فهرست توصيفي مجموعه‌ي آثار استاد علي صفايي حايري

1- مسؤليت و سازندگی :اين کتاب در دو جلد و ده فصل تهيه و تنظيم و چاپ گرديده و در مورد روش تربيتی اسلام حرف هايی برای گفتن دارد. اين نوشته: از مسووليت و زيربناها، تربيت و مفهوم آن، مربی و ويژگی هايش، روش تربيتی و شناخت، جهان بينی اسلامی، استعدادها و روحيه ها و… سخن به ميان آمده است. آنان که از تمام اسلام، طرحی در شانزده صفحه را به عنوان نمونه طالب هستند، به بحث جهان بينی اسلامی اين کتاب مراجعه نمايند.

2- انسان در دو فصل :انسان در دو فصل، نوشته ای است که در فروردين ماه سال 1360 به صورت سخنرانی در تالار وحدت مطرح شد و به تربيت انسان در دو مرحله پيش از بلوغ و پس از بلوغ نظر دارد و در دو فصل مکتوب گرديده است.در فصل اول به محيط های تربيتی، شکل های تربيتی، عوامل تربيتی و وسايل تربيت توجه دارد.در فصل دوم، انسان را در چهار حوزه معرفت، احساس، عمل، علوم مورد ارزيابی قرار می دهد.

3- روش نقد:اين کتاب در پنج مجلد انتشار يافته. در اين مجموعه پس از بررسی مفهوم و ضرورت نقد به معيار و روش نقد نظر شده. سپس هدف ها و بعد مکاتب و آدم ها و عمل ها، از راه های گوناگونی، انتقاد شده اند. آن چه در اين مجموعه مطلوب است، نزديک کردن راه های دوری  است که عمرها را می بلعند و جدا شدن از گذشت ها و نرمش ها و از سخت گيری ها و نرمش هايی که باروری و شکوفايی ما را تهديد کرده اند و باعث شکست های بی حساب و يا رويش های بی تناسب گرديده اند.

4- جلد اول:اين مجموعه به مفهوم نقد و ضرورت و معيار آن و سپس به روش نقد و قلمرو آن پرداخته. از نيازها و آفريدگار آن ها و تنوع آن ها، از اهداف و دگرگونی آن ها و ضرورت انتخاب و روش نقد اهداف بر اساس: سنجش اهداف با خودم و سنجش آن چه که يک هدف می دهد با آن چه می ستاند، صحبت شده. هم چنين از نقد مکاتب بر اساس: نيازها و طرح کلی يک مکتب و نقش تاريخی و اثر عملی آن گفت و گو شده است.

5-جلد دوم : اين مجموعه به نقد مکاتب براساس آرمان ها رو می آورد. در اين جلد پس از توجه دادن به آرمان ها و طرح ريزی آن ها، به نيازها و پايه هايی که آرمان ها بر آن استوار می شوند، اشاره می شود و به اين نکته که رفاه و عدالت به بيشتر از غريزه نياز ندارند و آگاهی و تکامل به زيادتر از فکر و عقل، در حالی که بيش تر از تکامل به بيش تر از غريزه و فکر و عقل نياز دارد، توجه داده می شود. سپس از مفهوم آزادی، تاريخ کوتاهی از آزادی خواهی و گام های انسان برای رسيدن به آن و شکل ها و عوامل و نقش های آزادی توضيحاتی داده می شود.

 6-جلد سوم :در اين جلد، به نقد آرمان آگاهی و عرفان، چه در انگيزه هايی که انسان را به آن پناه داده و چه در اهدافی که اين جريان را به همراه داشته و چه در شکل های تاريخی اين جنبش و چه در عقيده هايی که آفريده و چه در آثاری که از خود به جای گذاشته و چه در روش هايی که برای خود انتخاب کرده و چه در وضعيت کنونی آن، می پردازد.

7- جلد چهارم :در اين نوشته با توجه به آرمان تکامل و مفهوم گسترده و وسيع آن، به تحليل مارکسيسم پرداخته و آن را از ماده تا حيات، تا شعور، تا انسان ابتدايی، تا انسان تاريخی و تا انسان انقلابی پيش برده و سپس با پذيرش اصول ديالکتيک به نقد آن تحليل پرداخته و آخر سر هم خود اين اصول را به نقد و بررسی کشانده است.

 8-جلد پنجم:در اين نوشته نيز با توجه به آرمان تکامل به تحليل و نقدی از اگزيستانسياليزم می پردازد و با مطرح کردن انديشه هايی از هايدگر و سارتر، رو به جمع بندی اين افکار و سپس تحليل و نقد آن ها می پردازد.

