خطوط قرمز عبوری در توافق وین از زبان ابراهیم متقی

به گزارش پایگاه 598، ابراهیم متقی استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران امروز (یکشنبه) در نشست بررسی ابعاد سیاسی و امنیتی برجام و قطعنامه 2231 در پژوهشکده مطالعات روابط بین‌الملل بسیج، گفت: اصلی‌ترین ویژگی توافق خوب این است که تداوم و اثربخشی داشته باشد، یعنی اینکه ایران و آمریکا نسبت به مطلوبیت‌های این توافق در فضای مصالحه قرار گرفته باشند.

وی افزود: اگر خطوط قرمز کشوری در روند توافق نادیده گرفته شود شاید موضوعی طبیعی تلقی شود، مشروط بر اینکه خطوط قرمز طرف مقابل هم نادیده یا اینکه فقط یک یا دو مورد از این خطوط قرمز نادیده گرفته شود.

متقی با بیان اینکه شکل‌بندی توافق وین مانند معاهده ورسای سال 1919 است، اظهار داشت: در درون معاهده ورسای 1919 ریشه‌های منازعه جدید به وجود آمد، همانطور که پس از توافق وین نیز وضعیت اینگونه است.

این عضو هیات عملی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: قرارداد 1919 آغاز جدیدی پس از پایان جنگ بود و دیپلمات‌هایی که دور یکدیگر گرد آمده و برای مدت طولانی مذاکرات را انجام داده بودند، این موضوع را آغاز راه جدید ژئوپلتیکی برای تغییر نقشه جهان می‌دانستند.

وی افزود: سه امپراطوری عثمانی، آلمان و اتریش پس از معاهده ورسای پایان یافتند و با اینکه امپراطوری دیگری در گذشته به نام روسیه پایان حیات داده بود، ولی زمینه‌های شکل‌گیری امپراطوری جدیدی با ساختاری نوین ایجاد شد.

متقی گفت: برخی افراد و دیپلمات‌ها، ریشه‌های تعارض را علی‌رغم شروع دوران جدید پس از معاهده ورسای می‌دیدند و به همین دلیل یکی از اعضای مذاکره‌کننده انگلیس پس از معاهده استعفا داد.

وی تصریح کرد: توافق وین یا برجام دارای ویژگی‌هایی نظیر معاهده ورسای 1919 و ایجادکننده امیدهای کاذب است. همانطور که خطوط قرمز ایران نادیده گرفته شده، خطوط قرمز آلمان هم در سال 1919 نادیده گرفته شد.

وی گفت: ایران دارای خطوط قرمز و روشن در شروع مذاکرات دیپلماتیک با طرف‌های غربی بود که هر کدام از آنها به تدریج نادیده گرفته شد.

متقی با بیان اینکه ایران 7 خط قرمز را برای آغاز مذاکرات با 1+5 اعلام کرده بود، گفت: خط قرمز اول توسط دیپلمات‌ها نادیده گرفته شد که مربوط به مرکز غنی‌سازی فردو بود و این موضوع از سوی آنها نادیده گرفته شد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: مرکز غنی‌سازی فردو قابلیت بازدارندگی راهبردی را برای ایران ایجاد می‌کرد، زیرا ما در آنجا سانتریفیوژهای IRP2 و همچنین 3 هزار سانتریفیوژ فعال داشتیم و زمانی که این مرکز ساخته می‌شد از آن به عنوان سایت غنی‌سازی بالقوه یاد می‌شد.

متقی خاطرنشان کرد: اگر هر بازیگر بین‌المللی قصد داشت سایت اراک یا اصفهان را مورد تهاجم قرار دهد، تنها جایی که امکان غنی‌سازی برای ایران را حفظ می‌کرد فردو بود.

وی خط قرمز دوم ایران را راکتور آب سنگین اراک دانست و افزود: ایران به دنبال آن بود که راکتور اراک را به مرحله فعالیت و نصب تجهیزات برساند، در حالی که توافق لوزان به ایران صراحتاً اعلام کرده که راکتور آب سنگین اراک باید حذف و راکتور آب سبک جایگزین آن شود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: روس‌ها در نیروگاه بوشهر علی‌رغم تلاش‌های زیاد نتوانستند قلب راکتور نیروگاه که بخشی از آن توسط شرکت زیمنس آلمان ساخته شده بود را احیا کنند، لذا به نظر می‌رسد که با خارج شدن قلب راکتور آب سنگین اراک این مرحله هم برای ایران گران و غیر قابل بازگشت خواهد بود. ضمن اینکه هم‌اکنون بحث پر کردن قلب راکتور از سوی آمریکایی‌ها مطرح می‌شود.

