صنعت نفت ایران بعد از تحریم

در یازدهم تیرماه امسال بالاخره کشورهای غربی آخرین کارت خود در حوزه تحریم اقتصادی ایران را رو کردند و خرید نفت از جمهوری اسلامی ایران را متوقف کردند.غرب معتقد است که این مرحله از تحریم ها، فلج‌کننده است و زیان اقتصادی زیادی را به ایران وارد می کند و در شرایطی که تورم و سایر مشکلات اقتصادی ایران افزایش یافته، می تواند در کوتاه‌مدت منجر به تغییر رفتار و عقب نشینی جمهوری اسلامی از مواضع خود به ویژه در موضوع هسته‌ای شود.

با وجود جنگ روانی غرب در این زمینه، مقامات کشورمان بر عقب نشینی نکردن از مواضع اصولی نظام تأکید دارند و معتقدند با صبر و استقامت می توان تحریم های نفتی غرب را خنثی کرد. واقعیت هم این است که چنانچه جمهوری اسلامی ایران بتواند از این مرحله از تحریم ها موفق بیرون آید، ابزار غربی تحریم را که بیش از دو دهه است در مسیر پیشرفت کشورمان سنگ اندازی می کند، به-شکلی اساسی خنثی کرده و کارآیی آن را از بین خواهد برد تا جایی که غرب دیگر به فشار از طریق تحریم امیدی نخواهد داشت.

سؤال این است که با وجود تحریم های گسترده غرب در حوزه نفت و حوزه های مربوط به آن، همچون تحریم بیمه نفتکش ها آیا ایران می تواند بر این تحریم ها غلبه کند؟ تاکنون چه اقداماتی در جهت مقابله با تحریم نفت انجام داده و آخرین وضعیت فروش نفت کشورمان چگونه است؟ با آگاهی از فشارهای موجود در تحریم نفت و تلاش گسترده رقبای نفتی ایران برای پرکردن جای خالی ایران در بازارهای نفتی، در این نوشته به فرصت های مقدور و راه های جایگزین ایران در وضعیتی که غربی ها تمام توان خود را برای جلوگیری از فروش نفت ایران به کار بسته اند، می پردازیم.

بررسی توانایی ایران در غلبه بر تحریم نفت

واقعیت این است که تحریم های اخیر نفت و بیمه، مشکلات زیادی را برای فروش نفت ایران به وجود آورده است. در حالی که سهم صادرات ایران در روزهای قبل از تحریم نفت تقریباً دو میلیون و دویست هزار بشکه در روز بود، این رقم اکنون به تقریباً یک میلیون و یکصد هزار بشکه در روز کاهش یافته است. گفته می شود زیان ناشی از کاهش فروش نفت ایران، روزانه نزدیک به 60 تا 70 میلیون دلار است. در کنار این جلوگیری غربی ها از بیمه نفتکش های ایرانی و کشتی های حامل محصولات پتروشیمی ایران وضعیت سختی را برای صنعت نفت کشور به وجود آورده است و از آن-جا که اقتصاد ایران وابسته به درآمدهای نفتی است، مشکلات اقتصادی زیادی بر کشور تحمیل می‌شود.

در عین‌حال، با توجه به سایر واقعیت های اقتصاد بین الملل و دیگر توانمندی های کشور در صنایع پیرامونی نفت، می توان ادعا کرد که هرچند در وضعیت کنونی، تحریم نفت سبب مشکلات اقتصادی شده، اما این وضعیت، شکننده خواهد بود و حربه تحریم نفت در میان مدت کارآیی خود را از دست خواهد داد. در واقع، تحریم نفتی ایران بر پایه های سست و شکننده ای بار شده و بعد از چند ماه شکست خواهد خورد. عواملی که برنامه تحریم را به شکست می کشاند، در دو بعد فرصت ها و توانمندی های ایران و همچنین اقدامات جایگزین ایران بعد از تحریم نفت دسته بندی می شوند:

الف) فرصت ها و توانمندی های ایران در خنثی کردن تحریم نفت:

1- رونق تولید و صادرات محصولات نفتی با وجود تحریم

سرمایه گذاری ایران در تولید محصولات نفتی و صادرات آن‌ها به جای صادرکردن نفت خام، امروزه به نتایج مطلوبی رسیده و ظرفیت مناسبی را فراهم کرده تا بخشی از نفت خام استحصال شده در داخل، به مواد پتروشیمی تبدیل و به خارج صادر شوند. به گفته یکی از مسؤلان نفتی، امروزه مراکز پژوهشی در صنعت نفت به بلوغ خود رسیده‌اند و این شکوفایی به گونه ای است که امور بزرگ عملیاتی و پژوهشی در داخل کشور و به دست متخصصان و نیروهای توانمند بومی و داخلی انجام می پذیرد و نباید از نظر دور داشت که در وضعیت فعلی و با توجه به تحریم ها، پژوهشگران صنعت نفت کشور توانسته اند در پروژه های بزرگ، گام‌های مؤثر بردارند.

همچنین به گفته مدیرعامل هلدینگ پتروشیمی نفت و گاز پارسیان، عملکرد شرکت‌های پتروشیمی در سه ماهه امسال بهتر از شش ماهه سال قبل ارزیابی می شود و بررسی گزارش‌های سه ماهه، نشان از رشد سودآوری سهام شرکت‌های پتروشیمی و درآمدزایی این شرکت‌ها دارد.بعد از اجرای تحریم های نفتی غرب، رسانه های غربی و ضدانقلاب، تبلیغات منفی زیادی را به راه انداختند مبنی بر اینکه صادرات محصولات پتروشیمی ایران 90 درصد کاهش یافته است؛ اما چنانچه کاهش درآمدی در بخش صادرات محصولات پتروشیمی مشاهده می شود.

ناشی از کاهش قیمت نفت است. همچنین کاهش خرید محصولات پتروشیمی ایران بیشتر از جانب کشورهای اروپایی و کره‌جنوبی است. این در حالی است که معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی می گوید: هم‌اکنون درخواست‌های زیادی از برخی کشورها داریم که به علت محدودیت سقف تولید، قادر به پاسخگویی همه متقاضیان نیستیم. به گفته وی، صادرات محصولات پتروشیمی، از نظر ارزش 25 درصد و از نظر وزنی، 11 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است که این آمار، نشان‌ می‌دهد صنعت پتروشیمی، در فروش محصولات خود با هیچ مشکلی مواجه نیست.

همچنین رئیس کل گمرک ایران، ارزش صادرات غیر نفتی سه ماهه نخست امسال را 8 میلیارد و 900 میلیون دلار برآورد کرد. در میان کالاهای غیر نفتی از نظر ارزش، محصولات پتروشیمی مانند کود اوره، پلی‌اتیلن و قیر در صدر قرار دارند که بیشتر به کشورهای عراق، چین، امارات متحده عربی و افغانستان صادر شده است.

میزان ارزآوری صنایع پتروشیمی به گفته مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به این شکل است که سال گذشته پیش‌بینی صادرات 6/11 میلیارد دلاری را داشتیم؛ اما رقم صادرات به میزان 3/14میلیارد دلار محقق شد، امسال نیز برنامه‌ریزی برای تحقق صادرات 5/16 میلیارد دلاری است. بیات روند کاهش قیمت نفت را بر بازار پتروشیمی مؤثر خواند و گفت: رقم صادرات 5/16 میلیارد دلار محصول پتروشیمی در سال 91 با در نظر گرفتن همه عوامل، ازجمله نوسان‌های قیمت نفت که بر صنعت پتروشیمی تأثیرگذار است، صورت گرفته و تحقق آن دور از انتظار نیست.

بنابراین با وجود کاهش قیمت محصولات پتروشیمی و نیز با وجود کاهش خرید تولیدات پتروشیمی ایران از سوی اروپا، ایران از توان مدیریت این موضوع برآمده و محصولات پتروشیمی خود را در کشورهای آسیایی و آفریقایی به فروش می رساند. هند ازجمله بازارهای پرمصرف محصولات پتروشیمی ایران است. بازار 2/1 میلیارد نفری هند نه‌تنها از لحاظ بزرگی که از لحاظ حمل‌ونقل نیز برای ایران دارای مزیت است. فاصله نسبتاً نزدیک دو کشور، حمل‌ونقل کالا با کشتی‌های کوچک اما با تناوب زیاد را برای دو طرف اقتصادی می‌سازد.

