امامی که پیکرش تیر باران شد

مختصری از زندگی امام حسن (ع)

امام حسن(ع) شب سه شنبه پانزدهم رمضان سال سوم هجری در شهر مدينه دیده به جهان گشود. حسن بن علی(ع) چند سال بيشتر از دوران جد بزرگوارش را درک نكرد و هنگامی که هفت ساله بود، پیامبر(ص) رحلت یافت. این امام همام پس از درگذشت رسول خدا(ص)، حدود سی سال در كنار پدرش امیرالمومنین(ع) حضور داشت و پس از شهادت پدر بزرگوارش (در سال ۴۰ هجری) به مدت ۱۰ سال امامت امت را به عهده داشت.

آن حضرت در مدت زندگانی پر برکت خويش فعاليت ها و اقدامات فراوانی داشت که می توان به عنوان مثال به حضور ایشان در جهادهایی نظیر جمل و صفين اشاره کرد. هم چنین مناظرات كوبنده‌ امام حسن(ع) با بنی امیه از دیگر اقداماتی است که به فرموده مقام معظم رهبری چنان تیز و برنده است که نظیرش را در تاریخ سراغ نداریم.

صلحی که حماسه بود

علاوه بر آنها صلح تاریخی امام حسن مجتبی(ع) تاکتیکی بود که اگر در آن برهه حساس تاریخی اتفاق نمی افتاد، اکنون نامی از اسلام و مسلمانان باقی نمانده بود. آنچه امروز به عنوان تمدن اسلامی در جهان شناخته شد حاصل آرامش و صلحی بوده که در دوران گذشته به دست آمده و از جمله آنها دوران صلح امام حسن(ع) است.

آنچه که بیشتر از هر چیز امروزة تمدن اسلامی را دچار وقفه کرده، جنگ ها و درگيريهای قومی و قبيله ای و داخلی است. فوايد بی شماری را می توان در صلح امام حسن مجتبی(ع) مورد تحليل قرار داد از جمله:

آن حضرت با صلح خود توانست دين پيامبر(ص) را حفظ نمايد.

امام حسن(ع) با صلح خود توانست جان خود و بنی هاشم و شيعيان را از كشته شدن و تار و مار شدن بی نتیجه حفظ کند.

آن حضرت با صلح خود، بستری را فراهم ساخت تا شیعیان در مدت حدود ۲۰ سال  به لحاظ كمی و كيفی رشد قابل توجهی داشته باشند و با ايجاد وحدت بين مسلمانان فرصت رشد و ترقی پيدا شود.

امام حسن(ع) با تحميل شروطی بر معاويه، او را در انظار مردم و افكار عمومی و تاريخ رسوا ساخت.

با اینكه معاويه به مفاد صلح نامه عمل نكرد، اما همين عمل موجب شد تا امام حسين(ع) با استناد به همين صلح نامه عليه يزيد قيام كند، زيرا يكی از مفاد صلح نامه موروثی نكردن حكومت بود.

اين عقب نشينی تاكتيكی امام حسن(ع) برکات زیادی داشت و باعث بيداری جهان تشيع و در نتيجه زمينه ای برای قيام امام حسين(ع) شد.

مردم كوفه در زمان صلح امام حسن(ع) هنوز با ماهيت پليد معاويه آشنا نشده بودند و كناره گيری اجباری امام باعث شد تا آن ها به مرور زمان با حقیقت بنی اميه و به وي‍ژه معاويه آشنا شوند.

جنگ مهم ترين عامل ويرانگر تمدن هاست و با مطالعه آثار ويرانگر جنگ های داخلی تحمیلی در دوره اميرمؤمنان(ع) می توان پی برد صلح امام حسن(ع) تا چه حد در تأسيس تمدن اسلامی نقش داشته است.

امام حسن(ع) از جان بازی در راه خدا و سعادت مسلمین دريغ نداشت و از برادر بزرگوارش چیزی کم نداشت منتها آن حضرت با بصیرت خود به بهترین شکل اوضاع زمان خود را رهبری کرد و جان خود را در جهادی خاموش و آرام و به قول مقام معظم رهبری نرمشی قهرمانانه فدا كرد و چون وقت شكستن سكوت رسيد، واقعه شهادت در كربلا واقع شد. قیام کربلا همانقدر که حسینی بود، حسنی هم بود.

واقعيت فداكاری در روز «ساباط» و صلحی که زمینه ساز قیام کربلا بود و موجب شد این قیام به بهترین شکل اسلام را زنده نگه دارد از روز «عاشورا» ريشه دار تر بود، زيرا امام حسن(ع) آن روز در صحنه فداكاری خویش، نقش يک قهرمان شكيبا و پايدار را در چهره يک شكست خورده از پای در آمده ايفا كرد. این امام حسن (ع) بود كه در واقع شالوده نهضت عاشورا را ريخت.

