ریشه‌های ماجراجویی‌های عربستان

قدرت و نفوذ نظام سیاسی عربستان بر پنج پایه استوار بوده است. این پنج پایه عبارتند از:

1ـ نظام قبیله ای و مشروعیت سنتی ناشی از آن

2ـ اعطای کمک های مالی و خریدن مشروعیت و نفوذ

3ـ خدمت به حرمین شریفین و زائران آنها و در نتیجه کسب نفوذ معنوی

4ـ دولت های حامی عربستان در منطقه

5ـ حمایت خارجی به ویژه حمایت ایالات متحده آمریکا.

بررسی وضعیت عربستان نشان می دهد در سال های اخیر این پایه ها همگی سست و لرزان شده است و دیگر نمی تواند منبع مشروعیت، قدرت و نفوذ برای سعودی ها باشد.

1ـ نظام قبیله ای و مشروعیت سنتی در جامعه پیوند خورده با جامعه جهانی و رو به تحول و با افزایش سطح آگاهی های عمومی اعتبار خود را از دست داده است. از طرف دیگر این نظام در درون خود نیز دچار شکاف های عمیق و جنگ قدرت شده است.

2ـ اعطای کمک های مالی که زمانی می توانست برای عربستان نفوذ ایجاد کند در تحولات پنج سال اخیر وضعیتی یافته که موجب بی اعتباری جهانی سعودی ها می شود. در عصر و زمانی که همه بر سر مبارزه با تروریسم و افراطی گری اتفاق نظر دارند حمایت از این گروه ها ممکن است برای عربستان جایی در میان آنها ایجاد کند، اما در عرصه بین المللی بدنامی عربستان را در پی آورده و این کشور را حامی گروه های افراطی نظیر داعش معرفی کرده است.

3ـ خادم حرمین شریفین بودن، عنوانی که جایگاه معنوی ویژه ای برای عربستان به ویژه در جهان اسلام ایجاد می کرد با عملکرد عربستان مخدوش شد. وقوع رویدادهای حج امسال و وقوع حادثه منا و کشته شدن بیش از 7000 زائر کشورهای مختلف هم نقطه پایانی شد بر استفاده عربستان از این عنوان. این رویداد نه تنها جایگاه معنوی ناشی از خادمی حرمین شریفین را برای عربستان مخدوش کرد بلکه این کشور را در جایگاه متهمی قرار داد که باید در قبال عملکرد غیرمسئولانه اش پاسخگو باشد.

4ـ تا یک دهه قبل حکومت های منطقه با دریافت کمک های مالی فراوان از عربستان نقش حامیان عربستان را در منطقه ایفا می کردند.

تغییرات سیاسی و دگرگونی های ژئوپلتیک در منطقه موجب شده است حکومت های منطقه ای حامی عربستان یا تضعیف شده یا از صحنه سیاسی حذف شده، جایگاه خود را به حکومت هایی داده اند که نفوذ عربستان را برنمی تابند و از دولت این کشور حمایت نمی کنند.

5ـ حمایت آمریکا از عربستان نیز وضعیت دیگری پیدا کرده است. آمریکا با پیشنهاد اصلاحات در چارچوب طرح خاورمیانه بزرگ سعی کرد نظام سیاسی عربستان را برای انطباق با شرایط و تحولات جدید آماده سازد. اما عربستان از اصلاحات پیشنهادی آمریکا خشنود نشده و آن را پایانی برای نظام سیاسی حاکم می داند. این موضوع موجب اختلاف نظرهای بنیادی بین دو متحد قدیمی شده است. عربستان با توجه به سیاست های آمریکا احساس می کند جایگاه خود را در سیاست منطقه ای آمریکا هم از دست داده و نگران تکرار تجربه رابطه مصر عصر مبارک و آمریکا در عربستان است. متزلزل شدن پایه های قدرت و نفوذ عربستان این کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است؛ از این رو سیاستمداران جدید این کشور با ترس و نگران از وضعیت خود، از سیاست مدارا و خویشتنداری به فرافکنی و ماجراجویی روی آورده اند؛ سیاستی که نه تنها وضعیت آنها را بهبود نخواهد بخشید بلکه به بدتر شدن اوضاع منتهی خواهد شد.

دکتر حاکم قاسمی - دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)