حقیقت ایمان؛ حب و بغض و تولی و تبری بر محور امام علیه السلام + صوت

به گزارش سرویس اندیشه دینی پایگاه 598، آنچه پیش رو دارید هفتمین جلسه سخنرانی آیت الله سید محمد مهدی میرباقری؛ رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم است که در دهه اول محرم الحرام سال 96 در هیأت ثارالله قم (مدرسه فیضیه) برگزار شده است. ایشان در این بحث بیان می کنند مبحث اخلاق در جوامع روایی ما با عنوان ایمان و کفر مطرح شده است. حقیقت ایمان حب و بغض و تولی و تبری بر محور امام علیه السلام است. تمام صفات کریمه از حب نبی اکرم نسبت به خدای متعال و بغض نسبت به دشمنان خدای متعال منشا می شود. صفات رذیله هم از استکبار و دشمنی شیطان و طواغیت نسبت به خدای متعال است. باطل برای آنکه مطرود نباشد همواره با حق آمیختگی دارد که تفکیک این آمیختگی به دست امام اتفاق می افتد...

جایگاه ولایت در دو طرح نبی اکرم و حکومت شیطان

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدالله رب العالمین احمده و اصلی و اسلم علی خاتم انبیائه و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین و اللعنه علی اعدائهم اجمعین. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»(توبه/119) همه مومنین مأمور و مکلف به آن شدند که وجود مقدس نبی اکرم و اهل بیتشان صلوات الله علیهم اجمعین که صادقین هستند را در آن طرح عظیمی که حضرت برای اداره عوالم دارند، همراهی کنند. این طرح حضرت اولاً ناظر به رشد و هدایت و سرپرستی انسان در عوالم مختلفی است که انسان به آنها ورود دارد، یعنی هم عوالمی که الان در آنها است و هم عوالمی که به آنها وارد خواهد شد. حضرت در همه عوالم وجودی برای اداره و هدایت و رشد ما برنامه و طرحی دارند.

ثانیاً در مقابل این طرحی که حضرت دارند، یک طرح دیگری است که دستگاه ابلیس و شیاطین برای اداره انسان ها دارند و می خواهند انسان ها را تحت سیطره و تدبیر و هدایت و راهبری خودشان در بیاورند. این دو طرح کاملاً نقطه مقابل همدیگر هستند. محور این طرح ها هم بر محور پرستش خدای متعال و بر محور دو دین خدا پرستی و دین بت پرستی و دنیا پرستی و شیطنت است.

طرحی که وجود مقدس نبی اکرم دارند بر محور خلافت الهیه و ولایت حقه است و شریعت و شرایع فرع بر او هستند. این طرح شریعت محور نیست بلکه خلافت محور است. اصل هدایت برای آحاد مردم و برای جوامع این است که بر محور امام علیه السلام حرکت کنند. جامعه باید بر مدار امام جامعه شکل بگیرد و تار و پود جامعه آهنگ روح امام علیه السلام را پیدا بکند.

در جبهه مقابل هم قانون و شرایع اصل نیست؛ بلکه اصل دستگاه، حاکمیت و ولات و اراده ها و ارواحی است که جامعه ها را اداره و انسانها را تربیت می کنند.

در این برنامه ای که انبیاء الهی دارند ولایت، اصل است اما دو شریعت هم دارد: یکی قوانینی است که برای سرپرستی و اداره جامعه است و یکی هم قوانین زندگی کردن در این جامعه است؛ یعنی قوانین اداره امت و قوانین زندگی در امت نبی اکرم. یک دسته از قوانین مربوط به حاکمیت ها هستند یک دسته از قوانین هم مربوط به عموم مردمی است که در جامعه موحدین و جامعه انبیاء زندگی می کنند.

شهرهایی که تحت هدایت و سرپرستی و راهبری ائمه نار و فراعنه تاریخ فرعون ها ساخته شده هم شهرهایی است که بر محور خود آن فراعنه است و البته آنجا هم دو دسته قانون است. یک دسته قانون اداره جوامع است که به آن سمتی که می خواهند سرپرستی و راهبری می کنند؛ یک دسته هم قوانین زندگی کردن در آن جوامع مادی است. اگر کسی بخواهد در آن جوامع زندگی بکند یک مناسک و قوانین و شرایعی را باید رعایت بکند. در جامعه حق هم اینطوری است.