9- استاد و درس، صرف و نحو:در اين کتاب به روش تدريس و آموزش اشاره شده، که آن چه بيش از اصلاح کتب درسی حوزوی ضرورت دارد، يکی همين روش آموزش است و ديگری اساس درس هاست.و در قسمت آموزش اشاره شده  که چطور استاد بايد پيش از صرف و نحو مجموعه طرح عملی و پيش از طرح عملی، ظرفيت روحی را و شهادت و بينش را در محصل فراهم آورد.

10- درآمدی بر علم اصول :اين نوشته از دو بخش تشکيل شده يکی: درآمدی بر علم اصول و دوم: جايگاه فقه و شوون فقيه.در بخش اول: با توجه به ضرورت تحول در فقه و در اصول تا آن جا که فقه مقاصد نه کلام و فقه در وسعت دين نه تنها در محدوده احکام، مطرح می شود و اين گستردگی در فقه، به گستردگی در اصول می انجامد، به عناوينی چون: اصول گسترده، تاريخ اصول، تحول اصول، نگاه تطبيقی، علم اصول، تعريف آن، موضوع، غايت، تمايز علوم و... می پردازد.در بخش دوم: نويسنده کوشيده با توجه به رکود فقه موجود در حوزه و گريز از آن، به راه کاری دست يازد تا اين رکود را به جريان اندازد و بيان کرده که با تجديد نظر در مسايلی از قبيل: موضوع فقه اسلامی، شکل و فرم فقه اسلامی، روش استنباط و شوون فقيه، ناچار بايد به تطور فقه اسلامی و مذاهب فقهی و تاثيری که هر يک از اين مذاهب بر ديگری داشته اند، نظر داشته باشيم. که با توجه به اين تطور در فقه اسلامی، هم جواب کسانی داده می شود که:1_ فقه اسلامی را زاييده تلمود و حقوق موضوعه يونان و روم و يمن می دانند،2_ و هم تعصب ها نسبت به يک شکل خاص و يا موضوع محدود و يا روش ناهنجار، از ميان می رود،3_ و هم با توجه به تاثير متقابل مذاهب فقهی به روش اصيل فقه شيعی، دسترسی پيدا می شود،4_ و هم شوون فقيه و کارهای او مشخص می شود.

11- روش برداشت از قرآن :هر کسی برای استفاده از قرآن راهی در پيش گرفته و از آن برداشتی دارد و برای اين برداشت هم دليلی ساخته و دستاويزی گرفته. ناچار تمام اين گفته های مختلف و تمام اين برداشت های گوناگون نمی توانند مقصود قرآن باشند، چون حقيقت ها با هم اختلافی ندارند و ناچار بهره برداری از قرآن به اين گونه نمی تواند باشد و هر کس نمی تواند در آن، اين گونه آزاد و رها، رفت و آمد کند، چون حقيقت دستاويز باطل ها نمی گردد.به دنبال اين حقيقت ها و اين واقعيت ها، ناگزيريم که برای برداشت ها، حدودی بگذاريم و برداشت ها را محدود کنيم. در اين هنگام است که با اين اشکال و تناقض روبرو می شويم که مگر قرآن، کتاب مردم و زبان مردم و برای تدبر و بررسی مردم نيست؟! و مگر قرآن کتاب صداقت نيست؟!در اين نوشته سعی شده تابا ارائه نمونه هايی از طرح سوال، راه برداشت از قرآن مشخص شود.در اين کتاب، ابتدا توضيحی از کلمه های تفسير و ترجمه و روح و نور و ظهر و بطن و تاويل و تنزيل داده شده و حدود هر يک مشخص گرديده، سپس برای رسيدن به تفسير و روح و نور قرآن، از راه ها و اصولی سخن رفته است.

12- رشد:قرآن، دريايی است عميق، گسترده، پربار. ديدار با اين عميق گسترده، همان قدر که حاصل خيز می تواند باشد، توان سوز نيز می باشد.در اين نوشته، ديداری داريم با سوره عصر و داستان انسان و سرمايه ها و نيازها و بازارها . خريدارها و خسرها و رشدها. در اين کتاب از مفاهيمی چون رشد و خسر گفت و گو شده و به ضرورت رشد و عوامل آن توجه داده شده و تنها به دو عامل از عوامل رشد، اشاره شده و از نقش ايمان و مومن سخن رفته است.

13- صراط:در اين کتاب ديداری داريم با سوره حمد و صراط مستقيم و نزديک ترين راه تا رشد انسان و بهترين خريدار برای متاع ها و سرمايه ها. و قرآن اين عميق گسترده پربار، از اين سوره متولد می شود، سوره حمد، ام الکتاب، مادر قرآن است، فاتحه الکتاب است و گشايش گر تمامی قرآن.در اين کتاب با اين سوره آشنا می شويم، سوره ای که آدمی با اسم و نشانه الله، به حمد و صراط يعنی عبوديت و توحيد، می رسد. در حالی که با فکر و عمل و عشق و جهاد و بلاء و عجز، همراه شده و آخر سر، با اعتصام و استعانت، بر اين قله راه يافته. و در صراط با انعام شده ها و همراه ها و با مغضوب ها و گم شده ها، آشنا گرديده است. اين فرازی از سوره حمد است. بی جهت نيست که اين سوره، مادر قرآن است.