علاوه بر این، جمهوری اسلامی ایران، سه پالایشگاه در حال ساخت دارد که قرار است با بودجه خاص به سرعت تا پایان سال ساخته شود. این سه پالایشگاه می توانند روزانه بین 300 تا 400 هزار بشکه از نفت خام کشور را پالایش کنند و از درصد خام فروشی نفت کاسته می شود، ضمن اینکه ارزش افزوده و ارزآوری محصولات پتروشیمی بسیار بیشتر از فروش نفت خام است.

2- اراده شکننده مشتری های سنتی نفت ایران در همراهی با تحریم ها

در بین کشورهای اروپایی، یونان، ایتالیا و اسپانیا مشتریان سنتی نفت ایران هستند که اکنون در اوضاع وخیم اقتصادی قرار دارند و با اکراه تن به تحریم  ایران داده اند. انتقال نفت ایران به این کشورها از طریق شرکت‌های خصوصی تولیدکننده فرآورده‌های نفتی آن‌ها بوده و همین موضوع، منفذی برای فرار این کشورها از برنامه تحریم ایران است.

دیگر اینکه پالایشگاه های این کشورها بر اساس نفت خام ایران برنامه‌ریزی شده است و باتوجه به سابقه تفاهم و آسان بودن همکاری‌های مشترک در معاملات گذشته، استفاده نکردن از نفت ایران، فشار زیادی به آن‌ها می آورد. با وجود همراهی این کشورها با برنامه تحریم، پیش بینی می شود در میان‌مدت به‌دنبال بهره‌مندی مجدد از نفت ایران برآیند. البته باید گفت این کشورها خرید نفت از ایران را به طور کامل قطع نکرده بلکه کاهش داده اند.

3- دشواری قابل توجه جایگزینی نفت ایران

نفت هر کشور کیفیت متفاوتی با نفت سایر تولید کنندگان اوپک دارد. در حال حاضر بیش از50 پالایشگاه در جهان از نفت ایران استفاده می‌کنند. جایگزینی عملی نفت دیگر فروشندگان به همان نحوه و با فرمول نفت ایران باتوجه به روند مستمر قبلی صدور نفت ایران به این پالایشگاه‌ها مشکلاتی را به همراه دارد. اگرچه در کوتاه‌مدت ادعای جایگزینی نفت ایران عملی است؛ اما در بلندمدت جایگزینی آن صرف‌نظر از ایرادات دیگر که به لحاظ فنی و کیفی قابل تأمل و جدی به‌نظر می‌رسد، از نظر تبدیل و ارائه آن از سوی دیگر بازیگران نفتی یعنی فروشندگان، دشوار خواهد بود.

باید گفت مدت شش ماهه ای که آمریکا برای خریداران اروپایی نفت ایران در نظر گرفته بود که سیستم پالایشگاهی خود را بر مبنای نفت دیگر کشورها تغییر دهند، سبب نشده تا همه این کشورها بتوانند در این کار موفق شوند و همچنان نفت ایران مناسب پالایشگاه های آنان است. از این‌رو افزایش تولید 5/2 میلیون بشکه‌ای نفت عربستان در روز برای جبران کمبود ناشی از تحریم نفت ایران نمی تواند در بلندمدت کارساز باشد، چراکه کیفیت آن با نفت ایران متفاوت است. نفت صادراتی ایران، سنگین و ترش است، در حالی که نفت کشورهایی چون عربستان، لیبی یا آفریقای غربی، سبک و شیرین هستند.

این بدان معنا است که نفت این کشورها حاوی سولفور کمتری است و بیشتر مناسب تهیه فراورده هایی چون بنزین است، در حالی که نفت سنگین ایران که حاوی سولفور بیشتری است، برای فراوری به دیگر محصولات مشتق از نفت، هزینه کمتری می‌برد. نفت عربستان حتی برای برخی کشورهای آسیایی از جمله هند نیز مناسب نیست.