وی به خط قرمز سوم ایران یعنی تعداد سانتریفیوژها اشاره و خاطرنشان کرد: ایران در گذشته اعلام کرده بود که 190 هزار سو غنی‌سازی را خواهد داشت و این موضوع بارها از سوی مقامات عالی‌رتبه کشورمان به صراحت بیان شده است، در حالی که پس از توافق وین 190 هزار سو به 5 هزار سو تقلیل پیدا کرد.

متقی خط قرمز چهارم ایران را تحقیق و توسعه در برنامه هسته‌ای اعلام کرد و افزود: براساس توافق وین سانتریفیوژهای جدید ساخته شده‌ ایران نباید در طول یک سال بیش از 200 عدد و در طول 10 سال آینده بیش از 2 هزار عدد باشد، در حالی که این امر با تعداد کل سانتریفیوژهای برچیده شده، نامتوازن است. ضمن اینکه همین سانتریفیوژهای ساخته شده هم باید بدون روتور باشند و این یعنی ماشین بدون موتور که هیچ قابلیتی برای بهره‌برداری ندارد.

این استاد دانشگاه خط قرمز پنجم ایران را لغو کلیه تحریم‌ها دانست و افزود: 2 سال پیش در نامه‌ای به مقام معظم رهبری اعلام شد که تحریم‌های ایران ترک برداشته شده و دیگر قابلیت گذشته را ندارند. در حالی که طبق توافق وین در هیچ جای آن اعلام نشده که تحریم‌ها برداشته خواهد شد و پایان می‌پذیرد.

متقی خاطرنشان کرد: وضعیت تحریم‌های ایران ارتباط مستقیم به گزارش نوامبر امسال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد که آنها در گزارش خود در خصوص PMD (نگاه غرب) و یا PPI (نگاه ایران) چه مطالبی را عنوان کنند، در حالی که هدف اصلی آنها همان 64 پاراگراف اتهامات ادعایی در نوامبر 2011 است که آمانو اعلام کرد.

متقی گفت: آنچه در توافق به صراحت وجود دارد، عدم لغو تحریم‌هاست، نه آنچه که مقامات اجرایی ایران آن را اعلام می‌کنند.

وی افزود: وعده‌های زیادی از سوی مقامات اجرایی ایران به جامعه و نخبگان داده شده که تا تیرماه تحریم‌ها برداشته می‌شود، در حالی که اجرای توافق امر مهمتر و اصلی‌تری است.

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به برخی وعده و وعیدها در خصوص برداشته شدن تحریم‌ها اظهار داشت: برخی حرف‌ها برای تهییج جامعه به منظور کارآمد اعلام کردن دولت و اقدامات اجرایی صورت می‌گیرد.

وی خط قرمز ششم را مسئله بازرسی‌ها برای ایران دانست و گفت: در متن توافق، بازرسی‌ها به صراحت آمده و حتی فراتر از پروتکل الحاقی عنوان شده است، ضمن اینکه این بازرسی‌ها قطعاً مشکلاتی را در آینده ایجاد خواهد کرد که ما را در برابر فضای دوگانه حوزه دیپلماسی و نظامی قرار خواهد داد.

متقی خط قرمز هفتم را مسئله بازجویی یا مصاحبه با دانشمندان هسته‌ای ایران اعلام کرد و گفت: در فضای بازجویی، این بازرس و بازجوست که محل آن و نوع پرسش و اقناع را تعیین می‌کند.

وی افزود: تاکنون دو مرحله بازرسی یا بازجویی در دوران احمدی‌نژاد بر اساس بحث مدالیته وجود داشته است و با اینکه جهان غرب اعلام کرده بود با مدالیته پیشنهادی ایران، موضوع هسته‌ای حل و فصل خواهد شد، اما آنها نه تنها اقناع نشدند بلکه شرایط پرونده پیچیده‌تر شد. همچنین راستی‌آزمایی طرف مقابل نیز به صراحت در متن برجام آمده است.

وی افزود: متصل کردن برجام به قطعنامه 2231 یعنی اینکه برجام ضمیمه قطعنامه است، در حالی که در قطعنامه مسائلی اعلام شده که می‌تواند مشکلات راهبردی دیگری را برای ایران به وجود بیاورد.