14- تطهير با جاری قرآن :اين نوشته مجموعه ای است از تفسير تعدادی سوره های قرآن با روشی نوين که در 3 جلد، به چاپ رسيده است.در اين مجموعه، مولف سعی کرده تا با توجه به نا رسايی و جوابگو نبودن روش های مجموعی و موضوعی و واژه ای در تفسير قرآن، اعم از روش های جديد و قديم و هم چنين ناقص بودن روش کار با قرآن با توجه به شان نزول و تاريخ نزول و با توجه به تفاسير و اقوال و تداعی و معانی و جريان عمل، راه و روشی نو، در رابطه با کار قرآن و تفسير آن، ارائه دهد. اين روش، با توجه به 3 اصل: درک ضرورت و نياز به قرآن، شناخت مواضع آيه ها و تلاوت آن ها در جايگاه خويش و جريان رويش انسان، نه جريان عمل، به مفردات و بررسی کلمه ها و جمله ها، به ترکيب و شروع و ختم آيه ها به روابط و بررسی ارتباط آيات با همديگر، به فضای آيات و جايگاه آن ها، توجه دارد.

15- جلد اول :به تفسير  و توضيح سوره های: ناس، فلق، توحيد، تبت، نصر، کافرون، کوثر، همزه، فيل، قريش و ماعون می پردازد. 

16- جلد دوم :به تفسير سوره بقره اختصاص دارد.

17- جلد سوم :به تفسير حدود 18 آيه از سوره آل عمران می پردازد. و مروری دارد به 20 سوره ديگر از سوره های قرآن و برای آن هايی که زمينه ای برای کار با قرآن را دارند، سرنخ ها و زمينه ای را فراهم می آورد تا توشه راه و کارشان باشد.

18- غدير :داستان غدير و تاريخ غدير، از عظمت غدير و ضرورت ولايت و ريشه ای بودن اين مساله خبر می دهد.اين نوشته به تحليلی از ولايت و زيربنا و پايه های آن، ضرورت ولايت و هدف از اين ولايت و رهبری و گام های رسول نسبت به اين ولايت و رهبری می پردازد.

19- عاشورا :در اين کتاب با توجه به اين نکته که زندگی صحنه پيکارها و ميدان مبارزه هاست، به اشکال مختلف، انگيزه ها، هدف ها، نيازها و سدها و مانع های جهاد و مبارزه می پردازد. و در نهايت با بررسی تحليل های مختلف در رابطه با قيام و حرکت امام حسين(ع)، نويسنده خود به تحليلی از قيام اباعبدالله(ع) می پردازد.

20- وارثان عاشورا :نوشته مزبور مجموعه اي است از پنج مبحث در زمينه: اضطرار به دين و حجت، حق و شبهه، احيای امر، وارثان عاشورا، اصحاب اباعبدالله(ع).اين کتاب حاصل سخنرانی های استاد در چند دهه محرم می باشد که به همت و قلم خود ايشان، رقم زده شده.در مبحث اول نويسنده به بحث اضطرار به ولیّ و انتظار از ولیّ و انتظار برای ولیّ پرداخته است و با توجه به آياتی از سوره آل عمران و فجر و تکاثر، از تمحيص و بلاء و فتنه و اشتغال به نعمت ها گفت و گو کرده.در مبحث دوم به تحليلی از حق و شبهه می پردازد، تا در برخورد با شبهه و فتنه و وسوسه و بدعت، همراه نور و هدايت و بيّنات و فرقان، بتوانيم مسلط و سالم و بهره مند باشيم.نويسنده می کوشد تا نشان دهد همراه اين بينات و با دستيابی به يک ميزان مشخص و فرقان حاکم و با توجه به بيان حضرت امير در خطبه 182 نهج البلاغه که از حق و هدف، طريق و راه، قائد و رهبر و آداب و فقه حرکت گفت و گو می کنند، چطور می توان از بند شبهه رهيد و زمينه فتنه را ز بين برد و يا ضعيف کرد و از انحراف ها و بدعت ها رها شد.در مبحث سوم: به اين نکته پرداخته شده که احيای امر اهل بيت را چگونه و از کجا دنبال کنيم، تا از کسانی باشيم که به حيات قلبی رسيده باشيم، آن هم تا روزی که تمامی دل ها می ميرند.در اين نوشته با توجه به تمامی روايات احياء امر، از عوامل احياء و مراحل پنج گانه آن، سخن به ميان آمده.در مبحث چهارم: که عنوان کتاب هم از همين بحث گرفته شده، مولف توضيح می دهد که ميراث حسين(ع) که وارث آدم تا خاتم است، به کسانی خواهد رسيد که از آگاهی و علم، عبوديت و تقوا، عبوديت و صلاح برخوردار باشند و اين ها وارثان عاشورايند.در مبحث پنجم: به تحليل و تطبيق و بررسی اوصاف و خصوصيات اصحاب اباعبدالله، پرداخته می شود؛ که چطور مسلم بن عقيل به استقامت و هانی بن عروه به حميت و حمايت و حرّ به محاسبه و مقايسه و انتخاب و حرّيت و عبوديت و زهير به نجات و فلاح و سرداری و قيس بن مسهر و عبدالله بن يقطر به مقام سقايت و رسالت و شهادت و هم چنين ديگر ياران به آن مقام وفا و ادب و فداکاری و فوز رسيدند.

