‌ها در استانبول" عنوان کرد و گفت: ما پیشنهادهای روشنی را در مورد موضوع هسته‌یی ایران و به ‌ویژه تمام جوانب غنی‌سازی 20 درصد مطرح کردیم. ما ایده‌هایی را روی میز گذاشتیم و درباره اقدامات متقابلی که آمادگی داریم انجام دهیم، گفت‌وگو کردیم."

او هم‌چنین ضمن بیان این که "ایران آمادگی خودش را برای بررسی موضوع غنی‌سازی 20 درصد اعلام کرده است" اظهار کرد که "ایران در یک طرح پنج ماده‌ای که شامل به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای ایران از سوی ما (1+5) است، تاکید کرد."

به گفته سعید جلیلی ایران در این مذاکرات بر دو محور مباحث هسته‌یی و غیرهسته‌یی مورد علاقه‌ دو طرف گفت‌وگو کرد.

محور غیرهسته‌یی درباره مسائل امنیت بین‌المللی، سیاسی منطقه‌یی و اقتصادی از جمله دزدان دریایی و امنیت آب‌های دریایی و مبارزه با مواد مخدر، مساله بحرین و... و در محور هسته‌یی به رسمیت شناختن حق کشورها در دستیابی به انرژی صلح‌آمیز هسته‌یی بر اساس ان‌پی‌تی مورد اشاره مذاکره‌کننده ارشد ایران قرار گرفت.

او گفت که " داشتن چرخه‌ی سوخت و غنی‌سازی و تاکید بر هرگونه همکاری و بحث در زمینه همکاری‌های هسته‌یی بر این مبنا مورد قبول ایران است."

نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی با اشاره به تصویب و اجرای تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران همزمان با پیگیری مذاکرات هسته‌یی خاطرنشان کرد: " مسیر گفت‌وگو برای همکاری‌ها وقتی می‌تواند موفق و رو به جلو باشد که مسیرهای تخریبی (تحریم‌ها) به موازات آن نباشد و این یک مقوله‌ی جدی برای ایران است."

بر اساس توافق‌های صورت گرفته در بغداد قرار شد، کارشناسان و معاونان دو طرف در مورد مسائل مورد نظر گفت‌وگو کنند و زمینه را برای گفت‌وگوهای آینده در مسکو آماده سازند.

مذاکرات مسکو

هیات ایرانی با اعلام این‌که 1+5 در مذاکرات مسکو با رهیافتی منسجم از جانب ایران روبرو خواهد شد به تلافی مذاکرات بغداد، "شمشیر‌ را از رو بست."

نشست معاونان جلیلی و اشتون برای هماهنگی مذاکرات مسکو یا بهتر است بگوییم "شنیدن پاسخ 1+5 به پیشنهاد‌های ایران" که در بغداد ارایه شده بود برگزار نشد و انتقاد شدیدی را از سوی ایران در پی داشت تا جایی که احتمال تاخیر در برگزاری مذاکرات می‌رفت اما گفت‌وگوی تلفنی اشتون و جلیلی پیش از مذاکرات و سفر سرگی لاورف وزیر خارجه کشور میزبان به ایران موجب شد تا مذاکرات در وقت تعیین شده قبلی برگزار شود.

برای اولین بار در تاریخ مذاکرات ایران و 1+5، مذاکرات در پایتخت یکی از اعضای گروه 1+5 برگزار شد.

یکی از اعضای هیات مذاکره‌کننده ایران قبل از شروع مذاکرات مسکو در 29 خرداد، برگزار نشدن نشست کارشناسان را " فرصت‌سوزی از سوی 1+5" عنوان کرد که به امکان موفقیت مذاکرات در مسکو آسیب‌زده است.

ایران خود را برای ارائه مجدد و مکتوب پنج محور پیشنهادی‌اش به 1+5 به طور مفصل و جامع مهیا کرد با این امید که 1+5 به تعهد خود برای بحث جدی درباره پیشنهاد‌های ایران حل و فصل دیپلماتیک و مساله هسته‌یی آماده و پایبند باشد.

