ایرانی‌های فیس‌بوک چند نفرند؟

598- از آخرین فیلترینگ فیسبوک در ایران، حدود دو سال و نیم می‌گذرد، هنوز این شبکه تعداد کاربران بی‌شماری در داخل ایران دارد. مسئولان و کارشناسان ایرانی رقم‌های متفاوتی از عدد ناچیز و دور از باور 700 هزار تا عدد شگفت‌انگیز 17 میلیون را برای تعداد کاربران ایرانی فیسبوک که از داخل ایران به این شبکه متصل می‌شوند، ارائه داده‌اند. کاربرانی که با کمک رندی و ارتباطات میان‌فردی خود و با استفاده از فیلترشکن، وی.پی.ان یا برنامه‌های کاربردی ثالث که هیچ کدام امنیت موردتاییدی ندارند، دزدی هویتشان را به جان می‌خرند و به این شبکه دست پیدا می‌کنند. تاکنون خبرهای بی‌شماری از شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک در مورد نقض حریم شخصی و پژوهش‌هایی درباره تاثیرات نادرست آنها بر هنجارهای اجتماعی منتشر شده است. همچنین، پلیس فتا درباره این مسایل و امنیت شبکه‌های اجتماعی بارها هشدار داده و از کاربران خواسته است که با آگاهی در اینترنت فعال باشند.

بیداری اسلامی برای فیسبوک آبرو خرید

به گزارش هفت صبح؛ این روزها، مسئولین در سخنان خود نرمش به خرج داده‌اند و چون شبکه‌های اجتماعی در بیداری اسلامی نقش موثری داشته‌اند، دیگر آنقدرها هم برای فیلترینگشان اتفاق‌نظر وجود ندارد. نخست تورج کاظمی، معاون مبارزه با جرایم پلیس فتا، در تیرماه امسال گفت که بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای موضوعی به اسم مجازات افراد به دلیل عضویت در فیسبوک وجود ندارد. او همچنین گفت که اگر افراد از طریق فیسبوک اطلاعاتشان مورد سوء‌استفاده قرار گیرد و به دادسرای جرایم رایانه‌ای مراجعه کنند، شکایت آنان مورد پیگیری قرار می‌گیرد. یک ماه پیش هم تابناک خبری منتشر کرد مبنی بر اینکه آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی از مراجع تقلید در پاسخ به استفتایی درباره استفاده از فیسبوک گفته‌اند که به طور کلی استفاده از فضاهای مجازی برای جهات مشروع و صحیح که موجب فساد عقیده و اخلاق نشود بلکه بتوان از آن در جهت تبلیغ و ترویج معارف دینی استفاده کرد مانعی ندارد بلکه مطلوب است، اما رفتن در سایت‌هایی که باعث سست شدن عقیده و فساد اخلاق یا ترویج باطل باشد، حرام است. اظهارنظرها در مورد فیسبوک به اینجا ختم نشد و احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی، 12 بهمن اعلام کرد که فیسبوک بر خلاف نیت ایجادکنندگان آن به وسیله صدور انقلاب تبدیل شده است. پیشتر از اینها هم در بحبوحه انتخابات 1388، محمود احمدی‌نژاد در پاسخ به خبرنگار سی.ان.ان درباره فیلترشدن فیسبوک گفته بود: «میلیون‌ها سایت در دنیا فعالیت می‌کنند و در ایران نیز قابل‌دسترسی هستند. باید بپرسم که موضوع چیست اما در مورد اینکه گفته می‌شود علیه دولت نوشته است، آن قدر سایت و نشریه علیه دولت می‌نویسند که با یکی دو مورد حل نمی‌شود. ما مشی تحمل‌پذیری را انتخاب کرده‌ایم. حرفی زده می‌شود و ما نیز تحمل می‌کنیم؛ لذا نیازی به بسته شدن سایتی نیست.» رئیس‌جمهور در ادامه گفت که اگر سایتی شاکی عمومی داشته باشد اعلام کرده‌ایم نباید بسته شود و در مورد شاکی خصوصی باید رسیدگی شود. این گفته‌ها در مورد فیسبوک نشان می‌دهد که از نگاه مسئولان، فیسبوک و امثال این شبکه‌های اجتماعی با رعایت مسائل حول و حوش امنیت اطلاعات و اخلاق از طرف کاربران، کاربری‌های وسیعی همچون انتشار اخبار روز بحرین هم می‌توانند داشته باشند و آن نگاه یک‌سویه توطئه‌خوانی این شبکه‌ها، کم‌رنگتر شده است.

