فیک نیوزها چه بلایی سر افکار عمومی آوردند؟

 
جامعه اطلاعاتی و عصر ارتباطات ویژگی‌های دنیای امروز ماست. عصری که به مدد پیشرفت‌های ارتباطات و فناوری‌های اطلاعات شاهد دسترسی آزاد و ارزان همگانی به اطلاعات هستیم، اما همین دسترسی آزاد به اطلاعات و گستردگی اطلاعاتی که در مجرای فضای مجازی به سوی مخاطبان گسیل می‌شود، موجب‌شده تا تشخیص اطلاعات واقعی از فیک‌نیوز‌ها و اخبار جعلی و جهت‌دار کاری دشوار شود و در کوران اطلاعات و اخبار اصالت منبع با چالش مواجه شود. رسانه‌های جدید و شبکه‌های اجتماعی رسانه‌ای شخصی در اختیار مخاطبان خود قرار داده‌اند؛ رسانه‌هایی که برخلاف رسانه‌های رسمی هیچ نظارتی بر محتوا‌های منتشر شده در آن وجود ندارد و از قواعد خاصی پیروی نمی‌کنند. از سوی دیگر دسترسی همگانی به اینترنت و گرایش جوانان به گروه‌هایی نظیر سلبریتی‌ها موجب‌شده تا گروه‌های مرجع اصیل اجتماعی که وظیفه خط‌دهی به جامعه و تعمیق باور‌ها و نگاه مردم را بر عهده دارند، جای خود را به سلبریتی‌ها و افرادی بدهند که به مدد شبکه‌های اجتماعی و رفتار‌های عجیب و غریب و در تضاد با عرفشان در میان نسل جوان مورد توجه قرار گرفته‌اند. این مسئله در درازمدت می‌تواند باعث اشاعه نگاه و تفکر سطحی در جامعه شود و قدرت تحلیل و تفکر انتقادی نسل جوان آینده‌ساز جامعه را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

واقعیت و هویت مجازی 
فضای مجازی تعاریف جدیدی را وارد ادبیات جامعه شناختی و روانشناختی کرده است؛ «واقعیت مجازی» و «هویت مجازی» مفاهیمی است که در ارتباط با چنین فضایی شکل می‌گیرد و عضویت در شبکه‌های اجتماعی و حضور در فضای مجازی امکان تعریف هویت‌های مجازی متعددی را برای افراد به‌وجود می‌آورد، اما فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی قواعد خاص خودش را دارد و آن‌هایی که شیوه‌های بهره‌برداری از این فضا را بهتر بشناسند در این فضا موفق‌تر هستند. در این میان سلبریتی‌ها و ستارگان عالم هنر و ورزش چهره‌های غالب شدند و توانستند با افزایش مخاطبان خود اثرگذاری بسیاری را ایفا کنند. در این میان بسیاری از گروه‌های مرجع اجتماعی به دلیل ناآشنایی با قوانین این فضا از قافله عقب مانده‌اند و این مسئله موجب‌شده تا در غیاب این گروه‌ها که در دهه‌هایی از تاریخ معاصر ایران نقش برجسته‌ای در فضای اجتماعی داشتند، سلبریتی‌ها و افرادی با هویت‌های مجازی پوشالی جایگزین آن‌ها شوند. با این روند گروه‌های مرجع نه تنها در حال از دست‌دادن مخاطبانشان هستند بلکه مرجعیت فکری خود را نیز از دست‌رفته می‌بینند. شاید به این دلیل که کوران اخبار و اطلاعات و فیک‌نیوز‌ها و اخبار جهت‌دار بحران اعتماد به این گروه‌ها را در میان مخاطبان فضای مجازی تزریق کرده است.

کناره‌گیری و کنار گذاشته‌شدن!
اساتید، علما، روحانیون، معلمان و روشنفکران البته نه به مفهوم غربزده در برهه‌های گوناگون و بزنگاه‌های تاریخی نقشی مهم و تأثیرگذار در وحدت و همبستگی مردم و حل‌و‌فصل تعارضات و اختلافات داشته‌اند. امروز آفتاب مرجعیت آن‌ها در سایه شبکه‌های اجتماعی و کناره‌گیری خودشان از مرکزیت جامعه در حال افول است. گروه‌های مرجع اجتماعی در شرایط کنونی انگار روی واقعیت‌های جامعه چشم بسته و در دنیایی انتزاعی سیر می‌کنند. همین مسئله موجب‌شده تا نسل جوانی که در کوران اطلاعات و در دنیای ارتباطات و فضای مجازی غرق‌شده اعتماد و اتکایش را به این گروه‌های مرجع از دست بدهد و افرادی که پیش از این توان جهت‌دهی و رهبری فکری جامعه را داشتند، حالا جای خودشان را به سلبریتی‌هایی داده‌اند که هر چند در تعریف هویتی خود مانده‌اند، اما توانسته‌اند در بازنمایی تصویر خود با کمک رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی موفق عمل کنند.

تلنگری جدی 
جایگزینی گروه‌های مرجع و رهبران فکری فرهنگی جامعه با سلبریتی‌ها به معنای فروپاشی قدرت فکری و ساختار خودجوش اجتماعی در بازنگری و خود اصلاحی است. هرچند شاید این جایگزینی تلنگری باشد تا رهبران فکری و فرهنگی جامعه به خود بیایند و بدانند زندگی در عصر رسانه‌ها و ارتباطات قواعد خاص خودش را می‌طلبد و حضور فعال در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یکی از این قواعد است.