آیا پیامبر(ص) قبل از بعثت نماز مى‌خواندند؟

به گزارش پایگاه 598، نماز بهترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت‌های دیگر هم قبول می‌شود و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی‌شود، همان ‌طور که اگر انسان شبانه‌روزی پنج نوبت در نهر آبی شست‌وشو کند، آلودگی در بدنش نمی‌ماند، نمازهای پنج‌گانه هم انسان را از گناهان پاک می‌کند و سزاوار است که انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و کسی که نماز را پست و سبک شمارد مانند کسی است که نماز نمی‌خواند، با این وجود یکی از سؤالاتی که ذهن یک مخاطب جوان را به خود جلب کرده این است که: آیا نماز در زمان ادیان پیش از اسلام بوده است؟ و اگر وجود داشته شکل و طرز خواندن آن در ادیان مسیحی و یهودی و سایر ادیان آسمانی چگونه بوده است؟

سیدحسن موسوی کارشناسی مرکز تخصصی نماز در جواب این پرسش می‌گوید:

با مطالعه پیرامون تاریخ ادیان و مذاهب و همچنین آیات و روایات نقل شده از معصومین(ع)، این مطلب کاملاً روشن می‌شود که قدیمی‌ترین عبادت در تمامی ادیان پیش از اسلام نماز بوده است، در مورد سابقه تاریخی نماز در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است: «هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ»(1)؛ نماز آخرین وصیت و سفارش پیامبران بوده است و از این روایت به روشنی فهمیده می‌شود که تمامی یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر با نماز مأنوس و سفارش کننده به آن بوده‌اند.

برخی آیات و روایات که بیانگر نمازگزار بودن پیامبران صاحب شریعت و پیروان آن‌ها است، به شرح ذیل است:

از هنگام اقامت حضرت آدم و حوا علیهماالسلام در زمین، خداوند نماز را بر حضرت آدم(ع) واجب کرد.(2)

کشتی نوح(ع) دارای پنجره‌ها و سوراخ‌هایی بود که از آن نور خورشید به داخل منعکس می‌شد و از این طریق وقت نماز را تشخیص می‌دادند.(3)

حضرت ابراهیم(ع) آن‌گاه که همسر و فرزند خود را در کنار کعبه نو بنیاد نهاد، دست به دعا برداشت و به خدای متعال چنین گفت: خدایا من، خاندان خود را در سرزمینی غیر حاصلخیز و کنار خانه‌ات ترک کردم تا نماز را به پا دارند، پس دل‌های مردم را در هوای(گرو) آنان قرار ده.(4)

وقتی حضرت موسی(ع) به کوه طور آمد و پیام رسالت را دریافت کرد، خداوند به او فرمود: من خدای یکتا هستم. پس مرا عبادت کن و نماز را بپا دار.(5)

حضرت عیسی(ع) در گهواره به امر خداوند این گونه سخن گفت: من بنده خدا هستم که کتاب آسمانی را بر من نازل کرد و مرا پیامبر قرار داد و هر جا که باشم مرا مایه برکت قرار داد و به نماز و زکات تا وقتی که جان در بدن دارم مرا توصیه کرد.(6)

علاوه بر پیامبران اولوالعزم، در آیات و روایات متعددی از نماز پیامبرانی همچون شیث(ع)، ادریس(ع)، یونس(ع)، صالح(ع)، اسماعیل(ع)، اسحاق(ع)، یعقوب(ع)، لوط(ع)، شعیب(ع)، داوود(ع)، زکریا(ع)، ایوب(ع) و... سخن به میان آمده که همگی گویا وجود نماز در تمامی ادیان و شریعت‌های پیش از اسلام است.(7)

اما در خصوص کیفیت و چگونگی اقامه نماز در ادیان مسیحی و یهودی و سایر ادیان آسمانی پیش از اسلام باید گفت: آنچه بر اساس تاریخ ادیان و آیات و روایات غیر قابل انکار است اینکه نماز به عنوان عبادت در کلیه ادیان وجود داشته و دارد و متناسب با تکامل دین، روند تکاملی داشته است و این تکامل در دین مبین اسلام – همانند جنبه‌های دیگر آن معارف، مثل قوانین، و مقررات اجتماعی – متناسب با انسان رشد یافته عصر خاتمیت به اوج خود رسیده است.(8)

