مسیر هجرت رسول خدا از مکه به مدینه

فارس، به تازگی کتاب «مسیر هجرت رسول خدا(ص)» اثر عاتق‌بن غیث بلادی به فارسی ترجمه شده است. در پایان این کتاب نقشه‌ای از هجرت رسول خدا از مکه تا مدینه بر اساس نگارنده کتاب وجود دارد که توسط مؤسسه فرهنگی و هنری اطلس تاریخ شیعه تهیه شده است.

حجت‌الاسلام ابوالفضل بنایی کاشی مدیر این مؤسسه به خبرنگار فارس گفت: برای تهیه نقشه هجرت رسول خدا بیش از 300 نفر ساعت زمان صرف شده است.

وی درباره ویژگی‌های این نقشه گفت: تمام کارهای پژوهشی نقشه در موسسه انجام شده و نتیجه نهایی برای دقت نظر بیشتر به سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ارائه و از مشورت آن‌ها نیز استفاده شده است.

بنایی افزود: نقشه مذکور ابتدا به صورت ماهواره‌ای با جزئیات تمام تهیه شد، سپس بر اساس توصیفات میدانی نویسنده کتاب «علی طریق الهجرة» نقطه‌یابی شده است.

مدیر مؤسسه فرهنگی و هنری اطلس تاریخ شیعه، طول مسیر طی شده توسط پیامبر را حدود 450 کیلومتر ارزیابی کرد و افزود: به گفته اکثر مورخان پیمودن این مسیر در 20 منزل صورت گرفته و 15 روز به طول انجامیده است.

* منازلی که نام آن‌ها در مسیر هجرت رسول خدا ذکر شده است

1. کوه ثور: در نص سیره نام آن آمده است و جغرافی‌دانان درباره آن گفته‌اند که در پایین مکه واقع شده است. این ادعا صحیح نیست و درست این است که کوه ثور در سمت جنوب مسجدالحرام به فاصله سه کیلومتر واقع شده است.

2. عسفان: شهری آباد در روز اول سفر ذکر شده است. پیامبر با عبور از وادی عسفان، از راه غیر معمول و در جنوب وادی حرکت کرده‌اند و با عبور از سنگلاخ‌هایی، در پایین امج فرود آمده‌اند.

3. امج: امروز به خلیص معروف است. در روایات سیره آمده است که پیامبر از پایین امج عبور کرده و در این مسیر که گردنه‌های متعددی در آن به چشم می‌خورد، حرکت کرده است. سپس از بخشی از وادی قدیمی گذشته است.

4. قدید: وادی پربرکتی است و از بزرگترین وادی‌های حجاز به شمار می‌رود؛ چشمه‌های جوشان با آب‌های گوارا و مزارع سرسبز دارد.

5. خیمه‌های ام معبد: در شمال قدیه قرار دارند. «ام معبد خزاعی» زن نیک‌سیرتی بود که پیامبر(ص) و ابوبکر در مسیر هجرت مهمان او شدند.

6. الخرار: همان وادی جحفه و غدیر خم در شرق رابغ است.

7. گردنه المره: چاه‌های المرة امروزه معروف هستند که بعد از الخرار و در جانب الفرع قرار دارند.

8. لقف: به کسر لام و سکون قاف و آخر آن فاء و غیر این ضبط، نادرست است. این وادی از شمال در نزدیکی چاه رضوان، در وادی الفرع گسترده می‌شود. به طور کلی، حرکت پیامبر(ص) در شب به طور پنهانی بوده است. حرکت پیامبر در مدالج چنان که در لفظ روایت آمده بسیار پنهانی بوده است.

9. مدلجه مجاح: مدالج در این ناحیه چهار تا هستند و به طور متوالی در طول مسیر قرار دارند. مدلجه لقف از شمال به سمت لقف گستره شده و آب آن با مدلجه مجاح تقسیم می‌شود و گردنه‌ای بین آن دو هست که جاده از آن می‌گذرد. مدلجه مجاح که از جنوب مجاح، در مقابل مصب عصوین گسترده می‌شود و مدلجه ثقب که در اجیرد گسترده می‌شود و اجیرد دره‌ای است در ثقب و در بالای البستان. ثقب در پایین القاحه و القاحه در الابواء گسترده می‌شود. مدلجة تعهّن نیز به سوی چشمه تعهّن در جهت شمال امتداد پیدا می‌کند.

