رهبر انقلاب در دیدار جمعی از مدیران، اساتید و طلاب جامعهالزهرا تاکید کردند:
نگاهی به سخنان رهبر معظم انقلاب و منظومه‌ی فكری ایشان درباره‌ی رشد و پیشرفت علمی در كشور نشان می‌دهد كه ایشان علم و فناوری را عامل اقتدار ملت ایران می‌دانند. عبارت «العلمُ سلطانٌ»۱ كه بارها از سوی ایشان عنوان شده است، به‌خوبی نشان می‌دهد كه جامعه‌ی اسلامی باید مقتدر باشد. از نگاه ایشان، برای این اقتدار به علم و فناوری پیشرفته نیاز است؛ علمی كه در كوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت بتواند اقتدار كشور ما و جهان اسلام را به ارمغان بیاورد.
اما علم اقتدارآفرین چگونه علمی است؟ این علم دو ویژگی اصلی و اساسی دارد؛ نخست این‌كه روند تولید آن «جهاد علمی» است. یعنی این علم در مقابله‌ی با دشمن و در مبارزه با او تولید می‌شود. ویژگی دوم هم نافع بودن علم است. یعنی علمی كه نفعی به حال جامعه ندارد، اقتداری را هم در پی نمی‌آورد. جالب این‌كه ما در ادعیه‌ی خودمان هم می‌گوییم: «اللّهُم إنّی أعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لا یَنْفَعُ»۲
برای این‌كه علم ما تبدیل به نفع برای جامعه بشود، باید بین مراكز تولید علم ما -دانشگاه، حوزه، مؤسسات پژوهشی و حتی محققین و دانشمندان و مراكز مصرف‌كننده‌ی علم كه بخش‌های مختلف جامعه هستند- ارتباط مناسبی شكل بگیرد. تولیدكننده‌ی علم باید با توجه به نیاز مصرف‌كنندگان علم تولید كند. مصرف‌كننده هم باید بتواند به‌راحتی و در چهارچوب یك سامانه‌ی هوشمند نیاز خود را به تولیدكننده‌ی علم منتقل كند.
بنابراین برای تولید علم نافعی كه به اقتدار جامعه‌ی ایرانی بینجامد، ما نیازمند اصلاحاتی در هر سه حوزه‌ی «عرضه‌ی دانش»، «تقاضای دانش» و «ارتباط بین عرضه و تقاضای دانش» هستیم. یعنی سیاست‌های ما در بخش تولید علم باید از آن‌گونه تولید علم و دانشی حمایت كند كه پاسخ نیاز و تقاضای جامعه‌ی ما باشد. همین‌طور باید سامانه‌هایی را طراحی كرد كه جامعه بتواند به‌راحتی نیازها و تقاضای علمی خود را به تولیدكنندگان دانش سفارش دهد. علاوه بر آن، بخش‌های اجتماعی ما باید به این نتیجه برسند كه برای بهبود عملكرد خود نیاز به علم دارند و بنابراین به علم احساس نیاز كنند و خود را در دوراهی «ورشكستگی و نابودی» یا «تقاضامند علم بودن» ببینند.
حلقه‌های مفقوده‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه
«ارتباط صنعت و دانشگاه» یكی از حلقه‌های تولید و مصرف علم در كشور است؛ ارتباطی كه حاصل نیاز بخش صنعت و توانایی تولید علم در دانشگاه‌های صنعتی است. اما خود ارتباط نیز با مشكلاتی روبه‌رو است. دانشگاه می‌تواند برای صنعت نیرو تربیت كند، برای رفع مشكلات صنعت مشاوره بدهد، نیاز جامعه را به صنعت منتقل كند و راهبردهای جدید تولیدی را در اختیار صنعت بگذارد. دانشگاه برای این‌كه بتواند پاسخگوی نیازهای صنعت باشد، باید نگاه خود را معطوف به جامعه‌ی ایران و مسائل و نیازهای آن كند و برای جامعه تولید علم كند. در غیر این صورت علم تولیدشده در دانشگاه به كار صنعت و جامعه نمی‌آید، بلكه دانشگاه علمی را تولید كرده كه مورد استفاده‌ی دیگر جوامع است یا این‌كه اساساً بی‌استفاده خواهد بود.
برای بهبود رابطه‌ی نظام عرضه‌ی دانش و نظام تقاضای دانش و به طور خاص، بهبود رابطه‌ی صنعت و دانشگاه نیاز است تا به غیر از نهادهای مستقیم زیرمجموعه‌ی خود این دو نظام، نهادهایی واسطی زیرمجموعه‌ی نظام ارتباطی بین این دو بخش وجود داشته باشند تا سازوكارهای ارتباطی محقق شود. پژوهشكده‌های كاربردی كه حول محور نظام نوآوری شكل گرفته‌اند و معمولاً مملو از ایده‌های خلاقانه‌ی قابل اجرا هستند، از جمله‌ی چنین نهادهایی هستند كه می‌توانند این ارتباط را به‌خوبی برقرار كنند.