در جلسات گذشته نسبت بین این امت و کتاب و نسبت بین این طرح جامعی که وجود مقدس نبی اکرم برای اداره عوالم دارند با امام و کتاب را هم تقدیم کردیم که جایگاه کتاب الهی در این طرح چیست و چگونه این طرح تحت هدایت کتاب الهی قرار می گیرد.

حب و بغض؛ اساس ایمان

نکته مهمی که در مورد آن صحبت خواهیم کرد، این است که طرح تربیت و سرپرستی اخلاقی این جامعه و آن اخلاقی که در مکتب انبیاء است و انبیاء الهی و وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با آن جامعه را اداره می کنند، چیست. مکاتب اخلاقی ای هست که اخلاق انسانی و اخلاق کریمه و رذایل اخلاقی را معرفی می کنند و راه عبور از رذایل اخلاقی و رسیدن به فضایل اخلاقی را بیان می کنند. این مکاتب، مبانی مختلفی دارند و اینطور که از روایات فهم می شود این است که مکتب اخلاقی ای که اسلام به او دعوت می کند و جزئی از این طرح جامع وجود مقدس نبی خاتم صلی الله علیه و آله و سلم است، بر محور ایمان و کفر است.

در مجامع حدیثی و در روایات، چیزی به نام کتاب الاخلاق نداریم. از جمله بهترین جامعه حدیثی ما کتاب شریف کافی است که آنجا به جای کتاب الاخلاق کتاب ایمان و کفر دارد؛ یعنی انسان ها به جای این که به انسان اخلاقی که واجد صفات و کمالات اخلاقی یا فاقد کمالات اخلاقی است، تقسیم بشوند؛ به انسان مومن و کافر تقسیم می شوند. انسان یا مومن است یا کافر، البته ایمان شئونی دارد و از شئون ایمان صفاتی است که در آن روایات آمده است؛ کما این که کفر هم همینطور است.

محور اخلاق در طرح تربیتی وجود مقدس نبی خاتم صلی الله علیه و آله و سلم ایمان و کفر است؛ و این ایمان و کفر هم اگر خوب تحلیل بشود به حب و بغض و تولی و تبری بازگشت می کند. در این زمینه احادیث زیادی داریم که هم در باب اسلام و هم در باب ایمان سوال شده است؛ از جمله از امام صادق علیه السلام سوال شد «الْحُبِّ وَ الْبُغْضِ أَ مِنَ الْإِيمَانِ هُوَ فَقَالَ وَ هَلِ الْإِيمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْض»(1)، حضرت فرمودند که ایمان چیزی جز حب و بغض نیست. این حب و بغض را که محور ایمان انسان خدای متعال در آیه شریفه توصیف کرده و فرمود «لَـكِنَّ اللَّـهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ»(حجرات/7)؛ یعنی خدای متعال ایمان را محبوب دل شما و کفر و فسوق و عصیان را هم مکروه دل شما قرار داد. ایمان شما همین حبی و کراهت و بغضی است که خدای متعال در دل شما گذاشته است. حقیقت ایمان چیزی جز حب و بغض و تولی و تبری نیست. حب نسبت به خدای متعال و دشمنی با دشمنان خدای متعال که در قدم بعد می شود حب خلفای الهی انبیاء و اوصیاء ایشان و دشمنی با دشمنان انبیاء الهی؛ و در قدم بعد حب مومنان و جامعه ایمانی و دشمنی با جامعه کفر است و اینها شئون ایمان هستند.

در روایت است «علی... حُبُّهُ إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُ كُفْر»(2)، ذیل همان آیه شریفه در روایات فرمودند که کلمه ایمان در اینجا وجود مقدس امیرالمومنین علیه السلام هستند و کفر و فسوق و عصیان هم به دشمنان حضرت تفسیر شده است. بنابراین حقیقت ایمان چیزی جز حب خدای متعال و دشمنی با دشمنان خدای متعال و تولی به ولایت حضرت حق و تبری از ولایت اولیاء طاغوت نیست؛ چیزی جز حب و تولی نسبت به اولیاء و انبیاء الهی و تبری از دشمنان نیست؛ چیزی جز حب نسبت به مومنان و بغض نسبت به دشمنان اسلام نیست.

