کدام طرف در مذاکرات نظام سوریه با مخالفان قوی‌ترند؟

مقر سازمان ملل متحد در ژنو شاهد اولین دور گفت‌وگوهای هیات دولت سوریه و هیات مخالفان نظام از صبح امروز (جمعه) خواهد بود؛ مذاکرات دشواری که قرار است تحت نظارت اخضر ابراهیمی ادامه یابد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در سوئیس، آغاز کار رسمی سازمان ملل در حرکت به سوی حل سیاسی بحران سوریه در قالب ژنو 2 هرگز منصفانه نبود. بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل چند ساعت پیش از شروع کنفرانس در مونتروی سوییس دعوت را از ایران پس گرفت و فرش را از زیر پای هیات سوری کشید.

همه شواهد گویای آن بود که دبیرکل سازمان ملل آنچنان که باید و شاید میزبان نیست بلکه میزبانان واقعی در بین همان میهمانانی بودند که بر سر سفره سوییسی مونترو نشسته بودند.

بان کی‌مون اکنون باید مسئولیت گفت‌وگوهایی را بپذیرد که در روز اول از اداره آن عاجز ماند و یکی از میهمانان که صاحب اصلی داستان است به او ریشخند زد و ثابت کرد که او اداره کننده واقعی نیست.

ولید المعلم، وزیر خارجه سوریه که نمی‌توانست خشم دولتش را از باز پس‌گیری دعوت از ایران کتمان کند به جای آن که ده دقیقه در روز آغاز کنفرانس در مونترو سخن بگوید 34 دقیقه سخن گفت و بدون توجه به دو بار تذکر بان کی‌مون هر چه خواست گفت و البته به شدیدترین لحن ممکن نیز گفت آنجا که جان کری، وزیر خارجه آمریکا را مورد خطاب قرار داد و گفت که شما نمی‌توانید از سوی مردم سوریه تصمیم بگیری و هیچ‌کس نمی‌تواند مشروعیت رئیس‌جمهوری سوریه را ساقط کند.

حالا قرار است پس از خطابه‌های آتشین روز افتتاحیه کنفرانس، این مذاکرات در چهارچوب مذاکرات مستقیم دو طرف سوری در مقر اروپایی سازمان ملل در ژنو ادامه یابد.

پیش از برگزاری اولین دور مذاکرات مستقیم اخضر الابراهیمی، نماینده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب در سوریه روز پنج‌شنبه به صورت جداگانه با هیئت دولت سوریه و هیئت مخالفین به گفتگو نشست تا برگزاری اولین دور مذاکرات نه به صورت جدا بلکه در یک اتاق و رو در رو و بدون حواشی روز اول انجام شود.

سختی برگزاری مذاکرات مستقیم برای احمد الجربا که خود را نماینده مخالفان نظام می‌داند، سخت‌تر از نمانیدگان نظام است زیرا وی تا یک هفته پیش از برگزاری، کنفرانس ژنو 2 را خروج از راه حل بحران می‌دانست چرا که به گفته او نظام سوریه اصلا مشروعیتی ندارد که با نمایندگانش پشت یک میز بنشیند و از همه مهمتر پس از آن که از این ادعا عقب‌نشینی کرد، آنگاه اعلام نمود که شرط حضور مخالفان در مذاکرات پذیرش پیش‌شرط رفتن بشار اسد از صحنه سیاسی سوریه است و حتی پا را فراتر از این گذاشت و اعلام کرد که ما خروج امن او و خانواده اش را نیز در گفت‌وگو با قدرت‌های بین‌المللی تضمین می‌کنیم. حالا او نه ادعای اولش را در جیب دارد و نه پیش شرطش تحقق یافته و اکنون قرار است درباره راه حل سیاسی بحران با رئیس هیئت سوری‌ای گفت‌وگو کند که رئیس‌جمهورش بشار اسد است. روشن است که کار احمد الجربا از ولید المعلم سخت‌تر است.

اما در مقابل نظام سوریه بیش از یکسال است که سخن از گفت‌وگوی مستقیم می‌زند و حتی تاکید داشته و دارد که این گفت‌وگوها نه در خارج از سوریه که باید در دمشق برگزار شود و بارها اعلام کرده است که تضمین جان و بازگشت همه هیات‌های مخالف را می‌نماید. این تضمین شاید پاسخ به احمد الجربا بود که پیشتر از خروج امن رئیس‌جمهوری سوریه و خانواده‌اش از کشور سخن گفته بود.

این همه در حالی است که نظام سوریه‌ی پیش از ژنو 2 به مراتب قوی‌تر از نظام سوریه‌ی پیش از ژنو 1 است. بیست ماه پیش و قبل از آن که ژنو 1 برگزار شود، برخی از دولت‌های اروپایی، آمریکا و وزیر خارجه ترکیه منتظر سقوط نظام در مدت زمانی دو ماهه بودند اما همه این ادعاها به دیوار استقامت و مقاومت ارتش سوریه و نیروهای حامی نظام برخورد کرد به گونه‌ای که برخی از این دولت‌ها مجبور شدند در اداره اطلاعاتی و امنیتی خود در برابر تحولات سوریه تجدید نظر کنند.