21- تو می آيی :تو می آيی، حاصل پنج نوشته، _ به جز عصر انتظار که متن پياده شده يک گفت و گو است _ در رابطه با امام زمان (عج) می باشد. اين پنج نوشته عبارتند از: انتظار، ای نزديک تر از من به من، عصر انتظار، ای قامت بلند امامت و سر فصل هايی برای تحقيق.در اين مجموعه از حقيقت انتظار، ريشه های انتظار، ادب انتظار، اثر انتظار، ضرورت و جايگاه امامت و... صحبت شده است.

22- درس هايی از انقلاب :مجموعه ای است متشکل از سه دفتر، که هر کدام به عنوان کتابی مجزا، تحت عناوين: انتظار، تقيه، قيام به زيور چاپ آراسته شده.در اين مجموعه از چهار مرحله انقلاب اسلامی و مفاهيم هر يک سخن گفته شده است.سه گام:  بينات؛ يعنی روشن گری ها، انتظار؛ يعنی آماده باش، تقيه؛ يعنی پنهان کاری و نفوذ، تو را به گام نهايی؛ يعنی جهاد و قيام راه می دهند.

23- دفتر اول: انتظار :حاوی مباحث: انقلاب اسلامی، بينات، انقلاب فرهنگی، بينش بنيادی، راه انبياء، انتظار، مديريت و تشکل اسلامی و... می باشد.

24- دفتر دوم: تقيه :حاوی مطالبی چون: تقيه و مفهوم آن، اهداف تقيه، ابعاد تقيه، ضرورت تقيه، اثر و فقه تقيه، موارد و احکام و شرايط و مقدار و حدود تقيه و در نهايت، تاريخ تقيه می باشد.

25- دفتر سوم: قيام :مطالبی از قبيل: قيام و جهاد و مفهوم آن ها، فضيلت جهاد، آثار جهاد و انواع و اقسام آن، مبانی جهاد، اهداف و موانع جهاد و قيام و... در بر دارد.

  26- از معرفت دينی تا حکومت دينی :اگر آدمی در همين محدوده هفتاد سال مطرح باشد به بيش از سه اصل: علم و اطلاعات، قراردادها و منافع مشترک هيچ احتياج ندارد. در اين سطح بر فرض، خدا اثبات شود و يا در اعتقاد انسان ريشه بگيرد و بر فرض هم که رسول و ولیّ و مذهب، موثر و مفيد باشند، اما هيچ ضرورتی ندارند و لازم نيست که مبنای زندگی فردی و جمعی انسان باشند. اين زندگی بيشتر از علم و قرارداد و منافع مشترک، چيز ديگری را نمی خواهد.اما اگر آدمی برای وسعتی بيش از هفتاد سال و با توجه به عوالمی ديگر، چه محتمل و چه متيقن بخواهد برنامه ريزی کند و بخواهد برای اين استمرار و ارتباط حساب باز کند، ديگر علم و تجربه و قراردادها و منافع مشترک کارگشا نخواهند بود و نه تنها علم که حتی عقل و فلسفه او و عرفان و قلب او هم کفاف اين همه رابطه را نخواهند داد.در اين وسعت، آدمی محتاج وحی است.در اين مختصر، نشان داده شده که چطور وحی، يعنی: بينات و کتاب و ميزان، يعنی روش ها و اهداف و احکام، به تربيت رسول و تربيت او و روش هايش و با توجه به قدر و استمرار و ارتباط انسان و با توجه به ارزش ها و اهداف او، به تقدير و تربيت و تشکل انسان روی می آورد و معرفتی را تشکيل می دهد که اين معرفت به عهد و عبوديت و اين عبوديت به جمع و جامعه و روابط آدمی و سپس به حکم و حکومت، می انجامد.اين مختصر، نموداری است از معرفت دينی تا جامعه دينی، تا حکومت دينی.اين نوشته به مباحثی از قبيل: شبهات در حوزه دين و حکومت دينی، حکومت در اديان وحيانی، طرح کلی دين و نظام سازی و حکومت دينی در حوزه مسلمين و... می پردازد.

