از بی‌بی‌سی یاد نگیریم!

پیش‌نویسی از این تحقیق مفصل مدتی قبل منتشر شد و بخش‌های دیگر آن نیز به تناوب در اختیار علاقمندان به‌ویژه اهالی رسانه قرار خواهد گرفت.

در این شماره نگاهی اجمالی خواهیم داشت به شمایل وب‌سایت بی بی سی فارسی (bbc.com/persian) و در ادامه، چند شاهد مثال از تکنیک‌های عملیات روانی این رسانه انگلیسی را مرور می‌کنیم.

 قالب‌های خبری

ـ خروجی پایگاه اینترنتی شبکه بی بی سی فارسی، در سرویس‌های اصلی: ایران| جهان| اقتصاد| هنر| ورزش| دانش| آموزش| چندرسانه‌ای| صفحه‌ویژه (پرونده)| پخش زنده ارائه می‌شود.

ـ قالب‌های آن نیز شامل: خبر متنی (فوری  ـ روتین)، گزارش متنی، یادداشت، آلبوم عکس، صوت و رادیو، ویدیو (گزارش ـ مصاحبه)، اینفوگرافی و عکس‌نوشته می‌باشد.

ارزیابی خروجی وب‌سایت فارسی بی بی سی نشان می‌دهد که "به‌طور تقریبی" حدود 40 درصد از عناوین، خنثی و به‌اصطلاح «ویترین‌پرکن» هستند و 60 درصد به تأمین اهداف و سیاست‌های دیکته شده از جانب دولت انگلیس در حوزه‌های مختلف اختصاص می‌یابد.

بی‌بی‌سی عنوان "کهن‌ترین سازمان رسانه‌ای جهان" را یدک می‌کشد و مدعی صداقت و بیطرفی است؛ اما بررسی تکنیک‌های این بنگاه خبرپراکنی برای القای مطلب به مخاطب، نشان می‌دهد که دستکم تا وقتی سیاست لندن اقتضا نکند، به آگاهی‌بخشی متعهد نیست.

 نمونه تکنیک‌های بی‌بی‌سی در القای مطلب به مخاطب
 

                         * حذف بخشی از روایت به‌منظور نتیجه‌گیری دلخواه

 بدون اشاره به بدعهدی امریکا در مراحل قبلی مذاکره که با گلایه مکرر و ناخرسندی کره‌ای‌ها همراه بوده است، چنین القا می‌کند که رفع تحریم‌ها مستلزم "پیشرفت مذاکرات" (بخوانید دادن امتیازات بیشتر از جانب طرف کره‌ای) است!

                                 * استفاده از تصویر جهت القای پیام نانوشته

در این نمونه، وضعیت مرزهای ایران با استفاده از عناصر بصری مانند: سرباز تنها که نشانی از اعتمادبنفس یک نظامی در چهره‌اش هویدا نیست ـ دورنمای برهوت ـ حصارهای مرزی خوابیده و منحنی... نامساعد جلوه داده می‌شود.

                                                * مستندتراشی برای ادعاهای دشمن

رسانه دولتی انگلیس برای توجیه اقدام امریکا در تحریم فرماندهان ارشد نیروی دریایی سپاه پاسداران، با رجوع به آرشیو رسانه‌ها، به نقل جملاتی از قول آنان پرداخته است که چهره‌ای تهاجمی و جنگجو از نامبردگان به نمایش می‌گذارد.

                                                        * مغالطه تعمیم

نویسنده سایت بی‌بی‌سی با دستاویز قرار دادن یک پدیده عادی که منحصر به ایران هم نیست (استفاده شهروندان از اسامی قدیمی برخی اماکن و آدرس‌ها در برابر نام‌گذاری جدید سازمان‌های شهری) کوشیده است آن را به مجموعه حاکمیت تسری دهد و چنین القا کند که مثلا اگر کسی برای میدان امام خمینی (ره) از عنوان قدیمی «توپخانه» استفاده کرد، در حال "مقاومت" در برابر نظام است!
 

                                                    * تحریف واژگانی

بی بی سی در سلسله اخبار و گزارش‌های خود درباره سرنگون‌سازی پهپاد جاسوسی امریکا توسط پدافند هوایی ایران، تعمدا از واژه "تجسسی" به‌جای واژه "جاسوسی" استفاده کرد تا بار مفهومی آن را تغییر دهد.