ایران در این دور از مذاکرات تاکید کرد که"هرگونه توافق میان ایران و 1+5 به برداشتن تحریم‌های یک‌جانبه و بین‌المللی علیه ایران منوط است و برای موفقیت مذاکرات ابتدا باید حق ایران در داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌یی و غنی‌سازی اورانیوم به رسمیت شناخته شود."

مذاکرات مسکو در جو بی‌اعتمادی و تحت فشار اجرا شدن تحریم‌های اتحادیه اروپا از ابتدای ژوییه (نیمه تیرماه) پایان یافت و دو طرف بر سر زمان و مکان بعدی مذاکرات به توافق نرسیدند؛ شاید اگر پادرمیانی مسکو در بغداد نبود، مذاکرات مسکو هم برگزار نمی‌شد.

از استقبال سرد رسانه‌های خارجی به ویژه آمریکایی از مذاکرات مسکو مشخص بود که قرار نیست اتفاقی از نوع "توافق" از سوی گروه 1+5 روی دهد.

کاترین اشتون در پایان مذاکرات دو روزه مسکو در جمع خبرنگاران در واکنش به درخواست ایران برای پاسخ به پیشهاد‌هایش اظهار کرد که "ما در بغداد پاسخ جامعی به مسایلی که ایران مطرح کرده بود دادیم. ما موضع‌مان را به تفصیل بیان کردیم."

در این رابطه نیز مایکل مان، سخنگوی اشتون در پاسخ به این سوال که آیا 1+5 قصد دارد به پیشنهادات ارایه شده از سوی ایران در نشست مسکو پاسخ دهد یا خیر؟ به ایسنا گفت: در رابطه با پیشنهاد ایران که پیش از تابستان ارایه شد، 3+3 واکنش خود را به نکات مختلف مطرح شده توسط ایران در زمان گفت‌و‌گو‌های مسکو در ماه ژوئن و در طول نشست کارشناسان 3+3 با ایران در استانبول در ماه ژوئیه نشان داده است.

نماینده 1+5 درباره پاسخ ایران به پینشهاد 1+5 ‌که تعلیق غنی‌سازی اورانیوم 20 درصد، تعطیلی سایت فردو و خارج کردن ذخایر اورانیوم 20 درصد از ایران را مطرح می‌کرد گفت که ما اعلام کردیم این را به عنوان اقدام اعتماد‌ساز از ایران قبول می‌کنیم. ایران به 3+3 (انگلیس، فرانسه و آلمان+ آمریکا، روسیه و چین) پاسخ داد.

وی درعین حال به فاصله زیاد میان مواضع دو طرف به لحاظ محتوایی اشاره کرد و گفت که در راستای کم کردن این فاصله نشستی در 13 تیر (3 ژوییه) در شهر استانبول در سطح کارشناسان برگزار خواهد شد تا به 3+3 کمک کند و پاسخ‌های ایران را دریافت کنیم و مسایلی که توسط ایران در طول مذاکرات بیان شده است را بررسی کنیم. بعد دیداری در سطح معاونان اشمید و باقری خواهد بود و بعد من مستقیم با آقای جلیلی صحبت می‌کنم برای این که درباره دیدار سیاسی بعدی تصمیم بگیریم و این که می‌توانیم دیدار داشته باشیم یا نه.

جلیلی نیز در جمع خبرنگاران گفت که در این مذاکرات تاکید کردیم که غنی‌سازی حق مسلم ملت ایران است و به طور مستند و حقوقی ثابت کردیم که بسیاری از رفتارهای خلافی که علیه ملت ایران اعمال می‌شود، غیرقانونی است و گفتیم چرا قطعنامه‌های شورای امنیت را غیرقانونی می‌دانیم.

به گفته او ایران در مذاکرات مسکو پنج محور اساسی را در چارجوب پیشنهادش برای 1+5 را به طور جامع و با پاور پوینت ارایه کرد و فرصتی را در اختیار آن‌ها برای انتخاب مسیر صحیح و آزمون مهمی برای جلب اعتماد ملت ایران قرار داد.