دانشگاه برای این‌كه بتواند پاسخگوی نیازهای صنعت باشد، باید نگاه خود را معطوف به جامعه‌ی ایران و مسائل و نیازهای آن كند و برای جامعه تولید علم كند. در غیر این صورت علم تولیدشده در دانشگاه به كار صنعت و جامعه نمی‌آید، بلكه دانشگاه علمی را تولید كرده كه بی‌استفاده خواهد بود.
در بهبود ارتباط بخش تولید علم و بخش عرضه‌ی علم به طور عام و بهبود ارتباط صنعت و دانشگاه به طور خاص، دولت می‌تواند نقش سازنده‌ای ایفا كند، چرا كه دولت متولی اصلی بسیاری از حوزه‌های عمومی است كه هركدام از این حوزه‌ها كم و بیش با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. علاوه بر آن، دولت آگاه‌ترین مجموعه‌ها به مشكلات حوزه‌های تحت اختیار خود هم هست. بنابراین دولت با توجه به این دو ویژگی می‌تواند نیاز خود را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد و از آنها بخواهد كه برای رفع این مشكلات چاره‌اندیشی كنند. همچنین دولت از آن‌جایی كه دسترسی مناسبی به بسیاری از منابع تحقیقاتی دارد، می‌تواند در رفع مشكلات پژوهشی هم كمك شایانی به دانشگاه نماید.
البته در دانشگاه هم باید اصلاحاتی صورت بگیرد تا هم فعالیت‌های دانشگاه‌های صنعتی به خروجی مورد نظر در صنعت برسد و هم دانشگاه از چالاكی لازم برخوردار گردد. مكانیسم تأمین مالی دانشگاه‌ها نیز باید معطوف به خروجی متناسب با نظام تقاضای دانش باشد. همچنین نظام ارتقای اساتید باید معطوف به همین هدف دنبال شود. در این صورت و با اعمال مدیریت صحیح، امید می‌رود كه دانشگاه و صنعت بتوانند بسیاری از مشكلات جامعه را در حوزه‌ی تولید و اقتصاد حل كنند و كشور را به اهداف خود در این عرصه‌ها برسانند.
* مدیركل دفتر سیاست‌گذاری علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری
پی‌نوشت‌ها:
۱. شرح نهج‌البلاغه، ج ۲۰، ص ۳۱۹
۲. تعقیبات نماز عصر، مفاتیح‌الجنان
اما علم اقتدارآفرین چگونه علمی است؟ این علم دو ویژگی اصلی و اساسی دارد؛ نخست این‌كه روند تولید آن «جهاد علمی» است. یعنی این علم در مقابله‌ی با دشمن و در مبارزه با او تولید می‌شود. ویژگی دوم هم نافع بودن علم است. یعنی علمی كه نفعی به حال جامعه ندارد، اقتداری را هم در پی نمی‌آورد. جالب این‌كه ما در ادعیه‌ی خودمان هم می‌گوییم: «اللّهُم إنّی أعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لا یَنْفَعُ»۲
برای این‌كه علم ما تبدیل به نفع برای جامعه بشود، باید بین مراكز تولید علم ما -دانشگاه، حوزه، مؤسسات پژوهشی و حتی محققین و دانشمندان و مراكز مصرف‌كننده‌ی علم كه بخش‌های مختلف جامعه هستند- ارتباط مناسبی شكل بگیرد. تولیدكننده‌ی علم باید با توجه به نیاز مصرف‌كنندگان علم تولید كند. مصرف‌كننده هم باید بتواند به‌راحتی و در چهارچوب یك سامانه‌ی هوشمند نیاز خود را به تولیدكننده‌ی علم منتقل كند.
بنابراین برای تولید علم نافعی كه به اقتدار جامعه‌ی ایرانی بینجامد، ما نیازمند اصلاحاتی در هر سه حوزه‌ی «عرضه‌ی دانش»، «تقاضای دانش» و «ارتباط بین عرضه و تقاضای دانش» هستیم. یعنی سیاست‌های ما در بخش تولید علم باید از آن‌گونه تولید علم و دانشی حمایت كند كه پاسخ نیاز و تقاضای جامعه‌ی ما باشد. همین‌طور باید سامانه‌هایی را طراحی كرد كه جامعه بتواند به‌راحتی نیازها و تقاضای علمی خود را به تولیدكنندگان دانش سفارش دهد. علاوه بر آن، بخش‌های اجتماعی ما باید به این نتیجه برسند كه برای بهبود عملكرد خود نیاز به علم دارند و بنابراین به علم احساس نیاز كنند و خود را در دوراهی «ورشكستگی و نابودی» یا «تقاضامند علم بودن» ببینند.