27- بررسی :اين مجموعه، به بررسی و تحليلی از فلسفه مارکسيسم می پردازد و به ريشه های عاطفی و زمينه های عموميش نظر دارد و از طرز برخورد و بحث درباره مسايل فلسفی (در قلمرو طبيعت و تاريخ) و مسايل سياسی (حکومت اسلامی، آزادی، انقلاب و اصلاح) و مسايل اجتماعی (طبقات، زن، برابری و حجاب) و مسايل اقتصادی (ملک داری، سرمايه داری، مالکيت و کار) سخن گفته است و در سه فصل: ديدگاه ها، زمينه ها و برخوردها تنظيم گشته است.

28- حقيقت حج :در مورد حج، هر کس با زاويه ديدی که داشته، سخن ها و مطالبی گفته، چرا که دست خالی برنگشته و هر کس از اين ديدار بهره ای نصيبش شده. اين سفرنامه ها را ببينيد، هر کس با يک ديدی به حج نگاه می کند. يکی به بعد اجتماعی آن نظر دارد و ديگری به معارف حج يا احوال حجاج يا به وضعيت جغرافيايی و شرايط آن جا و يا به نوع رابطه مردم با يکديگر.آن چه اين کتاب درصدد بيان آن است، گزيده های خلاصه و کوتاهی است که با تامل در روايات و آيات و با تامل انسان در خودش و در مواقف و معارف و مشاعر و تامل در مورد حجة الاسلام و حقيقت حج و پيوند کلمه حج با اسلام، به دست آمده. اين نوشته، مختصری از حج و حقيقت آن به ضميمه بحث ذبح که از مجموعه ای از نوارها و نوشته های مرحوم استاد، تهيه گرديده و شامل اين عناوين می باشد: حجة الاسلام، اسلام تاريخی، اسلام سلوکی، اسلام اجتماعی، مراحل اسلام در حج، آيات حج، ذبح و شرايط آن، حيات انسانی و مراحل آن و... 

29- فقر و انفاق :در اين مجموعه که متشکل از دو بحث: فقر و انفاق می باشد، ديدگاه اسلام نسبت به اين دو پديده مطرح شده است. در بحث فقر با توجه به عوامل و ريشه های آن به تقسيم و دسته بندی آن به فقر سرمايه داری، استعماری، خودساخته و طبيعی توجه شده، سپس به راه حل های ارائه شده در اين زمينه پرداخته شده و در نهايت راه حل جامعی پيش روی خواننده قرار داده شده است.در بحث انفاق نيز به ارزش و انگيزه و اندازه و شکل و روش و مصارف و موانع و وسعت و گستردگی انفاق، توجه شده و مورد ارزيابی قرار گرفته اند.

30- روابط متکامل زن و مرد :اين نوشته، مجموعه ای است از عناوينی چون: ازدواج، تساوی زن و مرد، حجاب و آزادی، روابط زن و مرد.در اين مجموعه به: ازدواج و ارزش آن، اثر ازدواج و وظايف همسران، به تساوی زن و مرد در نقش و ارزش نه شغل، نابرابری در ارث و ديه زن و مرد، به حجاب و آزادی روابط، زيربنا و وسعت و مقدار حجاب وبرخورد، به ارتباط زن و مرد بر اساس خداسالاری نه زن سالاری و مردسالاری، توجه شده و مورد ارزيابی قرار گرفته اند.

31- يادنامه :اين کتاب مشتمل است بر: زندگينامه استاد، وصيت نامه و معرفی آثار که به توضيحی مختصر از زندگينامه مرحوم استاد علی صفايی حائری (عين-صاد) و فهرستی از آثار مختلف ايشان در زمينه های مختلف و وصيت نامه ايشان می پردازد.اين کتاب جهت اطلاع و آشنايی بيشتر دوستداران و خوانندگان آثار مرحوم استاد توسط انتشارات ليلة القدر تهيه و تنظيم گرديده.

32- نامه های بلوغ :نامه های بلوغ ، گرچه پنج نامه و وصيت استاد به فرزندان خويش در هنگام بلوغ است و مخاطب، آن ها هستند، ولی با توجه به اين که دوران بلوغ دوران بحران روحی و دوره تعقل و سنجش و انتخاب در آدمی است و از آن جا که اين انتخاب نياز به بينش و آگاهی و معياری برای انتخاب دارد، تا بتواند در اين بازار مکاره و در اين دنيای متلاطم دچار بحران عمل و شتابزدگی در عمل نگردد و با توجه به بينات وکتاب و ميزان و تکيه بر خدای قدير و حکيم و رحيم در اين بيغوله، سالک باشد تا به رضا و رضوان حق دست يازد، لذا وصيت نامه ای است به همه فرزندان ايران که می خواهند در اين دنيای پر پيچ و خم، گرفتار بحران و تردد و تحير و سردرگمی نگردند. اميد است که توشه راهشان و ذخيره ای برای آخرتشان باشد.

