گام بلند دولت برای شفافیت تجارت و کاهش قاچاق

به گزارش پایگاه 598، به نقل از روزنامه کیهان، سامانه جامع تجارت که به عنوان راهکاری اساسی برای شفافیت در امر تجارت،کاهش قاچاق کالا و جلوگیری از فساد در تخصیص ارز دولتی شناخته می‌شود، سرانجام در دولت جناب رئیسی وارد مرحله نهایی اجرا شد.

کارشناسان و فعالان بازار به طور ویژه تأکید دارند که راه‌اندازی این سامانه کلید حل بسیاری از مشکلات تأمین کالا از مرحله ثبت سفارش تا توزیع به شمار می‌رود و با تاباندن نور شفافیت بر فرایند تأمین کالا از مرحله ثبت سفارش تا توزیع، به کاهش قاچاق و جمع شدن فساد در تخصیص ارز دولتی کمک می‌کند.

با این حال سامانه مذکور در دولت قبل به طور نیمه کاره افتتاح شد تا در عمل کارایی لازم را نداشته باشد. اما با روی کار آمدن دولت جدید، سید ابراهیم رئیسی پای کار آمد و در یکی از جلسات ابتدایی ستاد اقتصادی دولت مورخ 23 شهریور ماه، به معاون اول ماموریت داد سامانه جامع تجارت را در یک زمان‌بندی مناسب پیگیری و به نتیجه برساند.

رئیسی کمتر از دو هفته بعد یعنی پنجم مهرماه نیز در جلسه هیئت دولت، وزارت صمت را موظف کرد تا در اسرع وقت سامانه جامع تجارت را فعال کند.

عبور از سد گمرک

حالا در آستانه صد روزگی دولت، وزیر اقتصاد خبر مهمی را در این زمینه اعلام کرد. سید احسان خاندوزی در صفحه شخصی خود در فضای توئیتر نوشت: «با همکاری وزارت اقتصاد، معضل چند ساله انتقال کامل داده‌های سامانه گمرک و سامانه جامع تجارت در مسیر حل و فصل فوری قرار گرفت. از امروز بخشی از مصوبات روی زمین مانده اجرایی شد. در ماه‌های بعد کاهش قاچاق به کمک تولید‌کنندگان ایرانی خواهد آمد».

سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صمت نیز در یک برنامه خبری درباره تکمیل سامانه جامع تجارت و اتصال گمرک به آن با بیان اینکه یکی از بخش‌هایی که باید به سامانه جامع تجارت متصل شود، گمرک است، افزود: اتصال این بخش آغاز شده است و 14 اقدام از 70 اقدام باقی مانده مربوط به گمرک است.

گفتنی است حل موانع اتصال گمرک به سامانه جامع تجارت گام بزرگی در راه‌اندازی صد درصدی این طرح به حساب می‌آید، چرا که پیش از این گمرک به عنوان بزرگترین مانع در این مسیر شناخته می‌شد و این معضل باعث شده بود مدیر سامانه جامع تجارت ایران نسبت به موازی‌کاری گمرک با سامانه جامع تجارت انتقاد کند.

محمد شیرازیان 15 دی ماه سال گذشته گفته بود: «از سال ۱۳۹۸ پیگیر ارتباط با سامانه بازارگاه وزارت جهاد کشاورزی و از سال ۱۳۹۵ پیگیر ارتباط با سامانه گمرک هستیم، اما متاسفانه گمرک سامانه‌ای را تحت عنوان سامانه خدمات پس از ترخیص، راه‌اندازی کرده است که از همان سال ۹۵ ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز و وزیر وقت صمت به این موضوع اعتراض کردند که این سامانه، موازی با سامانه جامع انبار‌ها کار می‌کند. باوجود مصوبات متعدد برای جمع‌آوری سامانه انبار‌های گمرک، اما هنوز این موضوع اجرایی نشده است و این سامانه همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد».

این اختلاف، کار را به دیوان عدالت اداری هم کشاند و دیوان در مقطعی به نفع گمرک رأی داد تا پیچیدگی این طرح بیشتر شود، اما سرانجام با خبر خوب وزیر اقتصاد، به نظر می‌رسد این مانع مهم برداشته شده است.

تکمیل سامانه تا پایان امسال

وزیر صنعت، معدن و تجارت در اظهارات اخیر خود درباره تکمیل سامانه جامع تجارت با بیان اینکه که «این پروژه 80 درصد پیشرفت دارد البته 70 اقدام را باید تکمیل کنیم و تا پایان سال سامانه جامع تجارت کامل خواهد شد».

به گفته فاطمی امین، اکنون 30 دستگاه به سامانه جامع متصل هستند و همه بانک‌ها هم در حال اتصال به سامانه جامع تجارت هستند، لذا نمی‌توان گفت که دستگاهی به سامانه متصل نیست، در واقع آن 70 اقدامی که باید انجام شود، تکمیل کارهایی است که تابه حال انجام شده است.

وی یادآور شد که این سامانه کارکردهای متعددی در کنترل قاچاق، کنترل کالاهای تقلبی، تنظیم بازار و رصد موجودی کالاها در انبارها دارد.

وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به سامانه همتا نیز توضیح داد: این سامانه برای(رصد واردات) موبایل از جمله کارکردهای سامانه جامع تجارت است که قبلا 90 درصد موبایل قاچاق بود، اما اکنون با راه‌اندازی سامانه همتا که بخشی از سامانه جامع تجارت است، واردات قاچاق حذف شده است و در طول سه سال 14 هزار میلیارد تومان درآمد از محل واردات قانونی موبایل برای گمرک درآمد ایجاد شد.