به نوشته سایت «بیزینس رکوردر» آمریکا، از آنجا که پالایشگاه‌های نفت هندوستان با تکنولوژی پالایش خوراک نفت خام سنگین با آپی‌آی 28 و 29 ساخته شده و باید نفت خام خود را از کشوری مانند ایران که نفت سنگین دارد، تهیه کند؛ از این‌رو عربستان که نفت خام سبک با آپی‌آی 38 تا 41 دارد، برای آنکه نفت خام متناسب با پالایشگاه هند را تأمین کند، باید نفت خام عرب متوسط با آپی‌آی 36 و نفت عرب سنگین با آپی‌آی 36 را با هم مخلوط ‌کند تا برای پالایشگاه هند قابل استفاده باشد.

این مشکلات سبب شده تا خریداران اروپایی نفت ایران به‌سوی روسیه روی آورند و از آنجا که کیفیت نفت روسیه شبیه نفت ایران است، برای خرید نفت روسیه صف بکشند. کارشناسان معتقدند نفت سنگین اورال روسیه با نفت سبک منطقه ولگا در سیبری غربی، ترکیبی مناسب برای جایگزینی نفت ایران برای پالایشگاه‌های اروپایی است که همچنان با سیستم متکی به نفت ایران فعالیت می‌کنند.

به هر حال، این موضوع در بلندمدت نیز نمی تواند پاسخگوی نیاز اروپا باشد، چراکه فارغ از توان پاسخگویی روسیه به نیاز نفتی اروپا، باج گیری های این کشور در فروش گاز به اروپاییان، کشورهای غربی را وا می دارد که همچنان برای رفع موانع خرید نفت از ایران تلاش کنند.نکته اساسی تر اینکه خرید نفت روسیه، تقویت موضع کرملین، رقیب راهبردی آمریکاست. به همین دلیل، شخص اوباما با خرید نفت از روسیه مخالف است. وی در پاسخ به کنگره گفته است: ما نباید نفت ایران را تحریم کنیم، چراکه سود این کار به جیب رقیب دیرینه ما، روسیه، می رود. میدان داری روسیه که ذخایر راهبردی زیادی هم دارد، در حالی که اروپا و آمریکا درگیر مشکلات اقتصادی هستند، در بلندمدت به ضرر جبهه غربی است.

4- پیچیدگی بازار معاملات نفت از نگاه خریداران

همچنان که گفته شد، هر کشور متقاضی و خریدار نفت لازم است برای تبدیل نفت خام و تهیه محصولات نفتی، پالایشگاه های خود را بر مبنای نفت فروشنده ایجاد کند و این کار در ظرف زمانی چندساله انجام می‌گیرد. یک کشور متقاضی نمی تواند هر سال سیستم پالایشگاهی خود را تغییر دهد. از این رو متقاضی نفت به دنبال فروشندگانی است که فروش نفت به وی را طی مدت طولانی تضمین کند.

هر خریدار می‌بایست رفتارهای احتمالی فروشنده را محاسبه کند. در کنار این موضوع، حجم بالای معامله نفت و هزینه های کلان حمل‌ونقل، بیمه و... بازار معاملات نفتی را با پیچیدگی زیادی مواجه کرده است؛ مثلاً صرف‌نظر از اینکه به لحاظ تفاوت کیفیتی، نفت عربستان نمی تواند به سادگی جایگزین نفت ایران شود و امکان عملی عرضه فیزیکی آن که به جز منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز عملاً راه عبوری قابل اتکایی ندارد، نکته مهم دیگری درباره ظرفیت تولید نفت عربستان وجود دارد که قابل چشم‌پوشی نیست و آن، بحران  داخلی این کشور و همچنین کشور آشفته لیبی به-عنوان دیگر کشور جایگزین نفتی است.

در حال حاضر، بیداری اسلامی جامعه عربستان را به تحرک واداشته و تضمینی نیست که نظام پادشاهی این کشور بتواند حافظ منافع غرب در حوزه انرژی باشد. مشاهده شده که در اثر نهضت بیداری اسلامی در مصر، چندین بار لوله های انتقال گاز به رژیم صهیونیستی منفجر شد؛ بنابراین اروپا و آمریکا که نیازمند امنیت انتقال انرژی هستند، با مشکلات زیادی مواجهند. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران در بین کشورهای صادرکننده نفت از بیشترین امنیت برخوردار است و در تأمین امنیت انتقال انرژی اقتدار بالایی دارد.