بابی در روایات ما است که روایات متعددی دارد از جمله این که «أَيُّ عُرَى الْإِيمَانِ أَوْثَقُ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الصَّلَاةُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الزَّكَاةُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الصِّيَامُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الْحَج وَ الْعُمْرَةُ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ الْجِهَادُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِكُلِّ مَا قُلْتُمْ فَضْلٌ وَ لَيْسَ بِهِ وَ لَكِنْ أَوْثَقُ عُرَى الْإِيمَانِ الْحُبُّ فِي اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِي اللَّهِ وَ تَوَالِي أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَ التَّبَرِّي مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ»(3) ، وجود مقدس رسول خاتم صلی الله علیه و آله و سلم سوال فرمودند: کدام رشته ایمان محکمترین رشته ایمان است. جواب دادند که مهمترین رشته نماز است حج است جهاد است زکات است انفاق عده ای هم عرض کردند یا رسول الله شما بفرمایید. حضرت فرمودند که همه اینها که گفتید خوب هستند اما آن رشته محکم ایمان که شما را به خدای متعال متصل می کند حب خدای متعال و بغض نسبت به دشمنان او است. که به حب و بغض اولیای خدا و بعد هم مومنین تبدیل می شود. در یک حدیث نورانی دیگر حضرت فرمودند که وقتی دو مومن با همدیگر ملاقات می کنند، آن مومنی ایمانش کاملتر است که برادر مومن خودش را بیشتر دوست می دارد؛ البته مقصود حب به خاطر همین رشته ایمان است؛ چون انسان ممکن است یک محبت هایی داشته باشد که این محبت ها به ایمان بازگشت نکند. یعنی او را نه به خاطر ایمانش بلکه به خاطر بعضی از خصوصیات طبیعی و روحیاتی که در طرف است دوست می دارد که این حب مقصود نیست. دو مومن اگر همدیگر دوست می دارند حبشان ایمانی و برای خداست که این حب پایدار است. قرآن می فرماید «الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ»(زخرف/67)، آنهایی که خلیل و صمیمی هستند خلتشان تبدیل به دشمنی می شود به جز متقین که حبشان بر مدار تقوا و محبت خدای متعال و اولیائش است. در روایات داریم که «المتقون شیعتنا»(4) و آنهایی که حبشان بر مدار محبت امام است محبتشان پایدار است و در قیامت هم این رشته محبتشان باقی می ماند. اساس اخلاق بر همین ایمان است که حب خدای متعال در درجه اول و حب اولیاء خدای متعال و حب مومنین و بعد دشمنی با دشمنان خدای متعال و دشمنان اولیائش و با دشمنان مومنین می باشد و این اساس ایمان است.

 اساس ایمان به محبت بر می گردد. در روایات فرمودند که «إِنَّ اللَّهَ أَدَّبَ نَبِيَّهُ عَلَى مَحَبَّتِهِ فَقَالَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيم»(5)، خدای متعال پیغمبر گرامی را براساس محبت خودش تربیت کرد و سراسر این وجود مقدس نبی اکرم محبت است و این محبت خدای متعال همان خلق عظیم است. تمام صفات کریمه غرق در محبت خدای متعال هستند.