ایران در موضوعات هسته‌یی به تبیین مبانی فرآیند، اقدا‌م‌ شفاف‌ساز، گام اعتمادساز، تقویت همکاری‌های مورد علاقه و مشترک و در موضوعات غیرهسته‌یی به تقویت همکاری‌های مشترک از جمله در زمینه‌ مسایل منطقه‌یی به ویژه سوریه و بحرین و مقابله با دزدی دریایی و مبارزه با مواد مخدر اشاره کرد.

گفت‌وگوهای کارشناسی، معاونان و اشتون جلیلی در استانبول

تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران از 11 تیرماه‌ (اول ژوییه) علیه ایران به اجرا درآمد. در عین حال مطابق توافق حاصل شده در مسکو، مذاکرات فنی کارشناسان مایران و 1+5 در 13 تیرماه (سوم ژوییه) در استانبول برگزار شد. این مذاکرات به ریاست استفان کلمنت، کارشناس هسته‌یی به نمایندگی از کاترین اشتون، نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات برگزار شد.

این مذاکرات در پنج دور از ساعت 10 صبح به وقت محلی تا 1:30 بامداد روز چهارشنبه دنبال شد.

کارشناسان 1+5 جزییات بیشتری را از پیشنهادی که در بغداد به ایران ارایه کرده بود، بیان کرد. ایران نیز جزییات بیش‌تری از پیشنهاد‌هایش را مطرح کرد و کارشناسان مواضع مربوط به برخی موضوعات فنی را بررسی کردند اما تصمیم‌گیری درباره توافق‌های بعدی به مذاکرات معاونان جلیلی و اشتون در استانبول موکول شد.

در ادامه و براساس توافق مسکو علی‌ باقری و هلگا اشمید، معاونان جلیلی و اشتون سوم مرداد در استانبول برای ایجاد تفاهم و هماهنگی میان دیدگاه‌ها‌ی ایران و 1+5 دیدار کردند و در نهایت توافق شد تا کاترین اشتون، هماهنگ‌کننده 1+5 در مذاکرات با ایران با سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد ایران با 1+5 تماس تلفنی داشته باشد.

بر این اساس کاترین اشتون 12 مرداد با سعید جلیلی تلفنی گفت‌وگو کرد.

سعید جلیلی، نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی با اشاره به برخورد سازنده، موثر و مبتکرانه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو‌ها به اشتون گفت: پاسخ روشن و مشخص به ایده‌های واقعی جمهوری اسلامی ایران یک انتظار منطقی است.

کاترین اشتون، هماهنگ‌کننده گفت‌وگو‌های گروه 1+5 با ایران نیز با استقبال از ایده‌های مطرح شده از سوی طرف ایرانی در گفت‌وگو‌های کارشناسی و معاونان در استانبول، اظهار کرد: برای جمع‌بندی دیدگاه‌های 1+5 درباره ایده‌های ایران قصد دارد تا با 6 کشور گفت‌وگو کرده و تا پایان ماه رمضان جمع‌بندی را به وی اعلام کند.

به گزارش ایسنا، در این میان پنجمین دور از مذاکرات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در این میان سوم شهریور در وین برگزار شد. دو طرف درباره ادامه مذاکرات توافق کردند، اما زمان مشخصی در این مورد مشخص نشد.

این مذاکرات از سوی ایران به سرپرستی علی‌اصغر سلطانیه، نماینده دائم ایران در آژانس و از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرپرستی هرمان ناکارتس، معاون مدیرکل آژانس در امور پادمان‌ها در محل نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در وین برگزار شد.

ایران معتقد است که هر نوع همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید در چارچوب یک مدالیته مشخص انجام شود.

دیدار جلیلی و اشتون در استانبول

انتظار ایران برای شنیدن پاسخ 1+5 درباره پیشهادهایش پس از ماه مبارک رمضان هم به زودی محقق نشد و در نهایت با رایزنی‌های بسیار بنا شد تا اشتون و جلیلی 28 شهریور در استانبول با یکدیگر دیدار کنند. اما این دیدار مذاکرات رسمی نبود.

به گفته سعید جلیلی مذاکرات دوجانبه‌اش با اشتون "مثبت و مثمرثمر" بوده است و با اشتون توافق شد تماس بعدی پس از دیدار اشتون با نمایندگان 1+5 (آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان) در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل انجام گیرد.