5- نزدیک شدن به فصل سرما

اروپاییان تنها دو ماه دیگر در فصل گرما قرار دارند و بعد از این مدت نسبتاً کوتاه باید مقدمات ذخیره سازی نفت را برای استفاده در پاییز و زمستان فراهم کنند. بر این اساس، وضعیت سنگین برای فروش نفت ایران بعد از دو ماه شکسته خواهد شد. نیاز جهان به نفت در زمستان حدود 93 میلیون بشکه در روز است و در حال حاضر که فصل گرماست، عربستان و روسیه در اوج تولید هستند تا بتوانند کمبود نفت ایران را جبران کنند. چون زمستان فرا رسد، این دو دیگر توان جبران نفت ایران را ندارند. طبیعی است که در آن وضعیت، قیمت نفت به طور محسوسی افزایش خواهد یافت و مشکلات اقتصادی غرب، تاب تحمل قیمت بالای نفت را ندارد. پیش بینی می شود در این موقعیت، اروپا بار دیگر به نفت ایران رجوع کند.

ب) فرصت  یابی های جدید ایران برای صادرات نفت بعد از تحریم:

1- استفاده از ظرفیت بخش خصوصی

یکی از طرح های مقابله با تحریم نفت، فعال کردن بخش خصوصی در فروش نفت است. به گفته رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، بخش خصوصی، محدودیتی در حوزه‌های صادرات نفت خام ندارد و حجم صادرات نفت این بخش، حدود 500 هزار بشکه در روز است. البته بخش خصوصی بازاریابی مستقل خود را خواهد داشت و وارد بازارهای نفت ایران نخواهد شد.

این موضوع برای متقاضیان اروپایی نیز خوشایند خواهد بود، چراکه آن‌ها نیز به دنبال راه های دور زدن تحریم ها هستند و در حال حاضر برخی از پالایشگاه‌های اروپایی به دلیل غیر اقتصادی بودن، ورشکسته شده‌اند و از این رو صاحبان جدید آن‌ها باوجود تحریم‌های نفت ایران، حاضر شده اند برای نجات خود، با بخش خصوصی ایران برای واردات نفت، قرارداد امضا کنند.

2- تولید بر اساس بیع متقابل

ایران سرمایه گذاری در برخی مناطق نفتی را بر اساس بیع متقابل انجام داده است. بدین معنا که برخی شرکت های بزرگ نفتی در میادین نفتی ایران سرمایه گذاری کرده‌اند و اکنون در حال استخراج نفت هستند تا سهم سرمایه گذاری خود را ببرند. هرگونه اخلال در این روند، مضرات اقتصادی زیادی را متوجه این شرکت ها می کند. برای مثال، شرکت اِنی ایتالیا با سرمایه گذاری در یکی از فازهای نفتی ایران قرار است در مقابل، حداقل دو میلیارد دلار نفت از ایران خریداری کند.

3- افزایش خرید چین، هند و تایوان

بر اساس اخباری که رویترز منتشر کرده است، خریدهای نفتی چین، هند و تایوان از ایران بعد از تحریم نه‌تنها کاهش نداشته بلکه از افزایش چشم گیری نسبت به سال قبل برخوردار بوده است. رویترز با اشاره به افزایش واردات نفت سه کشور از ایران در نخستین ماه اجرای تحریم نفتی غرب، اعلام کرد واردات نفت چین، هند و تایوان از ایران در این ماه به ترتیب با رشد 54 درصدی، 27 درصدی و 216 درصدی روبه‌رو خواهد شد.