ریشه صفات کریمه در نبی اکرم و صفات رذیله در ابلیس

در حدیث نورانی عقل و جهل که در کتاب شریف کافی نقل شده امام صادق علیه السلام فرمودند که خدای متعال وجود مقدس نبی اکرم و عقل را که یکی از مقامات وجودی حضرت است آفرید و به او فرمان داد «قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَر»(6) و هرچه از اوخواست اطاعت کرد. اطاعت حضرت از سر محبت بود و از سر خوف و طمع نبود؛ گرچه آن هم عبادت صحیح و ارزشمندی است و بندگی خداست؛ ولی کمال در عبادت حبی است. حضرت از سر محبت عبادت کردند. همه فرمان های خدای متعال از این دو حال خارج نیست که یا فرمان به اقبال و یا فرمان به ادبار است. به حضرت دستور ادبار و اقبال داده شد و حضرت اطاعت کردند و خدای متعال ایشان را تکریم کرد و برای او لشکر و قوایی خلق کرد که همان صفات نورانی است. صفات اخلاقی و خلق کریمه فرع بر محبت خدای متعال است و در مومنین هم فرع بر محبت نبی اکرم است؛ یعنی به اندازه ای که محبت وجود مقدس نبی اکرم به کسی عطا می شود به همان اندازه صفات کریمه در وجودش پیدا می شود. صفات رذیله ای مثل حسد و بخل و کبر، صفاتی هستند که بر اثر محبت و دوستی نسبت به اولیاء طاغوت و ابلیس و جهل در انسان پیدا می شود؛ چنانچه صفات کریمه قوایی هستند که ناشی از محبت نبی اکرم به خدای متعال هستند. اثر محبت نبی اکرم این است که صفات کریمه در حضرت پیدا می شود؛ مثل ایمان و یقین و رضا و تواضع و خشوع؛ که همه اینها برکات حب نبی اکرم نسبت به خدای متعال است. از آن طرف هم تمام صفات رذیله ابلیس ناشی از تکبر و احساس کبریایی و عزت و استکبار در مقابل خدای متعال است. وقتی از خدای متعال قوا خواست خدای متعال برای او جهل و کفر و شرک و حسد و بخل و تکبر و ریا و تمام اینها صفات رذیله را خلق کردند که قوایی هستند که دشمنی خدای متعال به وسیله آنها در عالم بسط پیدا می کند؛ کما این که تمام صفات کریمه صفاتی هستند که معرفت الهی از طریق آنها در عالم بسط یافتند.

وجود مقدس رسول خاتم صلی الله علیه و آله و سلم، با خلق عظیم خودشان که محبت الهی است و بعد هم با صفاتی که خدای متعال به حضرت داده محبت الهی را در عالم منتشر کنند و بسط می دهند. کسانی به این خلق دست پیدا می کنند که جزو محبین باشند و آن وقت به محبت خدای متعال و به محبت معصوم و به محبت مومنین می رسند. محبت رسول خدا طریق محبت خدای متعال و مبدأ همه خوبی های عالم و مبدأ محبت بین مومنین است. مومنین همدیگر را در محبت وجود مقدس نبی اکرم و اهل بیتشان دوست می دارند که آن محبت به رشته محبت بین مومنین تبدیل می شود.

در زیارت جامعه کبیره فرمودند «بِمُوَالاتِكُمْ عَلَّمَنَا اللَّهُ مَعَالِمَ دِينِنَا وَ أَصْلَحَ مَا كَانَ فَسَدَ مِنْ دُنْيَانَا- وَ بِمُوَالاتِكُمْ تَمَّتِ الْكَلِمَةُ وَ عَظُمَتِ النِّعْمَةُ وَ ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَة»(7) محبت امام آن نخ تسبیحی است که همه جمع موحدین را به هم گره می زند. هیچ محبتی ظرفیت این را ندارد و نمی تواند رشته محبت بین مومنین را برقرار بکند؛ زیرا محبت های دنیایی پایدار نیست. محبت هایی که بین خود انسانها صرفنظر از توجه به امامشان شکل می گیرد، پایدار نیست. آن رشته محبتی که جامعه مومنین را با هم مرتبط می کند، رشته محبت امام است. قرآن می فرماید وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»(آل عمران/103) یعنی ما باید به آن حبل الله معتصم بشویم تا به ائتلاف و وحدت برسیم و هم آن ظرفیت دارد که همه ما را تبدیل به یک امت کند. در محضر خدا ما هیچ استقلالی نداریم زیرا به فرموده قرآن «يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ»(اسراء/71) در قیامت وقتی می خواهند امتی را صدا کنند به اسم امامشان صدا می کنند . آن رشته، رشته محبت بین ما و وجود مقدس معصومین علیهم السلام است که به رشته ارتباط بین مومنین تبدیل می شود و همین محبت مبدأ ظهور صفات حمیده در مومنین می شود.