حلقه‌های مفقوده‌ی ارتباط صنعت و دانشگاه
«ارتباط صنعت و دانشگاه» یكی از حلقه‌های تولید و مصرف علم در كشور است؛ ارتباطی كه حاصل نیاز بخش صنعت و توانایی تولید علم در دانشگاه‌های صنعتی است. اما خود ارتباط نیز با مشكلاتی روبه‌رو است. دانشگاه می‌تواند برای صنعت نیرو تربیت كند، برای رفع مشكلات صنعت مشاوره بدهد، نیاز جامعه را به صنعت منتقل كند و راهبردهای جدید تولیدی را در اختیار صنعت بگذارد. دانشگاه برای این‌كه بتواند پاسخگوی نیازهای صنعت باشد، باید نگاه خود را معطوف به جامعه‌ی ایران و مسائل و نیازهای آن كند و برای جامعه تولید علم كند. در غیر این صورت علم تولیدشده در دانشگاه به كار صنعت و جامعه نمی‌آید، بلكه دانشگاه علمی را تولید كرده كه مورد استفاده‌ی دیگر جوامع است یا این‌كه اساساً بی‌استفاده خواهد بود.
برای بهبود رابطه‌ی نظام عرضه‌ی دانش و نظام تقاضای دانش و به طور خاص، بهبود رابطه‌ی صنعت و دانشگاه نیاز است تا به غیر از نهادهای مستقیم زیرمجموعه‌ی خود این دو نظام، نهادهایی واسطی زیرمجموعه‌ی نظام ارتباطی بین این دو بخش وجود داشته باشند تا سازوكارهای ارتباطی محقق شود. پژوهشكده‌های كاربردی كه حول محور نظام نوآوری شكل گرفته‌اند و معمولاً مملو از ایده‌های خلاقانه‌ی قابل اجرا هستند، از جمله‌ی چنین نهادهایی هستند كه می‌توانند این ارتباط را به‌خوبی برقرار كنند.
دانشگاه برای این‌كه بتواند پاسخگوی نیازهای صنعت باشد، باید نگاه خود را معطوف به جامعه‌ی ایران و مسائل و نیازهای آن كند و برای جامعه تولید علم كند. در غیر این صورت علم تولیدشده در دانشگاه به كار صنعت و جامعه نمی‌آید، بلكه دانشگاه علمی را تولید كرده كه بی‌استفاده خواهد بود.
در بهبود ارتباط بخش تولید علم و بخش عرضه‌ی علم به طور عام و بهبود ارتباط صنعت و دانشگاه به طور خاص، دولت می‌تواند نقش سازنده‌ای ایفا كند، چرا كه دولت متولی اصلی بسیاری از حوزه‌های عمومی است كه هركدام از این حوزه‌ها كم و بیش با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. علاوه بر آن، دولت آگاه‌ترین مجموعه‌ها به مشكلات حوزه‌های تحت اختیار خود هم هست. بنابراین دولت با توجه به این دو ویژگی می‌تواند نیاز خود را در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد و از آنها بخواهد كه برای رفع این مشكلات چاره‌اندیشی كنند. همچنین دولت از آن‌جایی كه دسترسی مناسبی به بسیاری از منابع تحقیقاتی دارد، می‌تواند در رفع مشكلات پژوهشی هم كمك شایانی به دانشگاه نماید.
البته در دانشگاه هم باید اصلاحاتی صورت بگیرد تا هم فعالیت‌های دانشگاه‌های صنعتی به خروجی مورد نظر در صنعت برسد و هم دانشگاه از چالاكی لازم برخوردار گردد. مكانیسم تأمین مالی دانشگاه‌ها نیز باید معطوف به خروجی متناسب با نظام تقاضای دانش باشد. همچنین نظام ارتقای اساتید باید معطوف به همین هدف دنبال شود. در این صورت و با اعمال مدیریت صحیح، امید می‌رود كه دانشگاه و صنعت بتوانند بسیاری از مشكلات جامعه را در حوزه‌ی تولید و اقتصاد حل كنند و كشور را به اهداف خود در این عرصه‌ها برسانند.
* مدیركل دفتر سیاست‌گذاری علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری
پی‌نوشت‌ها:
۱. شرح نهج‌البلاغه، ج ۲۰، ص ۳۱۹
۲. تعقیبات نماز عصر، مفاتیح‌الجنان
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
ارسال نظرات
ناشناس
۱۴:۴۰ - ۰۳ آبان ۱۳۹۱
با تشکر، مطلب خوبی بود
پاسخ 
جدیدترین اخبار پربازدید ها