رویترز، به نقل از مؤسسه «پترولاجستیکس» اعلام کرد چین با افزایش قابل توجه واردات نفت از ایران به بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران در ماه جولای تبدیل خواهد شد.بر اساس این گزارش، انتظار می‌رود چین با دریافت تخفیف‌هایی واردات خود را از این کشور از 430 هزار بشکه در روز در ماه ژوئن، به روزانه 890 هزار بشکه در ماه جولای افزایش دهد که این میزان برابر با 54 درصد کل صادرات نفت ایران خواهد بود. میزان واردات چین از ایران در سال 2011 به‌طور متوسط برابر با 480 هزار بشکه در روز بوده است. بر اساس این گزارش، اگر اطلاعات نهایی گمرک چین این ارقام را تأیید کند، این اقدام چین، دهن‌کجی بزرگی به آمریکا خواهد بود.

همچنین انتظار می‌رود خریدهای نفتی هند از ایران از 264 هزار بشکه در روز در ماه ژوئن به 335 هزار بشکه در روز در ماه جولای افزایش یابد و این میزان از متوسط واردات سال گذشته این کشور از ایران برابر با 326 هزار بشکه نفت در روز بیشتر خواهد بود. بدین ترتیب، واردات نفت هند از ایران نیز در ماه جولای با رشد 27 درصدی روبه‌رو خواهد شد.

چند روز قبل نیز ایسنا گزارش داد که هند اولین محموله نفت ایران را پس از اجرایی‌شدن تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه صادرات نفت ایران دریافت کرده است. نفتکش ایرانی «موشن» که 298‌هزار و 731 تن گنجایش دارد، در بندر وادینار در گجارات این محموله نفتی را تخلیه کرده و «اس‌پی‌باریا» یکی از مسئولان بندر وادینار، ورود این نفتکش به بندر را تأیید کرده است.

طبق گزارش رویترز،تایوان نیز محموله‌ای برابر با 65 هزار بشکه در روز از ایران وارد خواهد کرد که این محموله نیز از متوسط واردات این کشور از ایران در سال 2011 برابر با 30 هزار بشکه، افزایش بیش از دو برابری خواهد داشت. به نوشته این گزارش، افزایش واردات چین و هند، دو واردکننده بزرگ آسیا در سال گذشته، بر خلاف ژاپن و کره‌جنوبی بوده است. انتظار می‌رود ژاپن در ماه جاری میلادی 98 هزار بشکه در روز، نفت از ایران وارد کند که بیش از یک‌سوم نسبت به سال گذشته کمتر است و کره جنوبی نیز به علت مشکلات بیمه، توانایی واردات نفت را ندارد.

4- بازارهای جدید آفریقایی

ایران تاکنون یکی از صادرکنندگان عمده نفت به آفریقای جنوبی بوده و با تأمین 29 درصد نیاز آفریقای جنوبی به نفت خام، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت این کشور به‌شمار می‌رفته اما به سبب فشارهای آمریکا اکنون این وضعیت با مشکل مواجه شده است. در عین حال، ایران از توان بازاریابی در آفریقا برخوردار است و بعد از اجرایی شدن تحریم های اخیر توانست با کنیا موافقت‌نامه فروش نفت امضا کند. حجم نفتی که بر اساس این موافقت‌نامه قرار است به کنیا صادر شود، 4 میلیون تن در سال، معادل 30 میلیون بشکه در سال یا 80 هزار بشکه در روز اعلام شده است. همچنین اخیراً وزیران نفت و انرژی زیمبابوه و تاجیکستان از آغاز مذاکراتی برای واردات نفت خام از شرکت ملی نفت ایران خبر داده بودند.

5- کنسرسیوم شرکت های بیمه داخل در مقابله با تحریم بیمه کشتی ها

گفته شد که یکی دیگر از ابعاد تحریم های جدید غرب در زمینه نفت، تحریم بیمه کشتی های صادرکننده محصولات پتروشیمی ایران و نفت کش های ایرانی است.برای مقابله با این شرایط، کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های بیمه‌ داخلی با هدف بیمه کردن کشتی‌های حامل محصولات پتروشیمی تشکیل شده که همه کشتی‌های داخلی و خارجی حامل محصولات پتروشیمی را تا مقصد، بیمه می‌کند و دولت نیز تضمین لازم را برای تأمین بیمه این محصولات، ارائه کرده است.