خدای متعال صفات حمیده را برای ما مستقل خلق نمی کنند. توکل یکی بیشتر نیست که همان توکل وجود مقدس نبی اکرم و معصومین به خدا است؛ اگر دیگران صفت توکل را پیدا کنند، شعاع آن خورشید است. این حدیث نورانی می فرماید «إِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ شُعَاعِ الشَّمْسِ بِهَا»(8) اتصال روح مومن به روح الهی که روح مخلوق و امام علیه السلام است، از اتصال خورشید به خورشید بیشتر است. اگر کسی مومن و محب امام شد این محبت و خشوع و تواضع که از سر تذلل و خشوع است، موجب می شود که صفات امام در انسان ظهور پیدا کند.

ریشه ارتباط بین جامعه مومنین و جامعه کفار و حقیقت اخلاق

صفت امام در یک مومنی مثل سلمان مبدأ ظهور خُلق می شود و اخلاق حمیده را در او درست می کند. محبت امام رشته اتصال همه مومنین است و آن صفاتی که مومنین را به هم مرتبط می کند صفات نورانی امام است. خیلی از صفاتی که در ما است صفاتی است که رشته ارتباط بین ما را برقرار می کند؛ مثل تکبر که یک صفت است و به رابطه بین انسانها تبدیل می شود، حسد هم همینطور است. وحدت اجتماعی براساس همین صفات درست می شود. روابط جامعه کفار براساس حسد و بخل و کبر و تکبر و تعلق به دنیاست و مسابقه بر سر دنیا است. صفاتی هم که که در جامعه مومنین غلیان پیدا می کند و تبدیل به روابط می شود صفاتی مثل زهد و حب و ایثار و تواضع است. محبت امام به ارتباط روحی همه موحدین تبدیل می شود و همه موحدین حبشان باید به حب امام برگردد؛ و این عین ایمان است. اینکه در روایات فرمودند که اگر دو مومن که همدیگر را دیدند آن که دیگری را بیشتر دوست دارد مومن تر است؛ به این دلیل است که این محبت، رشته محبت خدای متعال است. محبت بین مومنین همان محبت الهی و محبت به امام است که به محبت بین مومنین تبدیل می شود و مبدأ ظهور صفات حمیده می شود. این صفات حمیده رشته اتصال بین مومنین است.

جامعه مومنین همینطور که مناسک و شرایع و احکام زندگی شان تابع ولایت امام و پرتو ولایت امام است و ولایت اصل در شریعت است، اخلاقشان هم همینطور است؛ یعنی ولایت امام اصل در اخلاق جامعه مومنین است و اساس دوری از صفات رذیله هم در تبری از اولیاء طاغوت و تبری از ابلیس و آن کسانی است که این صفات رذیله قوای آنهاست.

شیطان هم قوا و صفاتی دارد که با آن صفات استکباری، شیطنت و صفات خودش را در عالم منتشر می کند. امیرالمومنین ارواحنا فداه در خطبه قاصعه اشاره فرمودند که این بیماری استکبار در مقابل خدای متعال یک بیماری مسری است. مواظب باشید شما را بیمار نکند. شیطان تیر را در کمان گذاشته و از نقطه نزدیکی شما را می بیند و دقیقاً به هدف می زند. مواظب باشید شما هدف تیر شیطان قرار نگیرید. شیطان صفات رذیله خودش را به انسان منتقل می کند. انسان را حسود و بخیل و متکبر می کند. محبت امام مبدأ طهارت نفس است. در زیارت جامعه هم آمده که «وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَيْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَايَتِكُمْ طِيباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْكِيَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا». از آن طرف هم محبت ابلیس مبدأ ظهور صفات رذیله در انسان هستند و تبری از ابلیس مبدأ پاک شدن از صفات رذیله است.