در پرتو روشنگری امام حسن(ع) بود كه امام حسين(ع) توانست به آن پيروزی پرشكوه و نمايان دست پیدا کند. گویی این دو امام بزرگوار دو نقش هدفمند را در به ثمر رساندن رسالت و هدف یکسانشان برگزیدند. پس از صلح ساباط و قیام عاشورا بود که مردم به فکر فرو رفتند و ماهیت بنی امیه بر ملا شد.

شهادت مظلومانه امام حسن مجتبی(ع)

معاویه که تصمیم داشت از اجرای مفاد صلح نامه که یکی از آنها عدم انتخاب جانشین بود، سر باز زند، می دانست با عکس العمل امام حسن(ع) رو به رو می شود. بنابراین بارها تصمیم بر مسموم کردن امام مجتبى(ع) گرفت و به واسطه‏ هاى پنهان زیادى متوسل شد. در نهایت بهترین گزینه برای اجرای این نقشه شوم را جعده همسر امام یافت و او را تطمیع کرد.

حاکم نیشابورى با سند معتبر از ام بکر بنت مسور نقل مى‏ کند که گفت:

 بارها حسن ابن علی(ع) را مسموم کردند ولی اثر چندانى نگذاشت تا در آخرین مرتبه زهر کبدش را پاره‏ پاره کرد و بعد از آن سه روز بیش‏تر زنده نماند.

بنابراین امام حسن(ع) در سال ۵۰ هجری با توطئه معاويه و به دست همسرش جعده بر اثر مسموميت و در سن ۴۸ سالگی به شهادت رسيد.

ماجرای ممانعت از دفن امام حسن (ع) در حرم پیامبر (ص)

امام حسن(ع) به برادر بزرگوارشان امام حسین(ع) وصیت کردند کنار قبر پیامبر(ص) دفن شوند ولی اگر این امر موجب درگیری و ریختن خونی بود، ایشان را در بقیع دفن کنند.

امام حسین(ع) پیکر برادرشان را برای نماز به مسجدالنبی آوردند و پس از اقامه نماز کنار مرقد مطهر جدشان رسول خدا(ص) بردند. در این لحظه مروان و همراهانش رسیدند و مروان فریاد زد: شما مى‏ خواهید حسن بن‏ على را در کنار پیامبر دفن کنید؟ از طرف دیگر عایشه سوار بر استر به جمعشان پیوست و فریاد زد چگونه می شود کسى را که من هرگز او را دوست ندارم، به میان خانه من داخل کنید؟

مروان گفت آیا سزاوار است عثمان در دورترین نقطه مدینه در قبرستان دفن شود و حسن بن‏ على در جوار پیامبر خدا(ص) هرگز نمى‏ شود. شمشیر به دست مى‏ گیرم و حمله مى‏ کنم و ممانعت‏ خواهم نمود.

عده ‏اى از امویان و آشوبگران نیز به دنبال بهانه برای برپایی فتنه بودند که امام حسین(ع) با بردبارى جنازه برادرش را به سوى بقیع برگرداند و بنى‏ هاشم را آرام نمود و در جوار جده‏ اش فاطمه بنت اسد در بقیع دفن نمود و از خون‏ریزى و فتنه به همان وضعى که امام مجتبى(ع) وصیت نموده بود جلوگیرى کرد.

امام حسین(ع) رو به مروان کرد و فرمود: اگر برادرم وصیت کرده بود که در کنار جدش پیامبر(ص) دفن شود، مى فهمیدى که تو کوچک‏تر از آنى که بتوانى ما را برگردانى و جلو دفن جنازه او را در میان حرم پیامبر(ص) بگیرى.

ابن‏ شهر آشوب می نویسد: به هنگام بردن جنازه امام حسن مجتبى(ع) به سوى بقیع، افراد شرور و پست ‏به پشتیبانى امویان به جنازه آن بزرگوار تیراندازى کردند، به طورى که هنگام دفن هفتاد تیر از بدن آن حضرت جدا نمودند.

از ابن‏ عباس چنین نقل کرده‏ اند که در خطاب به عایشه گفت: «جملت و بغلت و لو عشت لفیلت!» آن روز سوار بر شتر گشتى (جنگ جمل) و امروز بر استر سوارى، و اگر زنده بمانى [براى مبارزه با نور خدا و اهل بیت] بر فیل نیز سوار خواهى شد.