فاطمی امین بیان کرد: سازمان راهداری، وزارت بهداشت، گمرک، بانک مرکزی و ... به سامانه جامع تجارت متصل هستند اما کارهایی باید انجام شود که تکمیل اتصال‌ها صورت گیرد.

وی با بیان اینکه روزانه پنج میلیون درخواست به این سامانه واصل می‌شود، ادامه داد: افراد مختلف از جمله بازرگانان و تولید‌کنندگان روزانه پنج میلیون درخواست به این سیستم می‌دهند و روزانه 600 هزار استعلام از بیرون وزارت صمت انجام می‌شود و 800 هزار استعلام نیز روزانه در داخل وزارت صمت در قالب این سامانه انجام می‌شود.

به گفته وزیر صمت، سامانه جامع تجارت یکی از بزرگترین و مهمترین پروژه‌های دولت الکترونیکی است و رئیس‌جمهور از همان روزهای اول تشکیل دولت سیزدهم تاکید داشت که این پروژه با دقت و کیفیت خوب اجرا شود.

خلف وعده‌های پیاپی

ماجرای افتتاح های چندباره سامانه جامع تجارت در دولت تدبیر و امید برای خود داستانی دارد! این سامانه یک بار به شکل نمایشی در سال 95 راه‌اندازی شد، بی‌آنکه بتواند در حوزه‌هایی مثل تخصیص ارز دولتی، واردات و صادرات، قاچاق، فرار مالیاتی و... نقش ایفا کند.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق اوایل سال گذشته نیز وعده داد که سامانه جامع تجارت تا مهر عملیاتی می‌شود اما در تاریخ 22 مهرماه دوباره تاریخ نمادین 99/9/9 را به عنوان تاریخ افتتاح نهایی اعلام کرد.

9 آذر 99 هم فرا رسید ولی خبری از وعده مذکور نشد. فردای آن روز آقای روحانی ضمن افتتاح نمادین سامانه گفت: «حدود 70 درصد این سامانه ارز افتتاح شد و امیدواریم در 11 بهمن امسال(99) شاهد تکمیل این سامانه باشیم.»

زمستان 99 هم گذشت تا این که آقای روحانی 22 تیر 1400 در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت گفت: «اتصال کلیه سامانه‌ها به سامانه جامع تجارت تا پایان تیر ماه نهایی شود».اما این وعده هم محقق نشد.
البته از دولتی که بسیاری از وعده‌هایش در آرزوی برجام و مذاکرات بی‌نتیجه با غربی‌ها رنگ باخت جز این انتظاری نمی‌رفت.

مزایای بزرگ طرح

به اعتقاد کارشناسان، اجرای کامل و درست سامانه جامع تجارت می‌تواند از بسیاری مفاسد در زمینه تأمین و توزیع کالاهای اساسی جلوگیری کند.

شاید برای شما هم این سؤالات پیش آمده که چرا هر از گاهی اخباری منتشر می‌شود که برای واردات یک کالای اساسی، ارز دولتی تخصیص یافته، ولی کالایی معادل آن وارد نشده است. یا اینکه بر اساس آمار گمرک کالایی وارد کشور شده، اما در بازار، کمبود کالا وجود دارد و معلوم نیست کالاهای وارد شده در کدام انبار احتکار شده است.

همچنین چرا به برخی کالاهای ضروری که در گمرک مانده، ارز تخصیص نمی‌یابد و در برخی موارد آن کالا فاسد می‌شود. چرا یک کالا وارد و ترخیص هم شده است، اما به‌درستی توزیع نمی‌شود و... .

این مشکلات در کنار مشکلات ساختاری اقتصاد و به‌هم‌ریختگی نظام قیمت‌ها، ریشه در عدم اشراف دولت بر فرایند تأمین کالا، از ثبت سفارش تا توزیع دارد. بر اساس قانون قرار است سامانه جامع تجارت این خلأ را پر کند.

هر چند این سامانه‌ تا کنون در اندازه یک وبگاه معمولی عمل کرده اما بر اساس هدف تعیین شده باید «همه فرایندهای زنجیره تجارت داخلی را شامل‏ شود و همچنین مدیریت زنجیره توزیع کالا تا سطح عرضه را دربرگیرد».

برای درک ابعاد گسترده این طرح ملی باید اشاره شود که سامانه مذکور 13 زیرسامانه از جمله؛ سامانه تجارت داخلی، سامانه تجارت خارجی، سامانه نیما، سامانه همتا، سامانه شناسه کالا، سامانه امضاءالکترونیکی، سامانه انبارها، سامانه مجوزها، سامانه شناسه رهگیری، سامانه سرویس‌های تجاری، گذرگاه سرویس‌های سامانه جامع تجارت، سامانه یکپارچه اعتبارسنجی و رتبه‌بندی اعتباری و سامانه تخصیص تایر تعریف شده است.

اگر این زیرسامانه‌ها به طور کامل اجرایی شوند، نتایج ارزشمندی خواهد داشت، اتفاقی که در طرح‌های مشابه قابل مشاهده است. به عنوان نمونه رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران از توزیع هوشمند مرغ منجمد و تخم‌مرغ با قیمت‌های مصوب ستاد تنظیم بازاری توسط استارتاپ‌ها و کسب و کارهای دیجیتال درب منازل شهروندان تهرانی از امروز (شنبه) خبر داده است. از طرفی بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد عرضه تخم مرغ به ثبات رسیده و دسترسی به این کالا با قیمت مصوب آسانتر شده است.

بنابراین امید می‌رود با اهتمام دولت برای رفع موانع باقی مانده در مسیر اجرای کامل سامانه جامع تجارت، در سایر کالاها نیز شاهد برچیده شدن بساط قاچاق و فساد و ثبات در تأمین اقلام اساسی باشیم.