در حدیث نورانی عقل و جهل حضرت فرمودند: هیچ مومنی نیست که بعضی از صفات ایمان را نداشته باشد. مومن امامش را دوست دارد و بعضی از صفات امام در او است. ولی وقتی کاملاً از جهل منقی و پاک شد، آن وقت تمام صفات امام در او ظهور پیدا می کند. تا وقتی منقی نیست و یک نگاهی هم به جبهه دشمن دارد، ایمان در او کامل نمی شود و صفات کریمه که صفات وجود مقدس امیرالمومنین است، به نحو کامل در او ظهور پیدا نمی کند.

بنابراین اخلاق هم چیزی در عرض ولایت نیست. ما به اخلاق دعوت شدیم و وجود مقدس رسول خاتم ما را متخلق به اخلاق می کنند و معلم اخلاق ما هستند و ما را تربیت اخلاقی می کنند. تربیت اخلاقی یعنی محبت خودشان نسبت به خدای متعال و قوایی که با آن قوا از سر محبت خدا را بندگی می کنند را در ما منتشر می کنند.

صفات رذیله هم چیزی جز محبت اولیاء طاغوت و محبت ابلیس و شیاطین نیست. محبت آنها منتهی می شود به این که صفات شیطنت و تکبر در برابر خدای متعال در انسان و جامعه انسانی ظهور پیدا می کند. ریشه اخلاق که چیزی جز ایمان و محبت خدای متعال نیست، از طریق تولی و تبری در انسان و جامعه انسانی رشد می کند. اصل در اخلاق هم امام علیه السلام است؛ ما در عرض امام خُلق نداریم. اینطور نیست که به ما بگویند: شما باید امام را قبول داشته باشید و اخلاقتان هم خوب باشد؛ بلکه اگر کسی امام را قبول دارد، حتماً اخلاقش هم خوب می شود. محبت امام به اخلاق کریمه و عمل به شرایع منتهی می شود. اینطور نیست که هم در محبت به کمال برسیم و هم به شرایع عمل بکنیم؛ بلکه اگر کسی در محبت به کمال رسید، حتماً عمل او تابع عمل امام و صفاتش تابعی از صفات امام می شود. اخلاق هم در این مبنا چیزی جز ولایت حقه نیست و همین طور که تمام شرایع، فرع بر خلافت و ولایت حقه هستند، اخلاق هم همینطور است.

اثرات و نتایج حب به امام در جامعه مومنین

حب امام به یک صفاتی تبدیل می شود که در ما نسبت به همدیگر موضع گیری درست می کند؛ مثلاً نسبت به همدیگر فداکاری و تواضع و بخشش می کنیم. جود موجب می شود نسبت به همدیگر بخشش داشته باشیم، تواضع موجب می شود نسبت به همدیگر خضوع کنیم. اینها همه بر مدار محبت امام است که موجب می شود با همدیگر یک روابط خاصی پیدا کنیم و همدیگر را دوست بداریم و به خاطر محبتی که به همدیگر داریم در راه همدیگر فداکاری و ایثار بکنیم. این محبت امام تبدیل به محبت نسبت به مظاهر اجتماعی هم می شود.

تبری از ائمه و اولیاء طاغوت هم به تبری از صفات رذیله تبدیل می شود و انسانی که صفات رذیله در او نیست روابطش براساس حسد و بخل و کبر نیست. این تبری منتهی به تبری از دشمنان خدای متعال و پیروان ابلیس و المعادات لاعداء الله و دشمنی با مظاهر آنها هم می شود؛ یعنی نمی شود کسی هم امیرالمومنین و هم مظاهر تمدن مادی که مظهر حاکمیت شیطان بر جهان است را دوست بدارد، این قابل جمع نیست؛ مگر ناقص باشد. شیطان و اولیاء طاغوت وقتی حاکمیت بر جهان پیدا می کنند در آن طرح جامعی که دارند ارواح را تسخیر می کنند و ارتباط هایی بین این ارواح ایجاد می کنند که براساس بخل و حسد و کبر است و اینها به روابط اجتماعی و روابط سازمانی تبدیل می شود. ریشه اخلاق در سازمانهای مادی، حسد و حرص به دنیا است. اگر در سازمان های مادی فرمانبری و فرماندهی وجود دارد، براساس تکبر و حسد و حرص به دنیا است.