علی باقری با اشاره به نامه سعید جلیلی به کاترین اشتون پس از گفت‌وگوهای مبنی بر تاکید ملت ایران بر دفاع از حقوق خود هشدار داد که 1+5 دچار اشتباه محاسباتی نشوند. با توجه به منطق روشن پیشنهادهای ایران، اکنون نوبت 1+5 است که به این پیشنهادها پاسخ دهد.

کاترین اشتون پس از دیدار با وزیران خارجه 1+5 در نیویورک در مهرماه اعلام کرد که ایران باید هر چه زودتر دست به اقدامی بزند تا نگرانی‌های بین‌المللی درباره برنامه هسته‌یی‌اش را برطرف کند.

خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز به نقل یک مقام عالی‌رتبه آمریکایی در این‌باره گفت که 1+5 در دیدار با اشتون تصمیم گرفتند زمینه را برای دور دیگری از مذاکرات با ایران درباره برنامه هسته‌یی‌اش آماده کنند، اما خواستار یک پیشنهاد بهبود یافته از جانب تهران هستند.

آسوشیتدپرس نوشت که نه آمریکا و نه سایر شرکای بین‌المللی‌اش آماده کنار گذاشتن دیپلماسی و توسل به اقدام نظامی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل خواستار آن شده است، نیستند

این مقام آمریکایی گفت که ایران باید این بار پیشنهاد بهتری را به میز مذاکرات بیاورد.

آنها در حالی از ارایه پیشنهاد "بهتر" سخن می‌گفتند که ایران مصرانه به دنبال دریافت پاسخ جامع و منطقی به پیشنهادهایش در مسکو بود.

به گزارش ایسنا، ایران و آژانس در ادامه مذاکرات فنی 23 آذرماه در تهران با یکدیگر دیدار کردند و دو طرف ضمن بیان سازنده و مثبت بودن گفت‌وگوها اعلام کردند که 27دی‌ماه مذاکرات را در تهران بار دیگر از سر می‌گیرند.

یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس درباره این مذاکرات گفت که در مذاکرات آژانس و ایران پیشرفت‌هایی حاصل شده است و ظاهرا هر دو طرف قصد دارند به توافق برسند.

آمانو افزود که گفت‌و‌گوهای ایران و آژانس کاملا مستقل از روند مذاکرات 1+5 با ایران و دامنه آنها متفاوت است.

با این وجود به دلیل دیوار بی‌اعتمادی که بین ایران و 1+5 از چند سال گذشته شکل گرفته است، 1+5 از فرصت مذاکرات فنی آژانس با ایران برای محک ایران استفاده کرده است تا در مذاکرات هسته‌یی از آن بهره ببرد اما به نظر می‌آید ایران هم هرگونه همکاری با آژانس فراتر از ان پی تی را به تغغیر رفتار و رویکرد 1+5 در مذاکرات هسته‌یی منوط کرده است.

پیشنهاد آمریکا برای مذاکره با ایران

با قرار گرفتن آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری به طور عملی مذاکرات 1+5 با ایران حدود دو ماه تعویق افتاد و حال با انتخاب باراک اوباما برای دومین دور ریاست‌جمهوری آمریکا بار دیگر 1+5 سعی در برگزاری دور جدید مذاکرات با ایران گرفته است و در این راستا رایزنی‌ها آغاز شده است. در این میان هیچ تغییر قابل توجهی در مواضع گروه 1+5 نسبت به گذشته دیده نمی‌شود به جز این‌که در رسانه‌های آمریکایی و اروپایی به نقل از مقامات‌شان می‌شنویم که 1+5 در حال آماده‌ سازی بسته‌ پیشنهادی جدیدی برای ایران است تا در مذاکرات بعدی آن را بر روی میز بگذارد. پیشنهاد‌هایی که هنوز در اختیار ایران قرار نگرفته در رسانه‌ها دست به دست می‌چرخد. نکته قابل توجه در این‌باره این است که این پیشنهاد‌های به اصطلاح جدید حتی به مذاق تحلیل‌گران غربی هم خوش نیامده و آن را برای راضی کردن ایران "بسیار ناکافی" عنوان کرده‌اند.