ایران با راه اندازی بیمه خوداتکایی که یک بیمه معتبر داخلی است، بیمه کشتی ها و نفتکش های خود را بر عهده گرفته است که برای متقاضیان خارجی نفت نیز معتبر است. برنامه دیگر ایران، تحویل نفت در مقصد است. یعنی اینکه به جهت نوبودن ناوگان حمل‌ونقل دریایی ایران، کشورمان خود خطر صادرات نفت تا مقصد خریدار را می پذیرد و نیازی به بیمه بین‌المللی نیست.

6- موافقت هند و ژاپن با بیمه کشتی‌های حمل نفت ایران

در حالی که کشورهای اروپایی بیمه نفتکش های ایرانی را تحریم کرده اند، هند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران با پوشش محدود بیمه‌گران هندی برای کشتی‌های حمل‌کننده نفت ایران موافقت کرد. شرکت‌های بیمه داخلی هند اجازه یافتند تا پوشش 50 میلیون دلاری خسارت آلودگی و صدمات شخصی برای مالکان کشتی حمل‌کننده نفت ایران را فراهم کنند، همچنین آن‌ها پوشش بیمه 50 میلیون دلاری بدنه و موتور کشتی را به‌منظور حمایت از کشتی‌ها در برابر خسارات فیزیکی تأمین خواهند کرد.

این مجوز، اجازه می‌دهد که پالایشگاه‌ها از هرگونه اختلال در تأمین نفت جلوگیری کنند. بر این اساس، شرکت کشتیرانی هند توانایی از سرگیری انتقال نفت ایران را به‌دست آورده است.در همین زمینه باید گفت پایگاه خبری «بیزینس‌تایمز» به‌تازگی اعلام کرد پارلمان ژاپن با اعطای ضمانت‌های دولتی برای بیمه محموله‌های نفتی ایران موافقت کرده که به موجب آن، به دولت ژاپن اجازه داده می‌شود هر تانکر نفت ایران را به میزان حداکثر 6/7 میلیارد دلار در برابر حوادث احتمالی تحت پوشش بیمه‌ای قرار دهد.

همچنین سه مقام پالایشگاهی ژاپن در روزهای اخیر اعلام کردند که ژاپن به‌زودی با بیمه مستقل خود، اولین محموله نفت ایران را در جزیره خارک بار خواهد زد. طبق گفته آنان، دو شرکت ژاپنی به نام‌های «نفت و انرژی جی ایکس نیپون» و «ایدمیتسو کوسان» احتمالاً در 20ژوئیه در جزیره خارک حدود یک‌میلیون و 700‌هزار بشکه نفت ایران را به‌وسیله نفتکش غول‌پیکر ریوهو ماری که تحت حمایت دولت ژاپن است، به مقصد ژاپن بار خواهند زد.

7- تغییر آرایش ناوگان دریایی نفت ایران برای مقابله با تحریم

جبهه غربی علاوه بر تحریم نفتی ایران، جنگ رسانه ای را هم علیه ایران به کار گرفته و هر روز اخبار منفی زیادی را علیه صنعت نفت کشور منتشر می کند. در روزهای اخیر، خبرگزاری رویترز مدعی شد در حالی که چین و هند از کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران درخواست کرده اند که نفت وارداتی این کشورها از ایران با نفتکش‌های ایرانی ارسال شود، شرکت ملی نفتکش ایران، کشتی‌های کمی در اندازه مورد نیاز برای برآوردن نیاز حداقل یکی از پالایشگاه‌های هند دارد.

این در حالی است که به گفته جمال میاحی، مدیر امور فنی شرکت ملی نفتکش، ایران با در اختیار داشتن 47 فروند کشتی نفتکش با ظرفیت حمل سالانه 11 میلیون تن نفت خام و فراورده نفتی، چهارمین ناوگان بزرگ حمل دریایی نفت جهان را در اختیار دارد. از این رقم 43 فروند نفت خام ، سه فروند فراورده‌های نفتی و یک فروند گاز مایع را منتقل می کنند.