در سازمان و جامعه مومنین غیر از اخلاق فردی آن اخلاقی که وجود دارد که به اخلاق سازمان تبدیل می شود و فرماندهی و فرمانبری را در یک سازمان ایجاد می کند، چیزی جز صفات کریمه نیست. فرمانبری و فرماندهی براساس تقواست. ما یک نمونه کوچکی از این را در جامعه خودمان داشتیم؛ در جبهه های جنگ فرمانده لشکر متواضع ترین فرد بود و هیچ وقت جلال و جبروت مادی نداشت و این شکوه مادی مبدأ تبعیت دیگران از او نمی شد. متواضع ترین و خاکی ترین فرد بود که نیمه شب بلند می شد و کفش و پوتین بچه ها را واکس می زد، بدون این که کسی بفهمد؛ اما در عین حال قاطع ترین فرد بود و دیگران از او تبعیت می کردند. این فرماندهی و فرمانبری و هماهنگی که در سازمان [مومنین] اتفاق می افتد براساس تکبر نیست. جلال و جمال و شکوه مادی مبدأ تحقیر دیگران می شود و به خاطر تحقیر تبعیت می کنند. اینطور نیست که مثل قارون با ثروت و شکوهش در جامعه دیگران را تحقیر کند و به خاطر این تحقیری که می شوند از او تبعیت کنند؛ بلکه ریشه این تبعیت در محبت و صفات کریمه است. او متواضع ترین است و اینها هم او را دوست می دارند.

تبری مومن از مظاهر تمدن شیطانی

روابط اخلاقی مومنین براساس محبت امام است و روابط سازمانی و تشکیلاتشان هم براساس اخلاق کریمه است؛ چون یکی از ارکان سازمانی اخلاق است. خُلق است که تبدیل به اخلاق سازمانی می شود و همه حساسیتها بر مدار امام شکل می گیرد و هر کجا که نگاه بکنید صبغه الله است. حب و بغض بین مومنین که بر محور امام شکل می گیرد تبدیل به روابط اجتماعی و روابط سازمانی پیچیده می شود. این حب و بغض و تولی و تبری نسبت به مظاهر تمدن ها هم می شود. ابلیس از طریق تسخیر انسانها و دمیدن صفات رذیله در آنها و ایجاد ارتباط در بین آنها یک جامعه فاسد می سازد. این جامعه فاسد از طریق هم افزایی قدرتشان، تصرف می کنند و یک نمادهایی برای تمدن خودشان می سازند. قرآن می فرماید «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ»(روم/41). مومن هر کجا قوای شیطانی می بیند از آن تبری می جوید و به فرموده قرآن «وَ لَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ»(مجادله/22)، حتی اگر نزدیکترین آدم هم باشد اگر در جبهه ابلیس است از او تبری می جوید؛ همینطوری که نسبت به یک مومن هرکجا روح محبت می بیند ایمان دارد، این [حب و بغض] تا مرز جمادات هم کشیده می شود؛ یعنی مومن نمی تواند این کاخ را دوست داشته باشد؛ و اصلاً نمی شود کاخ اموی را دوست داشت و گفت: عجب شکوه زیبایی دارد و عجب جلال و هنری در آن به کار رفته است. اگر یک انتظامی در کفر ایجاد کردند نمی شود آن نظم را دوست داشت؛ چون این انتظام در کفر است؛ چنانچه حضرت فرمودند «أُوصِيكُمَا... بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ»(9) نظم در تقواست؛ و نه در بی تقوایی. نظم در بی تقوایی مثل خود بی تقوایی محترم نیست. هر چه شرح صدر و و نظم در شیطنت و بی تقوایی و معصیت بیشتر بشود منفورتر است. آنهایی که در بی تقوایی منظم ترند مجازاتشان بیشتر است؛ چون شرح صدر دارند؛ و الا بی دلیل آدم منظم نمی شود؛ باید یک تقوایی داشته باشد تا منظم بشود. آنجا تقوای الهی نیست بلکه تقوای مادی است و این همان گیاهی است که در مزبله روییده است. هر کجا ولایت و صبغه شیطان و شکوه و جلال و جمال مادی است مومن از آن تبری می جوید؛ یا لااقل در دلش باید تبری بجوید.

