آتش‌فشان دماوند بر گسل‌های اطراف تاثیر دارد

از سال ۱۳۷۰ فعالیت خود را با پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله کشورمان آغاز کرده و اکنون نامش با زلزله گره خورده و هنوز هم وقتی زلزله‌ای در کشور می‌آید، تلفن همراهش بیشتر از هر مسئول دیگری به صدا در می‌آید و بارها پاسخگوی رسانه‌ها، مردم و افرادی است، که می‌خواهند بیشتر در مورد حادثه رخ داده بدانند.

با توجه به وقوع زلزله ۵.۱ ریشتری بامداد جمعه ۱۹ اردیبهشت ماه و بیش از یکصد پس لرزه مرتبط با آن با او هم صحبت شدیم و درباره حال و هوای این روزهای گسل‌های پایتخت از وی پرسیدیم.

* آیا گسل‌های زلزله تهران فعال هستند؟

بله گسل‌های تهران فعال هستند و این امر پیش از وقوع زلزله بامداد جمعه در تهران نیز وجود داشته و رخداد جدیدی نیست، ما به طور کامل گسل‌های فعال را می‌شناختیم و می‌شناسیم.

* ممکن است، مروری اجمالی بر زلزله‌های فعال تهران داشته باشیم؟

گسل شمال تهران، ایوانکی، نیاوران، کهریزک و… که با توجه به زلزله خیزی این گسل‌ها و زلزله‌هایی که روی آنها رخ داده، برای گسل‌های مذکور تعیین سن و محل شده و فعالیتشان برای ما مسجل است.

* برخی مطالب در خصوص خطر گسل شمال تهران مطرح می‌شود، این موارد را قبول دارید؟

ببینید، برای گسل زلزله‌های شمال تهران تعیین سن زلزله‌های تاریخی و باستانی انجام شده و دوره بازگشت زلزله آنها هر سه هزار الی سه هزار و ۵۰۰ سال است، که در این دوره ما یک زلزله با بزرگای بیش از شش و نیم الی هفت ریشتری روی این گسل خواهیم داشت و طول گسل شمال تهران نیز حدود ۹۰ کیلومتر است.

* آخرین زلزله شدید گسل شمال تهران برای چه زمانی بوده است؟

آخرین زلزله شدید مربوط به گسل شمال تهران برای سه هزار و ۲۰۰ سال پیش است، البته نمی‌توانیم بگوییم، امسال، ۱۰ سال دیگر، ۵۰ و یا ۱۰۰ سال بعد زلزله شدید مربوط به دوره زلزله خیزی گسل شمال تهران رخ می‌دهد، اما می‌دانیم، این گسل هر سه الی سه هزار و ۵۰۰ سال یک بار زلزله بزرگی ایجاد کرده است.

* و اما از گسل معروف این روزها، یعنی «گسل مشاء» برایمان بگویید.

گسل مشا از نظر طول بزرگ‌تر از گسل شمال تهران است و ۱۸۷ کیلومتر طول دارد، که از شهر میگون تهران، شمال فشم، ۱۰ کیلومتری شمال پردیس، رودهن و بومهن و مشاء در چهار الی پنج کیلومتری شهر دماوند عبور می‌کند و زلزله اخیر نیز به دلیل فعالیت همین گسل است، این گسل پیش از این زلزله‌های بزرگ‌تری را ایجاد کرده است و زلزله اخیر عجیب نیست.

گسل مشا ۱۹۰ سال پیش زلزله ۷ ریشتری را ایجاد کرده که معروف به زلزله دماوند است.

علت تأثیرگذاری زیاد زلزله اخیر نیز به این دلیل است، که در طول تاریخ و در گذشته این میزان جمعیت پیرامون این گسل مستقر نبوده است، اما اکنون بیش از ۱۷.۵ میلیون نفر جمعیت در این منطقه داریم و واقعیت این است، که هر زلزله‌ای با بزرگای بیش از پنج رخ دهد، جمعیت وقوع آن را حس می‌کند.

این گسل توانایی ایجاد زلزله‌های شدید را دارد و نمی‌توان با قطعیت گفت، زلزله ۵.۱ ریشتری بامداد جمعه به طور کامل انرژی این گسل را تخلیه کرده است.

* آیا وقوع زلزله بامداد جمعه می‌تواند، مقدمه‌ای برای زلزله‌های دیگر و بزرگ‌تر باشد؟

بله این امکان وجود دارد، چرا که کانون زلزله ١٩ اردیبهشت تنها ٢٠ کیلومتر با گسل شمال تهران فاصله دارد و ممکن است، حتی منجر به فعال شدن این گسل شود و از سویی هر دو گسل مشاء و شمال تهران قدرت ایجاد زلزله‌های شدیدتری را نیز دارند.

اینکه پس از زلزله بامداد جمعه پس لرزه‌های متعدد داشتیم، طبیعی است، اما نمی‌توان با قطعیت گفت، این پس لرزه‌ها انرژی گسل را تخلیه کرده است، ممکن است این پس لرزه‌ها سیکل رخداد زلزله‌های کوچک‌تر بعد از لرزه اصلی با بزرگای ٤.٩ باشد، و در ادامه آن سیکل رخدادهای دیگری در انتظار باشد که لرزه اصلی بزرگ‌تر از بزرگای ٥ بعد از آن رخ دهد، که نمونه آن را در زلزله کرمانشاه داشتیم.

در زلزله کرمانشاه نیز ابتدا زلزله با قدرت ۴.۳ ایجاد شد و پس از بیست دقیقه زلزله ۲.۵ ریشتری آمد، اما پس از ۲۰ دقیقه زلزله اصلی با بزرگای ۷.۳ ریشتر ایجاد شد، همچنان امکان وقوع زلزله بزرگ‌تر هست.