موضوع دیگری که قبل و بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری فضای رسانه‌های خارجی و ایرانی را متاثر ساخت، اظهار نظر هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا در مرکز "سابان" در نوامبر 2012 بود که به صراحت از تمایل آمریکا برای مذاکره با ایران در چارچوب "مذاکرات هسته‌یی" سخن گفته بود. در حالی که در رسانه‌های ایرانی و حتی خارجی این گونه القا شد که آمریکا پییشنهاد مذاکره مستقیم با ایران (درباره موضوعات کلی) را ارایه کرده است. البته شاید با استناد به تلاش باراک اوباما در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش برای باز کردن باب گفت‌وگو با ایران چنین برداشتی دور از ذهن نباشد، اما سخنان هیلاری کلینتون بیش‌تر بر مذاکره با ایران درباره مساله هسته‌یی تاکید دارد. متن اظهارات کلینتون به این شرح است:

"ما در حال حاضر عمیقا با همتایانمان در 1+5 در حال مشورت هستیم و به دنبال گردهم آوردن پیشنهاد‌هایی برای ایران در نشست بعدی هستیم که روشن سازد که زمان ما رو به اتمام است، ما باید جدی باشیم، این‌ها مسایلی است که ما قصد داریم با شما درباره‌اش مذاکره کنیم اما انتظار متقابل داریم. از اهمان ابتدا ما به روشنی به ایرانی‌ها گفته‌ بودیم که از مذاکرات دوجانبه استقبال می‌کنیم. و تلاش کرده‌ایم. می‌دانید که رییس‌جمهور (اوباما) برای رفتن به سراغ آن‌ها (ایرانی‌ها) تلاش کرد."

وزیرخارجه آمریکا با اشاره به دنیس راس، مشاور پیشین باراک اوباما در امور سیاست خاورمیانه و ایران که در جمع مخاطبان حضور داشته است، می‌گوید:"او (راس) در آن دو سال اول در تلاش برای ایجاد نوعی فرصت برای گفت‌وگو درباره مساله هسته‌یی مفید بود. تاکنون هیچ‌گونه هم‌فکری در این‌باره وجود نداشته است، اما ما هم‌چنان باز برخورد می‌کنیم. مطمئنا ما در چارچوب 1+5 برای داشتن مذاکرات دوجانبه تلاش سختی داشته‌ایم و آن‌ها(ایران) تمایلی به انجام چنین کاری نداشته‌اند. در حال حاضر ما با 1+5 کار می‌کنیم و تمایل‌مان را نشان داده‌ایم مبنی بر این‌که ما برای مذاکرات دوجانبه در صورتی که آن‌ها آماده تعامل باشند، آمادگی داریم."

با وجود این‌که کلینتون سعی دارد چهره‌ای صلح‌جو از خود و کشورش در برخورد با ایران نشان دهد و به نوعی توپ را در زمین ایران بیندازد، اما افکارعمومی جهان به خوبی می‌دانند که آمریکا با وجود تمام همکاری‌های ایران و رفع ابهامات آژانس حتی حاضر به پذیرش حق داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌یی برای ایران نیست و به قول خودشان از تمام "گزینه‌های روی میز" برای منصرف کردن ایران از اهداف و مواضع هسته‌یی‌اش استفاده می‌کند.

کلینتون به صراحت در این سخنان اعلام می‌کند که "هدف آن‌ها تغییر محاسبات مقامات ایران است."

او می‌گوید: "ما با 1+5 برای گذاشتن پیشنهادی معتبر بر روی میز کارکرده‌ایم. اگر قرار باشد معامله! دیپلماتیک ارزشمندی برقرار شود ما آن را دنبال خواهیم کرد. و اگر ایران در نهایت آماده وارد شدن به مذاکرات جدی و اتخاد اقدامات اعتمادساز قابل راستی‌آزمایی باشد، آماده خواهیم بود، آن‌چه انجام نخواهیم داد گفت‌وگوی بی‌انتهاست."