ایرانی‌های فیسبوک چند نفرند؟

برای پاسخ به این سوال ما در ادامه به بحث درباره آخرین آمار و ارقام مربوط به کاربران اینترنت و فیسبوک در جهان پرداخته‌ایم اما پیشتر به حدس و گمان‌ها یا نتیجه تحقیقات مسئولان و کارشناسان ایرانی می‌پردازیم. کمترین تخمین متعلق به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات است؛ تقی‌پور در گفت‌وگو با ماهنامه مدیریت ارتباطات (شماره 17- مهر1390 ) ضمن اشاره به عدم اطمینان از صحت آمار، گفت ما عدد 700 هزار نفری را برای اعضای شبکه فیسبوک داریم. پس از او سیدمرتضی اسماعیلی‌طبا، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی‌ قم، در دو اظهارنظر در آذر و بهمن امسال، به ترتیب سه میلیون و شش میلیون نفر را عضو این شبکه‌ها دانست؛ گرچه در اظهارنظر اول مشخصا به فیسبوک اشاره کرد ولی در اظهار نظر دوم، لفظ شبکه‌های اجتماعی فیلترشده را به کار برد. ورای این رقم‌ها فاوانیوز در تحلیلی، 27 میلیون نفر را تخمین کاربران ایرانی فیسبوک در جهان شناخت و تعداد کاربران ایرانی فیسبوک در داخل کشور را عددی بین شش تا 12 میلیون نفر دانست. مهدی ابوترابی، مدیر سرویس دهنده پرشین بلاگ هم با اشاره به این آمار گفت که فکر می‌کنم، عدد 9 میلیون نفر، عدد قابل‌قبولی است و به فرض اینکه چنین آماری درست باشد به نظر می‌رسد کارآمدی فیلترینگ قابل‌تامل است. تا بدین جا می‌توان با همپوشانی گفته‌ها به عددی بین شش میلیون تا 9 میلیون نفر از دید کارشناسان و مسئولان ایرانی بسنده کرد، اما اظهار نظر رئیس فناوری و اطلاعات سازمان بسیج دانش‌آموزی و فرهنگیان کشور، این حساب و کتاب را به هم ریخت؛ مهدی جعفری، مهرماه امسال، با اعلام اینکه 17میلیون ایرانی در سایت فیسبوک عضویت دارند و به نوعی در این سایت زندگی می‌کنند گفت: این در حالی است که این سایت در ایران فیلتر است.

آخرین برآوردها: همان 17 میلیون نفر

تلاش کردیم تا با مهندسی معکوس آمار رسمی فیسبوک و اینترنت‌ورلد استتز به تعداد کاربران ایرانی برسیم. فیسبوک تعداد کاربران خود تا آخرین روز سال 2011، رسما 845 میلیون نفر مشخص کرده است ولی اینترنت‌ورلد استتز که رابطه خوبی با فیسبوک دارد، آمار 799 میلیونی را برای کاربران با کشورهای مشخص ارائه کرد. این اختلاف 46 میلیونی، شامل چند کشور از جمله ایران می‌شود. از آنجا که مجموع تعداد کاربران اینترنت در این کشورها به عدد 50 میلیون نفر رسید و تعداد کاربران اینترنت در سودان جنوبی و بسیاری از نقاط دور‌افتاده جهان نامشخص یا مثل چین مبهم است، شاید بتوان در خوشبینانه‌ترین حالت عدد 100 میلیون نفر را به آن دسته از کاربرانی اختصاص داد که یا از قلمروی شناخته‌شده‌ای به اینترنت متصل نمی‌شوند یا در کل دسترسی به فیسبوک از کشورشان مسدود است. بنابر آمار اینترنت‌ورلد استتز حدود 36 میلیون و 500 هزار نفر تا ابتدای 2012 امکان اتصال به اینترنت از ایران را داشتند که به این ترتیب (با تقسیم بر 100 میلیون نفر) 5/36 درصد کل کاربران فیسبوک که به صورت نامتعارف وصل می‌شوند (از اختلاف 46 میلیون) ایرانی هستند؛ عددی که این حدس و برآورد ساده نشان می‌دهد در کمال تعجب 16 میلیون و 790 هزار نفر است، یعنی نزدیک به 17 میلیون عضو فیسبوکی که رئیس فناوری و اطلاعات سازمان بسیج دانش‌آموزی و فرهنگیان کشور به آن اشاره کرده بود؛ اندکی کمتر از نصف کاربران اینترنت در ایران! گرچه در این محاسبات، ما تعداد کاربران را تخمین زده‌ایم ولی باید اشاره کنیم که دست بالا را گرفته‌ایم وگرنه همه می‌دانند که سودان جنوبی و صحرای غربی، نان برای خوردن هم به سختی پیدا می‌شود چه برسد به فیسبوک.

صحت این برآورد چقدر است؟

به‌درستی هیچ مرجعی جز فیسبوک نمی‌تواند صحت این برآورد را موردتایید قرار دهد که در این میان تفکیک ایرانیان مقیم و خارج از کشور از هم حتی برای فیسبوک نیز امری دشوار است چرا که آی.پی (IP) کاربران داخل کشور هم به سبب استفاده از امثال فیلترشکن، خارج از کشور ثبت می‌شود. با این حال برای اشاره به نفوذ بالای ایرانی‌ها در کاربری شبکه‌های اجتماعی به دو مثال بسنده می‌کنیم. نخست به هشت سال قبل برمی‌گردیم و درست زمانی که کمتر از یک سال از عمر اورکات می‌گذشت. آمارها در آن زمان نشان می‌داد که بعد از برزیل ( 69 درصد) و آمریکا (18 درصد)، ایران با شش درصد کاربر، بیشترین کاربر اورکات در جهان را به خود اختصاص داده بود. در وهله دوم به سراغ شبکه اجتماعی قشر خاص گودر (گوگل‌ریدر) می‌رویم که درست آبان همین امسال منقرض شد. منابع رسمی گوگل در آخرین روزهای فعالیت شبکه اجتماعی گودر رسما اعلام کرده‌اند که گوگل‌ریدر برای کاربران آمریکایی، ایرانی، الجزایری و بنگلادشی در رده نخست بیشترین محبوبیت بوده است. ایرانی‌ها بنابه همین آمار 4/2 درصد از کاربران و 1/2 درصد از نمایش صفحات را از آن خود داشتند. همین آمارها برای نشان دادن حضور فعال ایرانی‌ها در شبکه‌های اجتماعی کافی است. شاید با اظهارنظرهای جدید مقامات ایرانی و این آمارها، راه برای رفع فیلتر فیسبوک و امثال این شبکه اجتماعی باز شود تا فیلترینگ آن نقض غرض نشود.