اگر مومن در دل تبری نداشته باشد، به هر اندازه ای که تعلق به آنها پیدا بکند از درجه ایمان و از حضورش در جامعه موحدین کم می شود. اخلاقی که در جامعه مومنین است، خُلقِ محبت نسبت به امام و دشمنی با دشمنان امام است که به صفات کریمه و روابط بین مومنین از جمله روابط خانوادگی و اجتماعی و درون سازمانها و تشکیلات تبدیل می شود. اخلاق عمومی و اخلاق تخصصی و اخلاق های حرفه ای همه بر مدار محبت امام باید باشد؛ که به میل و نفرت و تولی و تبری نسبت به مظاهر تمدنی جوامع تبدیل می شود. مومن هیچ وقت از شکوه مادی دستگاه کفر لذت نمی برد. محال است یک مومنی برود اهرام فراعنه را ببیند و لذت ببرد، مطلقاً ممکن نیست. یک فراعنه ای حکومت می کردند؛ مگر اینها خدا بودند؟! یک مشت برده داشتند که اهرام را می ساختند و اینها را می پرستیدند و همانجا می مردند و در همانجا هم دفن می شدند؛ چطور آدم می تواند این را بپسندد. نمی شود بگوییم که شکوه مادی آن خیلی خوب است؛ چه شکوهی در آن است؟! همه آن شیطنت و رذالت است.

تفکیک آمیختگی حق و باطل توسط امام علیه السلام

وجود مقدس امیرالمومنین در خطبه پنجاه نهج البلاغه فرمودند: «إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ يُخَالَفُ فِيهَا كِتَابُ اللَّهِ وَ يَتَوَلَّى عَلَيْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَى غَيْرِ دِينِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزَاجِ الْحَقِّ لَمْ يَخْفَ عَلَى الْمُرْتَادِينَ إ وَ لَوْ أَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْبَاطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَلْسُنُ الْمُعَانِدِينَ وَ لَكِنْ يُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَيُمْزَجَانِ فَهُنَالِكَ يَسْتَوْلِي الشَّيْطَانُ عَلَى أَوْلِيَائِهِ وَ يَنْجُو الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنى»(11) هیچ وقت باطل به صورت خالص خودش را عرضه نمی کند. آغاز فتن ها از پیروی از اهواء است و بدعت ها از همینجا شروع می شود. اگر حق خالص از آمیختگی با باطل عرضه بشود آنهایی که دنبال حق هستند هیچ وقت اشتباه نمی کنند و اگر لباس باطل را از پیکره حق بردارید، زبان معاندین قطع می شود و نمی توانند بر علیه حق حرف بزنند. کار جبهه باطل در تاریخ همیشه این است که باطل را با حق آمیخته می کند حق هم سعی می کند یک لباس باطلی بر آن بپوشاند که با هم خلط و ممزوج می شوند. دستگاه باطل با این کار هم زبان اعتراض را به حق باز می کند و هم باطل را به اسم حق به مردم تحمیل می کند. این فتنه آنقدر سنگین است که کار سخت می شود و استیلای شیطان اینگونه واقع می شود. در این فتنه ابلیس آنهایی که از قبل خدای متعال برای آنها خیری در نظر گرفته فقط اهل نجاتند. تفکیک این آمیختگی هم فقط کار امام معصوم است، زیرا آنها به هیچ وجه حاضر نیستند خودشان را از حق جدا کنند، چون اگر خالص شوند دیگر مورد قبول نیستند و منزوی می شوند و جایگاهشان هم جهنم است. این آمیختگی در ارواح و مظاهر عینی حیات اجتماعی کفار است که باید تفکیک بشود. در سوره بینه همین مطلب توضیح داده شده که حضرت این اختلاط و آمیختگی را بر مدار کتاب و بینه و امام جدا می کنند. السلام علیک یا اباعبدالله...

پی نوشت ها:

(1) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 2، ص: 125

(2) الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 15

(3) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 2، ص: 125

(4) تفسير العياشي، ج 1، ص: 26

(5) بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، ج 1، ص: 384

(6) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 1، ص: 10

(7) من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص: 616

(8) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 2، ص: 166

(9) نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 421