یهودیان روزی سه بار نماز می‌خوانند. نماز صبح، نماز عصر و نماز مغرب نماز در کنیسه بهتر است و در صورتی که حداقل که حداقل ده نفر مرد حضور داشته باشند، نماز جماعت برقرار می‌شود. در این حال یک نفر کاهن، لاوی یا مسن‌ترین فرد که عبری را خوب می‌داند، جلو می‌ایستد و دعاها و متونی از تورات را می‌خواند. معروف‌ترین عباراتی که می‌خوانند شِمَع (بشنو، Shema) نام دارد که عبارت است از: «ای اسرائیل بشنو؛ یهوه خدای ما یهوهِ واحد است. پس یهوه خدای خود را به تمامی جان و تمامی قوت خود محبت نما».(9)

شستن دست‌ها تا مچ(وضو) و بستن بازوبند و پیشانی‌بندی که در آن آیاتی از تورات نوشته شده(تفیلین، Tefilin) برای مردان در نماز صبح واجب است، قبله یهود شهر اورشلیم است.

در مسیحیت نماز به شیوه خاصی که در اسلام وجود دارد مطرح نیست، بلکه آن‌ها در برابر خدا دعا بجا می‌آورند. مسیحیان کاتولیک پیش از ورود به کلیسا با آب مقدس خود را تطهیر می‌کنند، به این صورت که دست خود را در آب فرو برده و به صلیب می‌کشند.(10)

یکی از دعاهای مرسوم برای برگزاری نماز، دعای زیر است: «ای پدر ما که در آسمانی نام تو مقدس باد، اراده تو چنان که در آسمان است در زمین نیز به انجام رسد، نان کفاف امروز ما را بده، گناهان امروز ما را ببخش چنان که ما نیز کسانی را که به ما بدی می کنند ببخشیم. ما را در آزمایشی نیاور، بلکه از شریر رهایی ده؛ زیرا ملکوت، قوت و جلال از آن توست، آمین»(11)، البته برخی از حرکت‌های بدن مانند دست‌ها را رو به آسمان گرفتن و یا خم کردن زانو در نماز مسیحیان مرسوم است.

بنابر آنچه گفته شد؛ نماز در ادیان آسمانی گذشته نیز سابقه داشته است، اگر چه برگزاری آن به شکل‌های متفاوت بوده است.

*آیا پیامبر(ص) پیش از بعثت و نزول قرآن نماز مى‌خواندند؟ اگر نماز مى‌خواندند نماز ایشان چگونه بود؟

علامه طباطبایی در تفسیر سوره علق به تشریح این مسأله پرداخته و بیان داشته‌اند: سیاق این آیات دلالت دارد بر اینکه رسول خدا(ص) قبل از نزول قرآن نماز مى‏‌خوانده. کما اینکه در بسیارى از آیات سوره‏‌هاى مکى و از آن جمله سوره‏‌هایى که قبل از سوره اسراء نازل شده، نظیر سوره مدثر و مزمل و غیر آن دو سخن از نماز کرده و به‏ تعبیرهایى مختلف از آن یاد کرده، هر چند که کیفیت آن را ذکر نکرده، اما این قدر هست که نمازهاى قبل از معراج با شکل خاص خود یعنى دو رکعتی و مشتمل بر مقدارى تلاوت قرآن و نیز مشتمل بر سجده بوده و در بعضى از روایات هم آمده که رسول خدا(ص) در اوایل بعثت با خدیجه(س) و على(ع) نماز مى‏‌خواند، در این روایات هم نیامده که نماز آن روز به چه صورت بوده است. (12)

*پی‌نوشت‌ها:

(1)-الکافی، ج‏3، ص 264

(2)-مجلسی، بحارالانوار، ج 11، ص 196

(3)-مجلسی، بحار الانوار، ج11، ص333

(4)-ابراهیم (14)، آیه 37

(5)-طه (20)، آیه 14

(6)-مریم (19)، آیه 29

(7)-برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به کتاب سیمای نماز، حسین انصاریان، فصل : نماز در آئینه ی حیات انبیا و امت ها

(8)-یکصد وده پرسش درباره نماز، مجتبی کلباسی، انتشارات ستاد اقامه نماز، نهم، 1388ش، ص 114

(9)-تثنیه 6: 4-5 . البته آنان در قرائت آن، به جای لفظ یهوه، از ادونای استفاده می کنند.

(10)-Houghton Mifflin Books. A History : Prayer . (2005) Carol Zaleski, Philip Zaleski.

(11)-متی، 6:9.

(12)-طباطبایى سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان، موسوى همدانى سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1374 ش، پنجم، ج‏20، ص 551