احمد الجربا در ژنو 1 نه تنها حضور نداشت که اصولا در بین هیچ یک از نیروهای مخالف نظام نه اسمی داشت و نه رسمی اما حالا باید در مقابل هیاتی از نظام سوریه بنشیند که سیطره‌اش بر اوضاع از آن روز به مراتب بیشتر است. در مقابل، جبهه مخالفان نظام سوریه در تفرقه‌ای شدید به سر می‌برد؛ چه آن‌هایی که در ریاض، استانبول و پاریس به سر می‌برند و چه آن‌هایی که مشغول جنگ در داخل هستند.

از سوی دیگر، باید دید دست کدام طرف پرتر است؛ ولید المعلم یا احمد الجربا. الجربا که هنوز اول راه دیپلماسی است به خوبی می‌داند که سایه توافق روسیه و آمریکا بالای سر مذاکرات و تولد کنفرانس ژنو 2 است. دلیل واضح آن مذاکرات رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در دمشق (که ماه‌ها است از خارج دمشق بخشی از تولید بحران نظامی در سوریه را هدایت می‌کند) با ائتلاف مخالفان در استانبول است که آن‌ها را وادار کرد تا به‌رغم تلاش‌های سعودی در کنفرانس حاضر شوند. تیم مذاکره کننده مخالفان سوری که معلوم نیست اصلا در کنفرانسی دیگر در قالب کنفرانس احتمالی ژنو 3 در حل سیاسی سوریه در همین قامت و اندازه حضور داشته باشند نه تنها در بین قدرت های بین‌المللی تاثیرگذاری ندارند بلکه حتی در بین مجموعه‌های مخالف نظام هم تبدیل به جریانی ضعیف شده‌اند. همه قامت و اندازه کنونی ائتلاف تحت ریاست احمد الجربا به سعودی بستگی دارد و اگر آن چنانکه برخی از نزدیکان به اداره سیاسی آمریکا می‌گویند، تحولی قریب الوقوع در سعودی رخ دهد آنگاه احمد الجربا بی‌درنگ و بی هیچ وقفه‌ای باید جای خود را به فرد دیگری واگذار کند. لذا احمد الجربا وزنه‌ای سنگین در مذاکرات مستقیم نظام و مخالفان نظام سوریه به شمار نمی‌رود.

به گفته مقامات روسی عقب‌نشینی و قهر کردن از این نشست برای کسی وجود ندارد. هیات سوری به دلیل توافق‌های قبلی مصمم است تا یک هفته مذاکرات را ادامه دهد آن چنانکه مسکو اعلام کرده است و این می‌تواند اولین هماوردی برای احمد الجربا باشد که اگر مسیر مذاکرات به مذاقش خوش نیامد، مقر اروپایی سازمان ملل را زودتر از موعد ترک کند اما توافق‌های به عمل آمده می‌گوید که حتی در چنین شرایطی او اختیار ندارد که ژنو را ترک کند. این در حالی بود که پس از خطابه‌های تند دو طرف در افتتاحیه مونترو از هر دو سو صداهایی مبنی بر ترک جلسه مذاکرات شنیده شده بود.

بسیاری از دیپلمات‌های غربی که به مخالفان نظام سوریه نزدیکند، به کسب راه حل اساسی که بحران را خاتمه دهد بدبین هستند. اگر نگوییم محال می‌دانند اما همه آن‌ها بر یک امر اجماع دارند و آن این که راه حل نظامی در سوریه دیگر وجود ندارد. این امر راه عقب‌نشینی احتمالی تیم احمد الجربا و یا پا پس کشیدن حامیان ائتلاف مخالفان و از جمله سعودی را مسدود می‌کند و در حالی که کسی به کسب نتیجه‌ای تحت عناوینی همچون دولت انتقالی و شرط و شروط های آنچنانی در مرکز اروپایی سازمان ملل اعتقادی ندارد، اما انتظار دارند گفت‌وگوهای جاری به برنامه‌هایی در قالب برقراری آتش بس، انتقال کمک‌های انسانی تحت نظارت سازمان ملل و دولت سوریه، تبادل اسرا، شکسته شدن محاصره برخی از مناطق جنگ زده، بازگشت مردم به خانه‌هایشان و برخی دیگری از امور انسانی در بحران نظامی و امنیتی سوریه و نیز برنامه مبارزه با تروریسم در سوریه براساس توافقات بین‌المللی منجر شود.

اگر اخضر الابراهیمی در نخستین گام مذاکرات تا همین حد هم پیشرفت کند و چنین دستاوردهایی داشته باشد، گام بزرگی برداشته است زیرا همین زمینه می‌تواند ادامه مذاکرات برای آینده را تقویت کند.