10. مرجح و ذی‌العضوین (الغضوین): مرجح دره‌ای است که از شمال در محاج گسترده می‌شود و العضوین دو دره‌‌اند که به هم می‌پیوندند و بعد در مجاح گسترده می‌شوند. امروزه به آن دو العصی (جمع عصا) اطلاق می‌شود و کلمه عصا را برای هر یک از آنها به تنهایی به کار می‌برند.

11. ذوکشر: درست آن ذوکشد (با دال مهمله) است که امروزه به نام کشد معروف است. کوهی است که در وادی ثقب از جنوب در برابر اجیرد امتداد پیدا کرده و جاده‌ای که به سمت القاحه می‌رود، از آن عبور می‌کند. در حدیث هجرت آمده است که راهنما آنها را از ذاکشر برد و سپس وارد جداجد شدند که چاهی قدیمی است و در حدیثی نام چاه، جدجد آمده است. ابوعبیده تلفظ درست آن را چاه جدّه دانسته است و چاه جُدْجُدْ نامیده است؛

12. الاجرد: درست آن اجیرد است. دره‌ای است که در وادی ثقب از شمال گسترده می‌شود.

13. مدلجه تعهّن: مدلجة تعهّن نیز به سوی چشمه تعهّن در جهت شمال امتداد پیدا می‌کند.

14. العبابیه و العبابیب: امروزه شناخته شده نیست.

15. الفاجه: و درست آن، القاحه با قاف و حاء مهمله است؛ چون مسیر از تعهّن از طول وادی الفاجه عبور می‌کند. قاحه دره‌ای بزرگ و دارای وادی‌های بزرگ است.

16. العرج: وادی بزرگی است که از بالای وادی غیقه گسترده می‌شود.

17. گردنه الغائر: همان گردنه رکوبه است و رکوبه تا امروز شناخته شده نبود و شاید الغائر اسم آن وادی است که در پایین آن گردنه قرار دارد؛ چون وادی هم‌‌کف و مسطح و در پایین کوه‌ها قرار دارد و در سیره ثابت است که پیامبر از رکوبه عبور کرده است.

18. بطن رئم: این وادی از سمت غرب امتداد یافته و در وادی النقیع در نزدیکی چاه‌های الماشی گسترده می‌شود و مسیر آن همواره برای کسانی که پیاده و سواره آن را پیموده‌اند، معروف بوده است.

19. قباء: شهری آباد بوده که به صورت یکی از محله‌های مدینه منوره درآمده است و در سمت جنوب آن قرار دارد. اولین مسجدی که براساس تقوی بنا شده در آنجاست. در غرب قباء «عَصْبَه» یکی از منزلگاه‌های مسافرانی است که به سمت مدینه می‌آیند. پیامبر هنگامی که از منزل عصبه به سمت وادی العقیق می‌رفت، ابوسلمه رسید و همراه پیامبر به حمراءالاسد رفت. در لسان العرب، «العُصبه» آمده است. جایی را که مهاجران به مدینه، در آن منزل گرفتند، در نزدیکی قباء می‌داند و به صورت «عَصَبه» هم آورده.

******برای دریافت نقشه با اندازه اصلی از اینجا اقدام کنید.******

* آشنایی با مؤسسه اطلس تاریخ شیعه

بر اساس این گزارش، مؤسسه فرهنگی ـ هنری اطلس تاریخ شیعه تحت اشراف آیت‌الله خوشوقت با مدیریت حجت‌الاسلام بنایی کاشی حدود 10 سال است که با رویکرد نوآوری در روش‌ها و ایجاد جاذبه‌های هنری فعالیت می‌کند.

در حال حاضر فعالیت مؤسسه در قالب چهار گروه «اطلس قرآن»، «تاریخ»، «جغرافیا»، «تنظیم و نشر آثار آیت‌الله خوشوقت» و کانون نشر احکام در جریان است.

مشهوترین اثر این مؤسسه کتاب «اطلس تاریخ اسلام» با تقریظ علامه جعفر مرتضی عاملی و آیت‌الله خوشوقت است که در سال 1389 مورد تمجید مقام معظم رهبری قرار گرفت.

گزارش: محمد حسین کلهر