در قسمت‏هایى از زیارت جامعه، خطاب به امامان معصوم(ع) ماجراى شهادت آن بزرگواران را از زبان امام صادق(ع) چنین نقل مى‏ کند:

 «یا موالى…انتم بین صریع فى المحراب قد فلق السیف هامته و شهید فوق الجنازة قد شکت ‏بالسهام اکفانه [اکفانه بالسهام]…؛ اى سروران من… شما کسانى هستید که بعضى جسدتان در میان محراب عبادت در حالى که فرقتان شکافته بود، به شهادت رسیدید و بعضى از شما شهیدى هستید که دشمنان اسلام بر جنازه شما تیراندازى کردند، به طورى که کفنتان سوراخ سوراخ گردید»

و به همین صورت ماجراى شهادت امام حسین(ع) و دیگر ائمه را در ادامه بیان مى‏ دارد.

بنابراین امام حسن مجتبی(ع)، پس از شهادت و تشییعی مظلومانه که منجر به خون آلود شدن و تعویض کفن ایشان شد، در قبرستان بقيع در مدينه منوره به خاک سپرده شد.

اختلاف در روز شهادت امام حسن مجتبی(ع)

در تقویم ها هفتم ماه صفر روز میلاد امام موسی کاظم (ع) اعلام شده در صورتی که این تاریخ طبق قول صحیح مصادف با شهادت امام حسن مجتبی(ع) است. از صدها سال پیش در حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی (ع) اعلام می دارند و شیعیان عراق و سایر کشورها نیز در این روز برای امام حسن (ع) اقامه عزا می کنند.

برای شهادت امام مجتبی قول هایی وجود دارد که در ادامه بررسی می کنیم:

 ۱. آخر ماه صفر که فقط شیخ کلینی این تاریخ را ذکر کرده

۲. بیست و هشتم صفر

۳. هفتم صفر

 قول سوم مشهور می باشد و از دو جهت حائز اهمیت است: یکی اینکه قائلین به این قول، در کمّ و کیف بیشترند و اسناد معتبر زیادی در این زمینه وجود دارد. دوم اینکه سیره علماء از گذشته تا کنون اهتمام به بزرگداشت و اقامه عزا در ۷ صفر را نشان می دهد.

سابقه این موضوع در شهر قم از زمان حضرت آیت الله حائری یزدی است و هنوز هم علما و مراجع بسیاری بر اساس همان سنت، روز هفتم صفر را روز شهادت امام حسن مجتبی(ع) می دانند و مجلس عزاداری برپا می نمایند و دسته های عزاداری به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) روانه می کنند.

برای نمونه پاسخ مرحوم حضرت آیت الله العظمی بهجت (ره) را درباره تکلیف ۷ صفر می بینیم:

بسمه تعالی

مناسب است در جمع بین دو قول (مشهور) در روز هفتم صفر به شهادت سبط اکبر امام مجتبی (علیه الاف التحیطة والثناء ) و تولد امام موسی کاظم (علیه السلام) ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار به اینکه مصائب امام دوم (علیه السلام) و مناقب امام هفتم (علیه السلام) را متذکر و یاداور باشند انجام شود و همین احتیاط حاصل می شود. والسلام «اول صفر ۱۴۳۰ ه ق»

منابعی برای مطالعه بیشتر پیرامون شخصیت بزرگوار امام حسن(ع)

پس از شهادت امام حسن(ع) جریانی توسط دستگاه ظلم راه افتاد تا چهره ایشان را مخدوش کند و آثار زیادی در این زمینه نوشته شد. خوشبختانه قلم ها در جبهه حق هم بیکار ننشستند و شمه ای از کمالات و فضائل آن حضرت را در جان واژه ها ریختند. ما برای اینکه با آثار ناب در زمینه معرفی گوشه ای از شخصیت والای سبط نبی مکرم اسلام بیشتر آشنا شوید، کتاب های زیر را پیشنهاد می کنیم:

امام حسن(ع) پرچمدار صلح و آزادی، مهدی پیشوایی، انتشارات توحید

امام حسن بن علی(ع) را بهتر بشناسیم، حسین انصاریان

آفتابی در هزاران آئینه، جواد نعمیی، سازمان تبلیغات اسلامی۱۲۰ صفحه

امام حسن مجتبی(ع)، پیشوای دوم، گروهی از نویسندگان مؤسسه در راه حق ۱۲۸ صفحه

بامداد روشن در اسرار واگذاری خلافت حضرت امام حسن(ع) به معاویه، سیدعلی اکبر برقعی، حافظ ۱۹۲ صفحه

ترجمه بحار الانوار (زندگی امام حسن(ع))، علامه مجلسی، مولی محمدباقر بن محمدتقی اصفهانی (۱۰۳۷ ـ ۱۱۱۰ق)، ترجمه محمدجواد نجفی

حقایق پنهان؛ پژوهشی در زندگی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، احمد زمانی، مقدمه جعفر سبحانی

در مکتب کریم اهل بیت(ع)؛ امام حسن مجتبی(ع) ، علی قائمی امیری، انتشارات میری

قهرمان دو میدان داستان زندگی امام حسن مجتبی(ع)، رضا شیرازی، انتشارات پیام آزادی