در هفته های اخیر، برنامه ریزی برای اضافه شدن 13 کشتی جدید به ناوگان حمل‌ونقل نفتی ایران انجام شده که با این حساب، ظرفیت حمل نفت دریایی ایران طی یک سال آینده به یک میلیارد بشکه افزایش می یابد. این ناوگان می تواند 18 میلیون تن نفت خام را جابه‌جا کند و به این ترتیب، دومین ناوگان بزرگ جهان و جوان‌ترین ناوگان دریایی نفت خام جهان به ایران تعلق می‌گیرد.

هم‌اکنون شرکت نفتکش ایران با شرکت های خارجی همچون شل، توتال فرانسه و استات اویل هیدرو نروژ فعالیت می‌کند و ‌در وضعیت فعلی، کشتی‌های نفتکش ایران در بیش از 50 بندر جهان نفت تخلیه و بارگیری می‌کنند که مبدأ و مقصد بسیاری از این کشورها غیرایرانی هستند. این ناوگان گسترده ایران در حالی که از تجربه مهم انتقال نفت در دوران جنگ تحمیلی – انتقال حدود 4 میلیارد بشکه نفت در هشت سال زیر آتش ارتش بعث- برخوردار است، می تواند نفت کشور را به بازارهای جدید منتقل کند.

با توجه به وجود کشتی‌های مازاد در ناوگان نفتکش ایران، برخی از این کشتی‌ها از چند سال گذشته تاکنون برای سودآوری بیشتر در خطوط انتقال نفت دریایی اروپا و برای شرکت های بزرگ نفت جهان همچون شل انگلیس و توتال فرانسه مشغول به کار بودند؛ اما در هفته های گذشته، ایران در مقابله با تحریم های اروپا از 10فروند نفتکش خود در اروپا، هفت نفتکش‌ غول پیکر را فراخواند تا در مسیرهای دیگری فعالیت کنند.

این اقدام علاوه بر مقابله با تحریم ها می تواند سودآوری بیشتری نیز برای کشور داشته باشد. به-گفته یکی از مقامات، علاوه بر اینکه به سبب تحریم ها ناوگان ایران نیاز داشت که این نفتکش ها به خدمت خودش درآیند، جابه‌جایی دریایی نفت خام در مسیرهای شرق و جنوب شرق آسیا از نظر کرایه حمل، سودآوری بیشتری برای نفتکش‌های ایرانی دارد.

ضمن اینکه با توجه به حل‌وفصل مشکلات بیمه و مؤسسات رده‌بندی در اوضاع فعلی هیچ‌گونه مشکلی برای تردد کشتی‌های نفتکش ایران در هیچ‌یک از آبراه‌های بین‌المللی جهان وجود ندارد. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود با خروج کشتی‌های نفتکش ایران از بازار اروپا، شوک روانی خروج این تعداد کشتی غول‌پیکر منجر به افزایش چندباره هزینه حمل دریایی نفت برای پالایشگرهای اروپایی شود که با توجه به اوضاع اقتصادی منطقه یورو، تحمیل این هزینه‌های اضافی مشکلات بیشتری را ایجاد خواهد کرد.

نتیجه گیری

از مجموع آنچه گذشت، این فرضیه تأیید می شود که تحریم نفت ایران وضعیت شکننده ای دارد و در میان‌مدت نمی تواند پابرجا بماند. ایران با سابقه 100 سال تولید و فروش نفت و با ناوگان دریایی قدرتمند و نوین، اکنون جایگاهی مهم در عرصه تولید و صادرات نفت دنیا دارد که نمی توان به-سادگی آن را نادیده گرفت. هرچند با وجود تحریم های گسترده غرب در حوزه نفت و بیمه کشتی ها، مشکلات زیادی برای فروش نفت کشور ایجاد شده و ضررهای اقتصادی نیز متوجه ما شده است؛

اما می توان پیش بینی کرد که افزایش قیمت نفت طی ماه های آینده نه تنها اقبال به نفت ایران را افزایش می دهد، بلکه ضررهای اقتصادی را نیز جبران خواهد کرد.شاید ضررهای کنونی از این جهت که مسئولان کشور، مدیریت بهتری در هزینه کردن درآمدهای کلان نفتی اعمال کنند، تجربه خوبی نصیب ما کند.

حمزه عالمی

منبع:پایگاه بصیرت