متقی تصریح کرد: گاهی اوقات آغاز جدید ریشه‌های تضاد بنیادی که وجود دارد می‌تواند بازتولید کرده و زمینه‌های اختلافات گذشته را احیا کند و اگر بین انتظار و واقعیت‌های نهفته تفاوت وجود داشته باشد، این آغاز جدید به سراب تبدیل خواهد شد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: موضوع فعالیت هسته‌ای ایران مسئله بعد از انقلاب اسلامی نبوده، زیرا اگر به خاطرات علی اکبر اعتماد اولین رئیس سازمان انرژی اتمی مراجعه کنیم مشاهده می‌شود که جایگاه بنیادین صنعت هسته‌ای در تفکر راهبردی ایران از آن زمان وجود داشته است.

وی خاطرنشان کرد: شاه ایران به صراحت اعلام کرده بود که برای دستیابی ایران به موازنه منطقه‌ای، باید به سمت هسته‌ای شدن حرکت کنیم.

این استاد دانشگاه با اشاره به اظهارات برخی مسئولان اجرایی کشور مبنی بر اینکه ایران از وضعیت امنیتی خارج شده است، گفت: به هیچ وجه این موضوع صحت ندارد. زیرا ایران همچنان در فصل هفتم قرار دارد و تمامی مواردی که در قطعنامه 2231 به آن استناد شده مربوط به ماده 41 منشور ملل متحد و در قالب فصل هفتم و ایجاد محدودیت، تحریم و تهدید برای ایران است. همچنین باید این را گفت که ماده41 منشور هم به هیچ وجه پاداش به حساب نمی‌آید.

وی افزود: ایران طبق قطعنامه 2231 شورای امنیت باید به موجب ماده 25 آن را مورد توجه قرار داده و بپذیرد، در حالی که این ماده می‌گوید تهران تمامی قطعنامه‌ها را باید پذیرفته و لازم‌الاجرا بداند.

متقی با اشاره به بیانیه وزارت امور خارجه ایران پس از صدور قعطنامه 2231 شورای امنیت اظهار داشت: آنچه که مصوب شده برای تهران لازم‌الاجرا است، در حالی که اجرای این قطعنامه می‌تواند مشکلاتی را برای ایران به وجود بیاورد.

وی مشکلات قطعنامه 2231 را برگشت‌پذیری آن دانست و گفت: اگر اقدامی انجام دهیم که با نگاه آژانس هماهنگی لازم را نداشته باشد، بر طبق قطعنامه 2231 تحریم‌های ایران بازگشت‌پذیر خواهد بود.

متقی گفت: طبق قطعنامه 2231 شلیک و به کارگیری موشک‌های بالستیک از سوی ایران با محدودیت مواجه شده، در حالی که این موضوع با رویکرد پروژه‌ موشک‌های شهاب 3 و سجیل هماهنگی ندارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به مکانیسم ماشه و برگشت‌پذیری تحریم‌های ایران گفت: اعلام می‌شود که ایران در کمیسیون اختلافی حضور دارد، اما باید بدانیم که حضور بدون رای، امتیازی به حساب نمی‌آید، در حالی که آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا می‌تواند با 5 رای، تحریم‌های ایران را بازگردانند و نیازی به رای چین و روسیه هم نیست. ضمن اینکه کشورهای مخالف ایران مانند عربستان و دیگر کشورها هم می‌توانند در صورت احساس خطر از برنامه هسته‌ای ایران به این کمیسیون شکایت کنند.

وی تصریح کرد: توافقی که نتواند تداوم پیدا کند ممکن است بتواند فضاهای تراژیک را به وجود آورده، پس بهتر است بدانیم که ما در جهان آرمان‌ها زندگی نمی‌کنیم بلکه در جهان واقعیت‌ها حضور داریم.

این استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: توافق هسته‌ای تنها براساس متن آن مورد توافق قرار می‌گیرد، ضمن اینکه بهتر است بدانیم آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها همواره براساس متن مذاکرات، رفتار حقوقی داشته و فعالیت می‌کنند، لذا در چنین شرایطی هرگونه چالش می‌تواند نتایج مخاطره‌آمیزی را به وجود آورد.

وی با بیان اینکه موفقیت توافق به دو موضوع بستگی دارد، افزود: موضوع اول این است که خطوط قرمز کشورها مورد توجه قرار گرفته و موضوع دوم هم آن است که توافق تداوم پیدا کند و روندهای برگشت‌پذیری در آن نباشد.