33- ذهنيت و زاويه ديد :ذهنيت، همان فلسفه و بينش و شهود هنرمند است. و زاويه ديد نگرش هنری و بيان هنری او.در مورد زبان هنر، گاهی از ناخودآگاه و گاهی از جريان سيال ذهنی و تداعی معانی و گاهی هم از انعکاس حادثه در ذهن و عکس العمل های گوناگون در برابر حادثه، به نام زبان هنری و نگاه هنرمندانه، گفت و گو می شود. و از اجتماع اين عکس العمل های متفاوت است که به نوعی کوبيسم در ادبيات و يا کولاژ در سينما می رسيم. در حالی که زاويه ديد و نوع برش و نگرشی که به يک حادثه داريم، جدا از ناخودآگاه، تداعی معانی و عکس العمل می تواند بيان هنری را عرضه کند.وقتی از کاسه ای چينی و گران قيمت را از دست می دهم و به شکسته هايش نگاه می کنم، می توانم از ناخودآگاه و يا تداعی معانی و يا عکس العمل های متفاوت، نشانی بياورم و می توانم به چنين حادثه ای با نگرشی تازه روی بياورم و اين نکته را نشان دهم که بر شکستنی ها تکيه نکنم و از شکستگی ها، درس وارستگی بگيرم و به جای رنج و غصه و بی خيالی و ای بابا ولش کن، به اين اقتدار و اين نگرش دست بيابم که اين زاويه ديد، بيان هنری همين واقعه را عهده دار است و هنرمندانه ترين برداشت ها و نگرش ها را به دنبال دارد.اين نوشته در زمينه نقد ادبيات داستانی است که در آن، کتاب صد سال داستان نويسی ايران و چندين رمان بلند و کوتاه، به تحليل و نقد و بررسی کشانده شده است.

34- و با او، با نگاه فرياد می کرديم :اين کتاب مجموعه ای است از اشعار استاد که در آن، وضعيت فکری و اعتقادی و آرمانی ايشان به تصوير کشيده شده است.اين مجموعه، تشکيل يافته از عناوينی چون: و با او با نگاه فرياد می کرديم، آرامش، تابوت، وداع، پيروز، شعرهای شهادت و تو به من آموختی که در رابطه با حضرت علی(ع) نوشته شده است.

35- بشنو از نی :آن ها که هستی و زندگيشان را در رفتن ها ديده اند و ماندن را گنديدن و پوسيدن، اين ها در اين جريان و در اين حرکت با مانع ها و درگيری ها رو به رو می شوند. مانع ها و درگيری هايی که در همه جا خانه گرفته اند. در درون آن ها در خانه آن ها، در محل و شهر و جامعه و در تمام جبهه ها.اين درگيری مستمر، ناچار بحران ها و التهاب ها و اضطراب ها و زمزمه هايی به وجود می آورند و روح ها هر چند به قدرت کوه ها هم که باشند، با چنين زمزمه هايی همراه خواهند شد.در برابر اين اضطراب ها و زلزله ها که يک عامل طبيعی هستند می توان چند گونه برخورد کرد: اين چيزها می تواند آدمی را بشکنند و هرز کنند و می توانند او را آماده سازند و به قدرت و توانايی بيشتر برسانند.در اين حرکت و درگيری و در کنار تحول ها و تغيرهای مستمر: آن ها که لرزيده اند و زير و رو شده اند، ناچار به ثابت و حق، به الله نزديک می شوند و اين اوست که آن ها را به ثبات و امن رهنمون می سازد.سرچشمه اصلی اين قطره های امن و امان دو چيز است: يکی قرآن و ديگری پيوند و دعا.در اين نوشته، با ارائه تحليلی از دعا، مروری شده به دعای ابوحمزه ثمالی و آن را در دوازده فراز: توجه، حيرت و تنهايی، امن، حمد، قصد، اقرار، اعتذار، طلب، خستگی در راه، ايمان، توحيد و خواسته ها، توضيح و تفسير می نمايد.

36- چهل حديث از امام حسين(ع) :«...گاهی من می خواهم مقدمه ای را شکار کنم، می کوشم و موفق نمی شوم و گاهی هم بدون مقدمه، عنايت ها را همراه می بينی که بيدار می کنند و صدا می زنند و خود را بر تو آشکار می سازند و تو می بينی که اين ها از تو نيست و به آگاهی، به اختيار و به اقدام تو، مرتبط نمی باشد، که عنايت او و رعايت اوست. از يک محرمی به فکر بهره مندی بيشتر از کلمات اهل بيت افتادم و شروع و ختم سخن را با کلام آن ها همراه کردم. دوستان توصيه کردند، که روايات را مستقل منتشر کنيم و شروع کردند. و من پيشنهاد دادم که اربعينياتی فراهم کنيم، دست به کار شديم و در نتيجه اين چهل حديث از اباعبدالله الحسين(ع) فراهم آمد.»