* اینکه می‌گویند، زلزله بامداد جمعه و پس لرزه‌های اخیرش با فعال شدن آتش فشان دماوند مرتبط است، را چقدر علمی می‌دانید؟

زلزله‌های آتشفشانی مشخصاتی دارد که با زلزله‌های گسلی تفاوت دارد، یعنی اگر مقدمه وقوع آتشفشان باشد، قابل تشخیص است و این زلزله مشخصات زلزله آتشفشانی را نداشت.

* در زمان وقوع زلزله آسمان به حالت نارنجی و قرمز در آمده بود، که بسیاری از افراد آن را مرتبط با آتش فشان می‌دانند، شما چه فکر می‌کنید؟

این عادی است، که در زمان زلزله گازهای رادون، هلیوم، هیدروژن، دی اکسید کربن رها شده از گسل در فضا مشتعل شده و رنگ قرمز ببینید، هوا روشن شود، یا صدا بشنوید و این امر در زلزله سال ۹۶ سرپل ذهاب رخ داده است و ربطی به آتش فشان ندارد.

اما مردم عادی آن را به آتش فشان نسبت می‌دهند، که پایه علمی ندارد.

امواج لرزه‌ای از نوع امواج صدا هستند و صداهای عجیب و غریب هنگام وقوع زلزله هم طبیعی است، نور هم طبیعی و به دلیل اشتعال احتمالی گازهایی است، که از درون زمین متصاعد می‌شود.

* پس به نظر شما فعال بودن آتش فشان دماوند منتفی است؟

خیر، من چنین حرفی نزدم، اتفاقاً مطلبی که باید بگویم، این است، که مسئولین سازمان مدیریت بحران اخیراً اعلام کرده‌اند، که آتش فشان دماوند فعال نیست، من می گویم، اگر این ادعا بر اساس یک کار علمی مطرح شده است، می‌بایست نحوه فعالیت آتش فشان دماوند به صورت داده علمی از طریق شما رسانه‌ها به مردم ارائه شود، بیان این مسائل از جنس مکاتبات اداری نیست، که بدون داده به مردم بگویید آتش فشان فعال نشده است.

آتش فشان دماوند، یک سامانه فعال است و روی تمام گسل‌های زلزله نیز اثر می‌گذارد، البته این آتش فشان در حال حاضر شواهد انفجاری ندارد، اما شواهد دیگر مانند بخار، گاز و حرکت‌های اطراف خود را دارد، تغییر دما و لایه‌های حرارتی ایجاد می‌کند، که بر روی ساختارهای اطراف از جمله گسل‌های زلزله‌ای اطراف خود تأثیر می‌گذارد.

اینکه بگوییم، آتش فشان دماوند فعال نیست، حرف علمی نزدیم، اینکه بگوییم اثری بر روی گسل‌های زلزله اطراف خود ندارد، نیز نیازمند بیان داده‌ها و ارائه کارهای علمی انجام شده است.

اما حرف ما این است، زلزله ۵.۱ ریشتری بامداد جمعه تهران از نوع لرزه‌های آتش فشانی و لرزه‌های قبل از انفجار قله نبوده است.

* ممکن است، در خصوص فعالیت آتش فشان دماوند و نیز زلزله‌های آتش فشانی بیشتر توضیح دهید؟

بله، ببینید، ما یک لرزه‌هایی داریم، که قبل از انفجار قله رخ می‌دهد، که زلزله ۵.۱ ریشتری بامداد جمعه از این نوع نبوده است و این مطلب را با توجه به شکل داده‌ها و نیز مشخصات امواج لحظه‌ای می‌توان گفت، اما اینکه بگوییم آتش فشان دماوند فعال نیست، نامناسب است، باید بر اساس داده صحبت کنیم.

داده‌ها هم موارد خاص، عجیب و یا محرمانه نیستند و سازمان نقشه برداری و زمین شناسی خیلی خوب می‌توانند، در این مورد صحبت کنند.

* چه زیرساخت‌هایی برای پیشگیری از وارد آمدن خسارات زیاد در پی وقوع زلزله‌ها باید ایجاد شود؟

زیرساخت لازم هیچگاه ناگهانی رخ نمی‌دهد، یعنی در وضعیت تهران به عنوان یک شهر پرریسک، مانند شهرهای لس آنجلس، توکیو، استانبول و جاکارتا راه حل درست آن است، که پله پله مراحل مختلفی که برای کم کردن جمعیت قابل اجرا است، را اعمال کنیم و جلوی افزایش جمعیت و مهاجرت به این محدوده‌های شهری پر جمعیت را بگیریم، تا جمعیت در معرض آسیب افزایش پیدا نکند.

بسیاری از این جمعیت‌های مهاجر، حاشیه نشین می‌شوند و وضعیت حاشیه نشین ها معمولاً از نظر اقتصادی و وضعیت زندگی متوسط رو به پایین است و معمولاً خانه‌های نامقاوم و ریسکی را اجاره می‌کنند و یا می‌سازند و نحوه زندگی پر ریسک را افزایش می‌دهند، بنابراین اولین گام آن است، که جلوی افزایش جمعیت این نواحی جمعیتی مانند استان‌های تهران و البرز را بگیریم.

در مرحله بعدی توسعه شبکه‌های لرزه نگاری، از جمله توجه به آموزش و تمرین ریسک زمین لرزه به مردم به صورت همگانی است، باید این امر تبدیل به یک مساله ریسک عمومی و نه یک مساله هیجانی شود.

باید روش‌های مدرن برای کاهش ریسک و بحران را به کار گیریم.