                                          * تکرار گزاره غیرواقعی برای تثبیت آن در ذهن مخاطب

با وجود توضیح مبسوط مسئولان انتظامی درباره علت برخورد پلیس با مجرم و اینکه اساسا "آب‌بازی" در کار نبوده است، بی‌بی‌سی همچنان این گزاره غیرواقعی را تکرار می‌کند تا عواطف مخاطب را به نفع مجرم برانگیخته و نتیجه‌گیری کاذب بعدی را مستدل جلوه دهد: «خشونت بالای دستگاه قضائی و پلیس ایران نسبت به زنان و فعالیت‌های اجتماعی آنان!»

                          * انعکاس خبر منفی درباره ایران و سانسور خبر مشابه درباره اسرائیل (استاندارد دوگانه)

با وجود اینکه رسانه‌ها تقریبا به‌صورت همزمان از اختلال در سامانه‌های GPS ایران و اسرائیل خبر دادند، بی‌بی‌سی فقط خبر مربوط به ایران را پوشش داد و از اختلال در سیستم موقعیت‌یاب اسرائیل هیچ مطلبی منتشر نکرد.

این در حالی است که بخش فارسی رسانه دولتی انگلیس معمولا اخباری مثل دستاوردهای فنی یا جشنواره‌های هنری و... در اسرائیل را پوشش می‌دهد.

                                           * استناد به منابع ناشناخته و مجهول‌الهویه

بی‌بی‌سی برای قبولاندن این ادعا که حاکمیت در بازار ارز دیجیتال فعالیت مافیاگونه دارد، در یک گزارش 4 بار به نقل قول از افراد ناشناس پرداخته است که از حیث رسانه‌ای امری غیرحرفه‌ای است و نوعی عملیات روانی به‌شمار می‌رود.
 

                                       * معماسازی از پرسش‌های عادی

طبیعی است که افکارعمومی نسبت به دلایل هرگونه جابجایی در رده‌های ارشد کنجکاو باشد. در عالم واقع، معمولا چنین ابهاماتی با توضیحات ساده برطرف می‌شوند.

اما رسانه دولتی انگلیس استادانه از این فرصت برای تبدیل پرسش عادی افکارعمومی به یک معمای ظاهرا پیچیده سوءاستفاده و بالاخره در فضایی چیستانی ـ داستانی، مطلب مورد نظر خود را القا می‌کند.

کما اینکه در نمونه فوق، از تغییر در فرماندهی بسیج چنین نتیجه گرفته است که گویا بناست اوضاع کشور مانند سال 88 بی‌ثبات شود یا اینکه سپاه قرار است دست به تحرکات خاصی بزند (همانگونه که ادعا می‌کنند سپاه در سال 88 عامل کودتای انتخاباتی! بود)

 چند نکته و جمع‌بندی

ـ بی بی سی برای جلب اعتماد، در پوشش موضوعات خبری به‌گونه‌ای عمل می‌کند که مخاطب احساس نکند سرخط‌های اصلی را از دست داده و محتاج مراجعه به سایر منابع است.

ـ وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی خود را ملزم کرده است که حتما درباره سوژه‌های مهم و داغ، پرونده ویژه تدارک ببیند.

ـ این رسانه به‌صورت دائمی به بهانه‌های مختلف ادعا می‌کند که با مخاطبان در ارتباط بوده و انعکاس‌دهنده دیدگاه آنان است. همواره از مخاطبان می‌خواهد که نقطه‌نظراتشان را در خصوص سوژه‌های منتخب با بی‌بی‌سی در میان بگذارند و در قالب شاهدان عینی، روایت‌ها و مستنداتشان را ارسال کنند.

ـ پایگاه اینترنتی بی‌بی‌سی فارسی هیچ‌گاه از محتوای عامه‌پسند نظیر مطالب مربوط به هنر، مُد، ورزش، دانش، فناوری، حوادث و... خالی نیست. گواینکه دقت می‌شود تا نسبت مطالب یادشده در کنار سوژه‌های جدی‌تر به نحوی تنظیم شود که این وب‌سایت را به یک پایگاه زرد بدل نسازد.

ـ این رسانه مدعی بی‌طرفی است و می‌کوشد با تظاهر به انعکاس دیدگاه‌های متکثر، خود را از جانبداری مبرّا کند؛ اما از طریق مهندسی اخبار، چینش دیدگاه‌ها و سیر ورود و خروج به مباحث، در نهایت به نتیجه مطلوب و متناسب با اهداف تعیین‌شده می‌رسد.