37- شرحی بر دعاهای روزانه حضرت زهرا(س) :اين نوشته مجموعه سخنرانی های استاد در دهه محرم سال 1378 و آخرين بحث از مباحث محرم ايشان می باشد که با همت موسسه و بعضی از دوستان، از نوار پياده و به صورت نوشتاری عرضه شده است.اين مجموعه که سعی شده تا با حفظ امانت و انسجام در آن، کمترين تصرف صورت گيرد، به شرح دعاهای حضرت زهرا(س) در روزهای هفته پرداخته و نشان داده که چطور با توجه به مفردات و ترکيب و روابط و فضايی که جمله ها در آن شکل می گيرد، روشی به دست می آيد که زمينه ساز تامل در همين جملات به ظاهر ساده می گردد.اين نوشتار به مباحثی در زمينه های: رحمت، رزق, شکر، افتقار، غنا و تعفف، فلاح و نجاح و صلاح، عبادت و عبوديت، محيط ها و موضع گيری ها، حفاظت و ستر، هدايت و تقوا، قرب و وجاهت، رويت و لقاء و رضايت و اخلاص و محبت و... پرداخته و زمينه هايی را برای تامل بيشتر فراهم آورده.

38- روزهای فاطمه(س) :روزهای فاطمه(س) دست نوشته ای است مختصر از مرحوم استاد و در آن به دو شکل حمايت فاطمه(س) از ولیّ خدا و احقاق حق علی(ع) به صورت مختصر و مفيد توضيحی آمده است.در قسمت دوم اين کتاب به شرحی از خطبه حضرت زهرا(س) در مسجد مدينه(خطبه فدک)، پرداخته شده است. در اين قسمت، از زيبايی و قدرت و پيام و ارتباط و انسجام اين خطبه، نمونه هايی آورده شده و نشان داده شده که تفاوت اين خطبه با خطبه هايی که از فصحاء و بلغای عرب مثل: صهبان وائل و غيره، نقل می کنند، چقدر زياد است و مقايسه ها، مع الفارق. البته اين قسمت از مجموعه نوارهای ايشان در دهه محرم سال 1378، بعد از پياده کردن و تحقيق کامل، تهيه و تنظيم و به صورت نوشتاری درآمده که خدمتتان عرضه می شود. در اين کتاب اين عناوين به چشم می خورد: روزهای فاطمه، تربيت رسول، وضعيت عرب قبل از بعثت، تحولات بعد از رحلت رسول، فقه فاطمه(س)، عوامل اعراض از رسول، انصار در نگاه فاطمه(س)، جايگاه گفت و گوی تمدن ها، فدک از اموال فاطمه(س) و...

39- نظام اخلاقی اسلام :اين نوشته مجموعه ای است از سخنرانی های استاد درباره جايگاه نظام ها در دين و ضرورت طرح آنها به خصوص نظام اخلاقی اسلام که با توجه به دعای مکارم الاخلاق به جايگاه نظام اخلاقی اسلام، پرداخته است.در اين مختصر بيان شده که چگونه معرفت (يقين) به همراه محبت (ايمان) و نيت و عمل آدمی، ترکيب می شود و سپس اين ترکيب به تبديل سيئات به حسنات می انجامد؛ «يبدل الله سيئاتهم حسنات».نظام اخلاقی اسلام همين ترکيب و تبديل است. ترکيبی است که از معرفت و محبت و نيت و عمل، که سبب تبديل بدی ها به خوبی ها می شود.اين نوشته در سه فصل تهيه و تنظيم شده است:فصل اول به جايگاه نظام ها در مجموعه دين، ضرورت طرح نظام ها، جايگاه نظام اخلاقی، مکاتب اخلاقی و نقد آن ها و تفاوت نظام اخلاقی با احکام و... توجه دارد.فصل دوم به دعا و حقيقت آن و فصل سوم به مروری بر دعای مکارم الاخلاق و ارتباط فرازهای آن در سه بخش:1_ خواسته های انسان در خلوت خود،2_ در حضور جمع و3_ در حضور حق، می پردازد.

40- نقدی بر: فلسفه دين، خدا در فلسفه، هرمنوتيک کتاب و سنت :اين نوشته نقدهايی است از مرحوم استاد در خصوص برخی از شبهات کلام جديد و نوشته های دين پژوهی معاصر. اولين مقاله، متن دست نويس استاد در نقد و بررسی بخش هفتم کتاب «آشنايی با فلسفه تحليلی» به نام «نقدی بر براهين اثبات وجود خدا» و نيز نقد کتاب «خدا در فلسفه» آقای «بهاءالدين خرمشاهی» است که از آن هم ترجمه مقالات مربوط به برهان اثبات وجود باری، نوشته و ويراسته «پل ادواردز» از «دايرة المعارف فلسفه» است.دومين مقاله، نقد و بررسی کتاب «هرمنوتيک کتاب و سنت» نوشته «محمد مجتهد شبستری» است. آن چه از اين کتاب نقل شده است داخل [...] قرار گرفته تا مطلب نقد شده مشخص باشد.در اين دو نوشته مرحوم استاد به صورتی خلاصه و دقيق، شبهات را نقد و بررسی کرده اند اما برای کسانی که با اين مباحث آشنايی کامل ندارند رجوع به اصل کتاب ضروری است.