ایران مذاکرات مستقیم با آمریکا درباره مسایل دوجانبه را با توجه به این هیچ تغییری در رفتارش نسبت به ایران صورت نگرفته، رد کرده است و اعلام کرده اگر منظور آمریکا مذاکره در چارچوب 1+5 است، می‌تواند در مذاکرات هسته‌یی صورت گیرد، هر چند تاکنون ایران درخواست آمریکا برای گفت‌وگوی دوجانبه در حاشیه مذاکرات هسته‌یی را به طور رسمی نپذیرفته است اما نمایندگان آمریکا در مقاطع مختلف در مذاکرات هسته‌یی هم با دهان بسته پشت میز مذاکره ننشسته‌ و دیدگاه‌هایشان را قطعا بیان کرده‌اند. مگر آن‌که از این پیشنهاد هدف دیگری در سر داشته باشند!

با وجود اصرار آمریکا از تمایلش برای مذاکره مستقیم با ایران درباره بحث هسته‌یی، اما برخی مقامات فعلی و پیشین دولت اوباما سخنی دیگر دارند. روزنامه یدیعوت آحارانوت به نقل از دنیس راس، مشاور پیشین باراک اوباما، رییس‌جمهور آمریکا چندی پیش نوشت که سال 2013 احتمالا شاهد مذاکرات مستقیم میان آمریکا و ایران یا وخامت احتمالی اوضاع خواهیم بود.

راس گفت که در ماه‌های پیش رو شاهد راه‌حل دیپلماتیک معناداری بر روی میز خواهیم بود.

او در عین حال افزود که هیچ رییس‌جمهوری در آمریکا پیش از آن‌که به مردم آمریکا و جهان نشان دهد برای پیشگیری از جنگ نهایت تلاش خود را به کار بسته است به بسیج نیروها نخواهد پرداخت.

آمریکا در سطح وزیر خارجه برای رسیدن به اهدافش درباره ایران که قطعا اهدافی خیرخواهانه نیست حاضر شده تا به طور رسمی پیشنهاد مذاکره با ایران را مطرح کند البته به نظر می‌آید با این اقدام در پی نشان دادن حسن نیت و صلح‌جو بودنش به افکار عمومی خود و جهان است تا به این شکل اقدامات احتمالا تحریمی و تهدید‌آمیز بین‌آلمللی‌اش در آینده را توجیه کند.

رویکرد آمریکا در استفاده از کارتی مهم و غیرمنتظره مثل پیشنهاد مذاکره مستقیم با ایران به خوبی نشان می‌دهد که مهمترین مساله‌ای که اوباما در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش پیش رو دارد موضوع هسته‌یی ایران است.

از سویی به نظر می‌آید پیشنهاد آمریکا فاقد پشتوانه سیاسی و دیپلماتیک است چرا که نه تنها با هیچ واکنشی از سوی کشورهای اروپای یا روسیه و چین مواجه نشد، بلکه از آن استقبال هم کردند. شاید از این رو که می‌دانند این پیشنهاد تو خالی است و نه تنها منافع آن‌ها را تهدید نمی‌کند، بلکه از تهدید منافعشان در منطقه در آینده جلوگیری می‌کند. برخی تحلیل‌گران معتقدند این پیشنهاد بیش‌تر امری تبلیغاتی برای انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بوده است.

در یک ماه اخیر نیز رایزنی‌های مقامات کشورمان در شورای عالی امنیت ملی و وزارت خارجه در چین، هند، روسیه و برخی کشورهای دیگر انجام شده است. هم‌چنین سرگئی ریابکوف، نماینده روسیه در گروه 1+5 و معاون وزیر خارجه روسیه در سفری یک‌روزه به تهران با سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد ایران گفت‌وگو کرد.

به گزارش ایسنا، اگر پاسخ‌ها یا پیشنهاد‌های جدیدی که در رسانة‌های غربی از آن برای ارایه به ایران در مذاکرات احتمالی آینده صحبت می‌شود منطقی، کافی و متقابل نباشد، قطعا مذاکرات هسته‌یی با توجه به قرار گرفتن ایران در فضای انتخابات ریاست‌جمهوری در خردادماه سال 1392 برای حداقل شش ماه آینده به کما خواهد رفت.

گزارش از خبرنگار ایسنا: زهرا اصغری