41- از وحدت تا جدايی :در روز وحدت حوزه و دانشگاه، سال 1371 آقای دکتر سروش در دانشگاه اصفهان سخنانی ايراد کردند که بعد از آن تنش هايی را ايجاد کرد. به همين مناسبت نقدی بر سخنان و مبانی انديشه های آقای سروش توسط مرحوم استاد تنظيم شد. اکنون آن تنش ها فرو نشسته، اما اين مبانی همچنان پابرجا مانده است. به همين جهت اين نوشته به همراه دو نقد ديگر از نقدهای استاد بر مقالات سروش در مجله کيان، تنظيم گرديده. از اين مجموعه نوشته پلوراليسم دينی از آقای سروش نمی باشد و به جهت اشتراک در مبانی در اين مجموعه گردآوری شده است.

42- پاسخ به پيام نهضت آزادی :اين نوشته پاسخ به نامه ای از نهضت آزادی است که در سال 1365 برای برخی من جمله مرحوم استاد ارسال شده بود و در آن به نقد برخی مبانی و ارکان انقلاب و جنگ و... که در واقع مبانی نظری آن نهضت می باشد پرداخته شده. استاد در اين نوشته با تبيين مبانی فكري نهضت، موشکافانه و دقيق و موجز آن ها را به نقد کشيده و در قالب پاسخ به نامه ارائه نموده است.

43- آيه های سبز :آيه هاي سبز مجموعه ای است از برخوردها و حکايات مرحوم استاد که در نوشته ها و گفته های او پراکنده بود و به همت جمعی از دوستان گردآوری شده است.اين ها واقعياتی است که در قالب حکايت و داستان بيان شده و نشانه هايی است از شکوفايی و رويش و رشد.برخوردهای او يادآور اين کلام حضرت علی(ع) است در وصف پيامبر(ص) که می فرمود:«طبيب دوّار بطبّه»؛ طبيبی که منتظر نمی ماند تابه سراغش بيايند، بلکه او خود به سراغ بيماران می رفت؛ بيمارانی که خود و راه و مقصد را گم کرده بودند.و نگاه او به حوادث ياد آور اين روايت که:«ما من شیء تراه عينک الا و فيه موعظة»؛ هيچ چيز نيست که چشمان تو آن را ببيند مگر اين که در آن موعظه ای است. و به همين جهت هميشه می گفت:«در هر حادثه درسی است». او هر حادثه را آيه و نشانه ای می ديد و يادآور درسی. و سعی می کرد تا اين درس را در نوشته ها و گفته ها به ديگران منتقل کند.

44- مشهور آسمان :اين کتاب روايتی کوتاه از بخش های زندگی يک عالم ربانی يعني مرحوم استاد علي صفايي حائري است که بر اساس رهنمودها و راهبردهای برگرفته از مکتب، به ايفای مسووليت خويش پرداخت و برای جوانان اين مرز و بوم، چه در حوزه و دانشگاه و چه در کوچه و خيابان دل سوزاند و کوشيد. اين نوشته حديثی کوتاه از روش، منش و سلوک اوست که از دوستان و همنشينان و شاگردان آن زنده ياد جمع آوری شده است.

45- استاد و درس؛ ادبيات، هنر،نقد :«... ما در اين مختصر از خاستگاه هنر، از آغاز و جريان آن تا امروز و تنوع و شكل هاي گوناگون آن تحليل هايي مي آوريم و اين تحليل ها را ارزيابي مي كنيم و قانون هاي حاكم بر اين جريان را مشخص مي سازيم.آنگاه از جريان نقد هنر گفت و گويي مي آوريم؛ نقدي كه همراه با خوشايندها و ناخوشايندها شروع نشده، تا آن جا كه با معيارهاي خويش، مخاطب و اديب و كلمات را به تحليل كشيده و رشد شخصيت و جريان رواني هنرمند و يا طبقه هنرمند و جريان اجتماعي او را و هماهنگي و ناهماهنگي ها را به عنوان معيار براي نقد آثار هنري به دست آورده است.آنگاه به قانون هاي مفسر اين جريان و اين نقد مي پردازيم.و در آخر سر به تحليل كوتاهي از همان مفاهيم اساسي هنر روي مي آوريم تا شايد آن چه را در اين كتاب ها و در اين درس هاي متداول حوزه نيامده جبران كرده باشيم و يا راهي را براي اين جبران نشان داده باشيم.»